Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

alligròne , agt Definitzione chi est de naturale allegru meda, chi no si leat pentzamentu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu bon vivant Ingresu cheerful Ispagnolu juguetón Italianu allegróne Tedescu Spaßvogel.

baràtu , agt Definitzione chi est a prétziu bàsciu, chi costat pagu in dinare Sinònimos e contràrios ammingadu | ctr. caru Maneras de nàrrere csn: leare, comporare, bèndhere a su baratu; bèndhere a istracu b. = a sa frundhida, coment'e candho no ndhe cheret prus neunu, de una cosa, e abbàssiant meda su prétziu Frases picatila totu, sa carchina, ca ti la doe barata! ◊ cosa barata inoghe no che ndh'at 2. su chi li daiant si lu torraiat a bèndhere a su baratu ◊ a su baratu sa zente curret che muschina a su binu! ◊ custus meris bisant trabballadoris a istracu baratu e masedus Ètimu spn., ctl. Tradutziones Frantzesu à bon marché Ingresu cheap Ispagnolu barato Italianu di mòdico prèzzo Tedescu billig.

bonàciu , agt: bonatzu, vonatzu Definitzione nau de ccn., chi no dhue ponet malítzia in is cosas, chi si lassat pigare in giru, si lassat cullonare, chi est fatu e lassau Sinònimos e contràrios alledhu, corrocoi Frases sa genti fut bonàcia, fata e lassada, chi fiat su chi dhi naràt Ètimu itl. bonaccio Tradutziones Frantzesu bonasse, bon bougre, bonne pâte (d'homme) Ingresu good-natured Ispagnolu buenazo Italianu bonaccióne Tedescu gutmütig.

bónu , agt, nm: vonu Definitzione chi o chie (o cosa chi) tenet calidades chi andhant bene po calecunu iscopu, chi praghent, faent bene; chi no tenet pecos, difetos, chi est intreu, chi no faet male o dannu; cosa chi andhat bene; chi est bundhante, sa parte prus manna de calecuna cosa; paperi chi balet dinare, coment'e órdine de pagare, de arrecire cosa / a/c.: si est agt. si ponet apustis de su nm., ma nau tzerriandho a ccn. o cun is vrb. de modu inf. impreaos a númene si ponet innanti (as: su b. fàghere, su b. tratare, su b. chèrrere)/ min. bonedhu = unu pagu bonu, chi no dispraxit Sinònimos e contràrios acristianadu / bene / prus | ctr. malu, gastu 1, difetosu Maneras de nàrrere csn: fàchere a b. = istai atentu, donai cura a fai bèni, a pònniri in menti; torrare in b. = pònneresi in bene, andai bèni; essíreche in bonu (de carchi faina, o dificurtade)= andhare bene, àere resurtadu bonu; torrare, èssere in bonas, a sa bona = fai sa paxi tra duus chi fiant a primma, a iscórriu; pessare in su b. = pentzai a cosas bonas, crèiri, aspetai ccn. cosa de bonu; nàrrere, fàghere una cosa a sa bona = chentza critériu pertzisu, chentza métidu, itl. in modo approssimativo; bonus ca…, bonus chi… = candho…; fàgheresi a bonu, èssere bonu de una cosa, de unu = iscabbullirisindi, intrare o èssere in posse de una cosa pro ndhe godire, de unu pro lu cumandhare, bínchere gherrendhe cun carchi cosa, cun ccn., àere sa capatzidade; bonu a (+ vrb. inf.) = fàtzile a…(vrb.); èssere bonu a… = èssiri bellu, capassu de…; leare, nàrrere in bonas, in sas bonas, a bonas = a peràulas cun delicadesa, chentza brigare, chentza si arrennegare, chirchendhe de fàghere a cumprèndhere sa cosa; bènnere a bonu (nadu de una cosa) = andai bèni, fai a… (+ vrb.); bonu a late (nadu de bestiàmine) = chi daet late meda; bonu a erba (nadu de terrinu) = chi bi at erba meda; pàrrere bonu de… = crere urzente, netzessàriu de…; lassare a unu o una cosa a bonu sou = comente cheret, a s'afaiu, a fàghere su chi cheret, líbberu (si est cosa: irbandhonadu); est bonu, no est bonu = giuat, no giuat; a bonu fut chi… = e acabbonu chi… tambene si…; e de a bonu chi!… = acabbonu, tambene si!…; su bonu de… (ccn. cosa) = sa parti prus manna, su prus; su ’onu = sa parti bona, bella, sana (de ccn. cosa) Frases si unu arrennescit a èssi veramenti bonu est un'ómini veru ◊ e ita est circhendi, bona fémina? ◊ bon'ómine, chissai chi mi potazas indissiare? ◊ su bonu chèrrere est virtude manna ◊ isetamos chi in coro torret sa bona amistade ◊ si su tempus est bonu essimus a campu ◊ cussu pisedhu at unu bonu fàghere ◊ est bonu che a su pani ◊ sa zente bona za si connoschet ◊ a bonos, pitzocos, lah! 2. de bonu tenit chi no perdit mai sa passiéntzia ◊ in su bonu e in su malu paris si bi devet istare ◊ chi Deus nos mantenzat sempre dados a su bonu! ◊ a bos lu torrare in cosas de bonu! ◊ su bonu lu lassas, su malu che lu frundhis ◊ su tempus si est postu in bonu ◊ si sa domandha benit a bonu li dant sa pentzione ◊ candho mai sas cosas no ant a torrare in bonu?! ◊ gasi apemus bonu comente ti nesi sa veridade! ◊ si lu faghes, bonu, e sinono làssalu! ◊ dae sa die custa tzòvana no at àpitu piús una die de bonu 3. lea cussu bonu e bae a ti dare sa cosa in butega ◊ pro ti dare sa linna depes andhare cun su bonu chi ti lassat sa comuna 4. nos cheret duas oras bonas de triballu ◊ su bonu de sas famíllias tenent sas provistas ◊ su bonu de sa zente la pessat gai 5. calandi de sa cruxi, chi ses bonu! ◊ custa est cosa de mannos, ca unu minore no bi est bonu ◊ si est posta a fàghere cussa faina ma no bi est bona ◊ istudiados mannos, no sezis istados bonos a tènnere contu sa limba de sa zente! ◊ sa robba in beranu est bona a late, ca bi at erba meda 6. si no ti faghes a bonu ti ndhe bogant fintzas sos ogros! ◊ si l'est trubbadu su trau e si no si faghet a bonu a si partare a lestru l'aiat mortu! ◊ che lis fint furendhe totu e no ischiant su contu de si ndhe fagher bonos ◊ no mi so fatu bonu a nche lu torrare a su caminu zustu ◊ de issa ndhe so prus bonu ◊ no ndhe so prus bonu a fàghere irfortzos mannos 7. no irroches ca no est bonu! ◊ su pane no s'imbolat, ca no est bonu: a imboladura si daet a sos canes! ◊ no est bonu a zurare, no si zurat! ◊ no ti paret bonu, no, a ti ndhe pesare?! ◊ ello no ti paret bonu a che istupare a triballare?! 8. si dhus pigas in bonas, si bi lis naras in bonas, za t'iscurtant! ◊ si est pigau a bonas gei trabballat ◊ no li est bastadu a bonas e bi l'apo nadu a malas! ◊ torràdemi sa mula a sa bona, ca sinono mi la torrades a sa mala! ◊ pedendhemilu a sa bona leadu ti as su meu che padrona! 9. lassemus volare a bonu issoro sos puzones! ◊ nesciune cheriat ispèndhere pro sos acontzos e sa chéjia benzeit lassada a bonu sou ◊ a bonu fut chi aiat própiu cras! ◊ si fimus istados fortes, e de a bonu!…◊ a bonu mannu essi tentu una filla! ◊ mantzanu, bonus chi fachet die, pesamus deretos ◊ bonus chi fint tocatas sas duas mi so postu a mannicare Sambenados e Provèrbios smb: Bonu / prb: chie no est bonu a servire no est bonu a cumandhare ◊ a cadhu bonu no li mancat sedha ◊ in su bonu onzunu b'ischit istare Ètimu ltn. bonus Tradutziones Frantzesu bon Ingresu good Ispagnolu bueno Italianu buòno, vàlido, pregévole Tedescu gut, wertvoll, Gutschein.

bragnócula , nm Tradutziones Frantzesu un bon à rien Ingresu a nobody Ispagnolu hombre de nada Italianu uòmo da nulla Tedescu Null.

bràvu , agt Definitzione nau de ccn., chi est àbbile, bonu in su fàere is cosas ma mescamente de naturale, de maneras de fàere Sinònimos e contràrios bonu / àbbile 1, abbilidadosu, balente, capaci, corazosu, frabu | ctr. malu / casticau, innangaradu Frases est bravu acoment'e un'arrogu de pani ◊ bravixedha meda Lilla… brava e tonta! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu bon Ingresu clever Ispagnolu bueno, hábil Italianu bravo Tedescu tüchtig.

búndha 1 , nf, nm: bundhu 1 Definitzione seriedade, naturale bonu e giustu de unu chi tenet firmesa Sinònimos e contràrios bundóriu, cabu, capia, caràtere, cumprendhóniu, sinnu, tinnu Maneras de nàrrere csn: ómine, fémina chentza b. = chentza caràtere, chi no bi at de si ndhe fidare; pònnere b. in o a unu, a carchi cosa = pònnere cabu, pònnere fatu o iscurtare a unu, dare importu; passare sa bundha = passai sa ganas, su disígiu Frases custas féminas no tenent bundhu, si ant intacadu s'onestade cun fainas malas ◊ fit cantadore de bundhu chi at onoradu sa poesia 2. s'istadu fit a ponner bundhu a tie ti aia dadu una proendha noa! (A.Serra)◊ a pònnere bundhu in féminas est lucura…◊ mudemus fundhamentu a sos inzitos ponzendhe bundhu a sas cosas chi contant! (P.G.Marras)◊ mi ndhe seo pentidu ca no apo postu bundhu a tie 3. ndhe zuchio brama, ma mi est passaa sa bundha (A.Cucca) Tradutziones Frantzesu bon sens, jugement, sagesse Ingresu wisdom Ispagnolu sensatez, cordura Italianu sénno, saviézza Tedescu Verständigkeit, Weisheit.

capía , nf Definitzione nau de ccn., capacidade de cumprèndhere e de fàere cosas de giudu; capacidade de un'istrégiu de pigare cosa Sinònimos e contràrios cabu, cumprendhóniu, giudísciu, selembru / càbida Maneras de nàrrere csn: èssere chene capu e ne c. = èssiri comenti a nemus; fai c. de una cosa = dare tentu a una cosa, atuare a una cosa; zúchere c. = èssiri abbistu, zúghere cabu; pònnere c. a calecuna cosa = pònnere imprastu, dare tentu a la fagher bene Frases no teniat sa capia netzessària a picare una detzisione (S.Spiggia)◊ bosatrus seis ancora chentza capia! ◊ no as capia, ca sa conca tua est pertocada! ◊ canno cantas is mutos ne nas sentza capia! ◊ animales chene capia, vois non vidies cantu male bi at in secus de certa bellesa! 2. custu sacu no tenet capia pro che pònnere totu custa cosa 3. mi perdonit, ma dèu no nci apu fatu capia: mi dhu depiat narri ca fut sentza de papai! 4. geo e sorre mia, incantadas a is paràulas de su contu, non poniaus capia a su cosíngiu Ètimu itl. capire Tradutziones Frantzesu compréhension, bon sens Ingresu comprehension Ispagnolu comprensión, cabida Italianu comprensióne, sénno Tedescu Verständnis.

giudísciu , nm: giudíssiu, giudítziu, zudísciu Definitzione su averguare e iscumbatare is cosas, mescamente is chistiones naendho su chi si ndhe pentzat o fintzes betandho una senténtzia; capacidade de cunsiderare bene is cosas, de dhas fàere giustas, cun sabiesa Sinònimos e contràrios capia, sabiesa, selembru, sinnu Maneras de nàrrere csn: bogai de giudítziu = fàghere irbariare; pèrdiri su giudítziu = irbariare, essire macu; giudítziu universale = su chi at a fàghere Deus a sa fine de totu sos tempos a totugantos; pàrrere su g. universale = irfaghíndhesi totu, unu mamudinu mannu Frases custos funt is giudítzios chi apo iscritu po is poesias chi ant mannau a su de duos cuncursos ◊ su giudítziu po is poesias dhu lassaus a espertos e apassionaos: est a issos ch'ispetat a giare su pàrrere 2. destruidos cheriant custos chi no ant fide e ne giudísciu ◊ custa est sa terra chi mi at dadu giudítziu in sa vida ◊ cussa picioca fait is cosas cun giudítziu 3. a proba est su Giudítziu universale: ma sos umanos vivent in delíriu e parent in continu carrasciale (P.Casu)◊ finas sos montes trement dae fundhu chi paret su giudísciu universale! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu bon sens, sagesse Ingresu wisdom Ispagnolu juicio, sabiduría Italianu giudìzio, saggézza Tedescu Urteil, Weisheit.

goséri , agt, nm Definitzione chi o chie gosat, est godindho Sinònimos e contràrios gosadore Tradutziones Frantzesu bon vivant, jouisseur Ingresu hedonist Ispagnolu que goza Italianu gaudènte Tedescu genießerisch, Genießer.

ilmanchinàre , vrb: immanchinare, ismanchinare Definitzione coment’e mancare, essire de su camminu giustu, andhare aorza, passare fora de su camminu, nau mescamente de animale; nau de un’arremu de sa carena, essire o mòvere de s’incàsciu suo Sinònimos e contràrios cansai 1, irvertzare, stressiai / innoigai, irbesciai Frases su cadhu at immanchinadu ◊ a chie est cun megus insolente lu lasso ismanchinare… pro no fàghere a ríere tanta zente Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'écarter du bon chemin, détourner Ingresu to deviate, to mislead Ispagnolu desviar, dislocar Italianu deviare, traviare Tedescu verführen, vom rechten Wege abbringen.

inghiriagràstos , agt, nm Definitzione chi o chie s'istentat inghiriandho chentza ndhe fàere fine de una cosa o chistione, perdendho tempus in debbadas, unu chi est bonu solu a pèrdere tempus Sinònimos e contràrios cagallente, immajonadu | ctr. coidadosu, contipizosu, lestru Terminologia iscientìfica ntl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu barguigneur, bon à rien Ingresu ineffectual (person) Ispagnolu irresoluto Italianu tenténna, cincischióne, inconcludènte Tedescu wankelmütiger Mensch, der nichts fertigbringt.

macarronàda , nf: marraconada Definitzione unu bellu papare de macarrones; nau in cobertantza, tontesa, fata de tontos, de gente pagu abbista Sinònimos e contràrios cicionada, ciusonada Frases sa meri tenit sa marraconada pronta, cuncordada cun petza de caboniscu Terminologia iscientìfica mng Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bon plat de macaroni Ingresu dish of macaroni (abundant) Ispagnolu atracón de macarrones Italianu maccheronata Tedescu Makkaroni-Essen, Dummheit.

sabiòre, sabiòri , nm: sapiore Definitzione su èssere sàbios Sinònimos e contràrios sabidoria, sabiénscia, sabiesa | ctr. locura Frases fint de grandhe respetu siat pro su sabiore e siat pro su grabbu chi aiant fatendhe sas cosas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sagesse, bon sens Ingresu common sense Ispagnolu sabiduría, juicio Italianu saggézza, assennatézza Tedescu Weisheit, Vernunft.

sínnu , nm Definitzione atuamentu, cumprendhóniu e sabidoria de su cristianu e po cussu etotu sa capacidade de fàere in manera giusta, bene cunsiderada e regulada Sinònimos e contràrios àrviu, giudísciu, imprastu, selembru, seru, tinnu Maneras de nàrrere csn: istare o èssere a s. pesadu = atentu de cumprèndhere; fàghere cosa a s. tentu = a didu tentu, abbididarmente Frases lu naro a sinnu sanu ◊ cussu no depet èssere a sinnu sanu, no, su fàghere custos machines! ◊ sos betzos torrant a sinnu de pitzinnos 2. ndhe l'apo corpada inoghe a sinnu tentu pro faedhare a unu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu bon sens Ingresu wisdom Ispagnolu juicio Italianu sénno Tedescu Verstand, Vernunft.

tínnu , nm: tinu Definitzione atuamentu, capacidade de atuare e de cunsiderare bene is cosas, su èssere in podere de is capacidades de sa mente e de sa sabiesa po fàere giustas e bene is cosas Sinònimos e contràrios santidu / atibbidura, atibbiscione, atinadura, atuamentu, cumprendhóniu, sinnu Maneras de nàrrere csn: èssere, no èssere in tinu = in se, fora de se; andai a tinu de unu = pònnere mente a s'àteru, fàghere comente pessat s'àteru; fai is cosas a tinu, cun tinu = cun cussideru, bene, cun régula, pessendhebbei Frases lis narzeit sos verbos pro los torrare in tinnu sanu ◊ ischit petzi a irgherrimiare cussu pitzocu: s'àsiu l'est zirandhe su tinu! ◊ sa tentascione est manna e bocat s'ànima fora de tinu ◊ ses nendhe, nendhe: ma no ses in tinu, ca ses nendhe machines! ◊ su mare chi est su mare essit e torrat in tinu…◊ sunt brincanne e cantanne che iscidos de tinu ◊ àter'e che pessare a fàchere dommos de lussu: petzi perdimus su tinu! Sambenados e Provèrbios smb: Tinu Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu bon sens Ingresu sense Ispagnolu juicio, tino Italianu sénno Tedescu Verstand.

«« Torra a chircare