alligròne , agt Definizione
chi est de naturale allegru meda, chi no si leat pentzamentu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
bon vivant
Inglese
cheerful
Spagnolo
juguetón
Italiano
allegróne
Tedesco
Spaßvogel.
baràtu , agt Definizione
chi est a prétziu bàsciu, chi costat pagu in dinare
Sinonimi e contrari
ammingadu
| ctr.
caru
Modi di dire
csn:
leare, comporare, bèndhere a su baratu; bèndhere a istracu b. = a sa frundhida, coment'e candho no ndhe cheret prus neunu, de una cosa, e abbàssiant meda su prétziu
Frasi
picatila totu, sa carchina, ca ti la doe barata! ◊ cosa barata inoghe no che ndh'at
2.
su chi li daiant si lu torraiat a bèndhere a su baratu ◊ a su baratu sa zente curret che muschina a su binu! ◊ custus meris bisant trabballadoris a istracu baratu e masedus
Etimo
spn., ctl.
Traduzioni
Francese
à bon marché
Inglese
cheap
Spagnolo
barato
Italiano
di mòdico prèzzo
Tedesco
billig.
bonàciu , agt: bonatzu,
vonatzu Definizione
nau de ccn., chi no dhue ponet malítzia in is cosas, chi si lassat pigare in giru, si lassat cullonare, chi est fatu e lassau
Sinonimi e contrari
alledhu,
corrocoi
Frasi
sa genti fut bonàcia, fata e lassada, chi fiat su chi dhi naràt
Etimo
itl.
bonaccio
Traduzioni
Francese
bonasse,
bon bougre,
bonne pâte (d'homme)
Inglese
good-natured
Spagnolo
buenazo
Italiano
bonaccióne
Tedesco
gutmütig.
bónu , agt, nm: vonu Definizione
chi o chie (o cosa chi) tenet calidades chi andhant bene po calecunu iscopu, chi praghent, faent bene; chi no tenet pecos, difetos, chi est intreu, chi no faet male o dannu; cosa chi andhat bene; chi est bundhante, sa parte prus manna de calecuna cosa; paperi chi balet dinare, coment'e órdine de pagare, de arrecire cosa / a/c.: si est agt. si ponet apustis de su nm., ma nau tzerriandho a ccn. o cun is vrb. de modu inf. impreaos a númene si ponet innanti (as: su b. fàghere, su b. tratare, su b. chèrrere)/ min. bonedhu = unu pagu bonu, chi no dispraxit
Sinonimi e contrari
acristianadu
/
bene
/
prus
| ctr.
malu,
gastu 1,
difetosu
Modi di dire
csn:
fàchere a b. = istai atentu, donai cura a fai bèni, a pònniri in menti; torrare in b. = pònneresi in bene, andai bèni; essíreche in bonu (de carchi faina, o dificurtade)= andhare bene, àere resurtadu bonu; torrare, èssere in bonas, a sa bona = fai sa paxi tra duus chi fiant a primma, a iscórriu; pessare in su b. = pentzai a cosas bonas, crèiri, aspetai ccn. cosa de bonu; nàrrere, fàghere una cosa a sa bona = chentza critériu pertzisu, chentza métidu, itl. in modo approssimativo; bonus ca…, bonus chi… = candho…; fàgheresi a bonu, èssere bonu de una cosa, de unu = iscabbullirisindi, intrare o èssere in posse de una cosa pro ndhe godire, de unu pro lu cumandhare, bínchere gherrendhe cun carchi cosa, cun ccn., àere sa capatzidade; bonu a (+ vrb. inf.) = fàtzile a…(vrb.); èssere bonu a… = èssiri bellu, capassu de…; leare, nàrrere in bonas, in sas bonas, a bonas = a peràulas cun delicadesa, chentza brigare, chentza si arrennegare, chirchendhe de fàghere a cumprèndhere sa cosa; bènnere a bonu (nadu de una cosa) = andai bèni, fai a… (+ vrb.); bonu a late (nadu de bestiàmine) = chi daet late meda; bonu a erba (nadu de terrinu) = chi bi at erba meda; pàrrere bonu de… = crere urzente, netzessàriu de…; lassare a unu o una cosa a bonu sou = comente cheret, a s'afaiu, a fàghere su chi cheret, líbberu (si est cosa: irbandhonadu); est bonu, no est bonu = giuat, no giuat; a bonu fut chi… = e acabbonu chi… tambene si…; e de a bonu chi!… = acabbonu, tambene si!…; su bonu de… (ccn. cosa) = sa parti prus manna, su prus; su ’onu = sa parti bona, bella, sana (de ccn. cosa)
Frasi
si unu arrennescit a èssi veramenti bonu est un'ómini veru ◊ e ita est circhendi, bona fémina? ◊ bon'ómine, chissai chi mi potazas indissiare? ◊ su bonu chèrrere est virtude manna ◊ isetamos chi in coro torret sa bona amistade ◊ si su tempus est bonu essimus a campu ◊ cussu pisedhu at unu bonu fàghere ◊ est bonu che a su pani ◊ sa zente bona za si connoschet ◊ a bonos, pitzocos, lah!
2.
de bonu tenit chi no perdit mai sa passiéntzia ◊ in su bonu e in su malu paris si bi devet istare ◊ chi Deus nos mantenzat sempre dados a su bonu! ◊ a bos lu torrare in cosas de bonu! ◊ su bonu lu lassas, su malu che lu frundhis ◊ su tempus si est postu in bonu ◊ si sa domandha benit a bonu li dant sa pentzione ◊ candho mai sas cosas no ant a torrare in bonu?! ◊ gasi apemus bonu comente ti nesi sa veridade! ◊ si lu faghes, bonu, e sinono làssalu! ◊ dae sa die custa tzòvana no at àpitu piús una die de bonu
3.
lea cussu bonu e bae a ti dare sa cosa in butega ◊ pro ti dare sa linna depes andhare cun su bonu chi ti lassat sa comuna
4.
nos cheret duas oras bonas de triballu ◊ su bonu de sas famíllias tenent sas provistas ◊ su bonu de sa zente la pessat gai
5.
calandi de sa cruxi, chi ses bonu! ◊ custa est cosa de mannos, ca unu minore no bi est bonu ◊ si est posta a fàghere cussa faina ma no bi est bona ◊ istudiados mannos, no sezis istados bonos a tènnere contu sa limba de sa zente! ◊ sa robba in beranu est bona a late, ca bi at erba meda
6.
si no ti faghes a bonu ti ndhe bogant fintzas sos ogros! ◊ si l'est trubbadu su trau e si no si faghet a bonu a si partare a lestru l'aiat mortu! ◊ che lis fint furendhe totu e no ischiant su contu de si ndhe fagher bonos ◊ no mi so fatu bonu a nche lu torrare a su caminu zustu ◊ de issa ndhe so prus bonu ◊ no ndhe so prus bonu a fàghere irfortzos mannos
7.
no irroches ca no est bonu! ◊ su pane no s'imbolat, ca no est bonu: a imboladura si daet a sos canes! ◊ no est bonu a zurare, no si zurat! ◊ no ti paret bonu, no, a ti ndhe pesare?! ◊ ello no ti paret bonu a che istupare a triballare?!
8.
si dhus pigas in bonas, si bi lis naras in bonas, za t'iscurtant! ◊ si est pigau a bonas gei trabballat ◊ no li est bastadu a bonas e bi l'apo nadu a malas! ◊ torràdemi sa mula a sa bona, ca sinono mi la torrades a sa mala! ◊ pedendhemilu a sa bona leadu ti as su meu che padrona!
9.
lassemus volare a bonu issoro sos puzones! ◊ nesciune cheriat ispèndhere pro sos acontzos e sa chéjia benzeit lassada a bonu sou ◊ a bonu fut chi aiat própiu cras! ◊ si fimus istados fortes, e de a bonu!…◊ a bonu mannu essi tentu una filla! ◊ mantzanu, bonus chi fachet die, pesamus deretos ◊ bonus chi fint tocatas sas duas mi so postu a mannicare
Cognomi e Proverbi
smb:
Bonu
/
prb:
chie no est bonu a servire no est bonu a cumandhare ◊ a cadhu bonu no li mancat sedha ◊ in su bonu onzunu b'ischit istare
Etimo
ltn.
bonus
Traduzioni
Francese
bon
Inglese
good
Spagnolo
bueno
Italiano
buòno,
vàlido,
pregévole
Tedesco
gut,
wertvoll,
Gutschein.
bragnócula , nm Traduzioni
Francese
un bon à rien
Inglese
a nobody
Spagnolo
hombre de nada
Italiano
uòmo da nulla
Tedesco
Null.
bràvu , agt Definizione
nau de ccn., chi est àbbile, bonu in su fàere is cosas ma mescamente de naturale, de maneras de fàere
Sinonimi e contrari
bonu
/
àbbile 1,
abbilidadosu,
balente,
capaci,
corazosu,
frabu
| ctr.
malu
/
casticau,
innangaradu
Frasi
est bravu acoment'e un'arrogu de pani ◊ bravixedha meda Lilla… brava e tonta!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
bon
Inglese
clever
Spagnolo
bueno,
hábil
Italiano
bravo
Tedesco
tüchtig.
búndha 1 , nf, nm: bundhu 1 Definizione
seriedade, naturale bonu e giustu de unu chi tenet firmesa
Sinonimi e contrari
bundóriu,
cabu,
capia,
caràtere,
cumprendhóniu,
sinnu,
tinnu
Modi di dire
csn:
ómine, fémina chentza b. = chentza caràtere, chi no bi at de si ndhe fidare; pònnere b. in o a unu, a carchi cosa = pònnere cabu, pònnere fatu o iscurtare a unu, dare importu; passare sa bundha = passai sa ganas, su disígiu
Frasi
custas féminas no tenent bundhu, si ant intacadu s'onestade cun fainas malas ◊ fit cantadore de bundhu chi at onoradu sa poesia
2.
s'istadu fit a ponner bundhu a tie ti aia dadu una proendha noa! (A.Serra)◊ a pònnere bundhu in féminas est lucura…◊ mudemus fundhamentu a sos inzitos ponzendhe bundhu a sas cosas chi contant! (P.G.Marras)◊ mi ndhe seo pentidu ca no apo postu bundhu a tie
3.
ndhe zuchio brama, ma mi est passaa sa bundha (A.Cucca)
Traduzioni
Francese
bon sens,
jugement,
sagesse
Inglese
wisdom
Spagnolo
sensatez,
cordura
Italiano
sénno,
saviézza
Tedesco
Verständigkeit,
Weisheit.
capía , nf Definizione
nau de ccn., capacidade de cumprèndhere e de fàere cosas de giudu; capacidade de un'istrégiu de pigare cosa
Sinonimi e contrari
cabu,
cumprendhóniu,
giudísciu,
selembru
/
càbida
Modi di dire
csn:
èssere chene capu e ne c. = èssiri comenti a nemus; fai c. de una cosa = dare tentu a una cosa, atuare a una cosa; zúchere c. = èssiri abbistu, zúghere cabu; pònnere c. a calecuna cosa = pònnere imprastu, dare tentu a la fagher bene
Frasi
no teniat sa capia netzessària a picare una detzisione (S.Spiggia)◊ bosatrus seis ancora chentza capia! ◊ no as capia, ca sa conca tua est pertocada! ◊ canno cantas is mutos ne nas sentza capia! ◊ animales chene capia, vois non vidies cantu male bi at in secus de certa bellesa!
2.
custu sacu no tenet capia pro che pònnere totu custa cosa
3.
mi perdonit, ma dèu no nci apu fatu capia: mi dhu depiat narri ca fut sentza de papai!
4.
geo e sorre mia, incantadas a is paràulas de su contu, non poniaus capia a su cosíngiu
Etimo
itl.
capire
Traduzioni
Francese
compréhension,
bon sens
Inglese
comprehension
Spagnolo
comprensión,
cabida
Italiano
comprensióne,
sénno
Tedesco
Verständnis.
giudísciu , nm: giudíssiu,
giudítziu,
zudísciu Definizione
su averguare e iscumbatare is cosas, mescamente is chistiones naendho su chi si ndhe pentzat o fintzes betandho una senténtzia; capacidade de cunsiderare bene is cosas, de dhas fàere giustas, cun sabiesa
Sinonimi e contrari
capia,
sabiesa,
selembru,
sinnu
Modi di dire
csn:
bogai de giudítziu = fàghere irbariare; pèrdiri su giudítziu = irbariare, essire macu; giudítziu universale = su chi at a fàghere Deus a sa fine de totu sos tempos a totugantos; pàrrere su g. universale = irfaghíndhesi totu, unu mamudinu mannu
Frasi
custos funt is giudítzios chi apo iscritu po is poesias chi ant mannau a su de duos cuncursos ◊ su giudítziu po is poesias dhu lassaus a espertos e apassionaos: est a issos ch'ispetat a giare su pàrrere
2.
destruidos cheriant custos chi no ant fide e ne giudísciu ◊ custa est sa terra chi mi at dadu giudítziu in sa vida ◊ cussa picioca fait is cosas cun giudítziu
3.
a proba est su Giudítziu universale: ma sos umanos vivent in delíriu e parent in continu carrasciale (P.Casu)◊ finas sos montes trement dae fundhu chi paret su giudísciu universale!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
bon sens,
sagesse
Inglese
wisdom
Spagnolo
juicio,
sabiduría
Italiano
giudìzio,
saggézza
Tedesco
Urteil,
Weisheit.
goséri , agt, nm Definizione
chi o chie gosat, est godindho
Sinonimi e contrari
gosadore
Traduzioni
Francese
bon vivant,
jouisseur
Inglese
hedonist
Spagnolo
que goza
Italiano
gaudènte
Tedesco
genießerisch,
Genießer.
ilmanchinàre , vrb: immanchinare,
ismanchinare Definizione
coment’e mancare, essire de su camminu giustu, andhare aorza, passare fora de su camminu, nau mescamente de animale; nau de un’arremu de sa carena, essire o mòvere de s’incàsciu suo
Sinonimi e contrari
cansai 1,
irvertzare,
stressiai
/
innoigai,
irbesciai
Frasi
su cadhu at immanchinadu ◊ a chie est cun megus insolente lu lasso ismanchinare… pro no fàghere a ríere tanta zente
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'écarter du bon chemin,
détourner
Inglese
to deviate,
to mislead
Spagnolo
desviar,
dislocar
Italiano
deviare,
traviare
Tedesco
verführen,
vom rechten Wege abbringen.
inghiriagràstos , agt, nm Definizione
chi o chie s'istentat inghiriandho chentza ndhe fàere fine de una cosa o chistione, perdendho tempus in debbadas, unu chi est bonu solu a pèrdere tempus
Sinonimi e contrari
cagallente,
immajonadu
| ctr.
coidadosu,
contipizosu,
lestru
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
barguigneur,
bon à rien
Inglese
ineffectual (person)
Spagnolo
irresoluto
Italiano
tenténna,
cincischióne,
inconcludènte
Tedesco
wankelmütiger Mensch,
der nichts fertigbringt.
macarronàda , nf: marraconada Definizione
unu bellu papare de macarrones; nau in cobertantza, tontesa, fata de tontos, de gente pagu abbista
Sinonimi e contrari
cicionada,
ciusonada
Frasi
sa meri tenit sa marraconada pronta, cuncordada cun petza de caboniscu
Terminologia scientifica
mng
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bon plat de macaroni
Inglese
dish of macaroni (abundant)
Spagnolo
atracón de macarrones
Italiano
maccheronata
Tedesco
Makkaroni-Essen,
Dummheit.
sabiòre, sabiòri , nm: sapiore Definizione
su èssere sàbios
Sinonimi e contrari
sabidoria,
sabiénscia,
sabiesa
| ctr.
locura
Frasi
fint de grandhe respetu siat pro su sabiore e siat pro su grabbu chi aiant fatendhe sas cosas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sagesse,
bon sens
Inglese
common sense
Spagnolo
sabiduría,
juicio
Italiano
saggézza,
assennatézza
Tedesco
Weisheit,
Vernunft.
sínnu , nm Definizione
atuamentu, cumprendhóniu e sabidoria de su cristianu e po cussu etotu sa capacidade de fàere in manera giusta, bene cunsiderada e regulada
Sinonimi e contrari
àrviu,
giudísciu,
imprastu,
selembru,
seru,
tinnu
Modi di dire
csn:
istare o èssere a s. pesadu = atentu de cumprèndhere; fàghere cosa a s. tentu = a didu tentu, abbididarmente
Frasi
lu naro a sinnu sanu ◊ cussu no depet èssere a sinnu sanu, no, su fàghere custos machines! ◊ sos betzos torrant a sinnu de pitzinnos
2.
ndhe l'apo corpada inoghe a sinnu tentu pro faedhare a unu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
bon sens
Inglese
wisdom
Spagnolo
juicio
Italiano
sénno
Tedesco
Verstand,
Vernunft.
tínnu , nm: tinu Definizione
atuamentu, capacidade de atuare e de cunsiderare bene is cosas, su èssere in podere de is capacidades de sa mente e de sa sabiesa po fàere giustas e bene is cosas
Sinonimi e contrari
santidu
/
atibbidura,
atibbiscione,
atinadura,
atuamentu,
cumprendhóniu,
sinnu
Modi di dire
csn:
èssere, no èssere in tinu = in se, fora de se; andai a tinu de unu = pònnere mente a s'àteru, fàghere comente pessat s'àteru; fai is cosas a tinu, cun tinu = cun cussideru, bene, cun régula, pessendhebbei
Frasi
lis narzeit sos verbos pro los torrare in tinnu sanu ◊ ischit petzi a irgherrimiare cussu pitzocu: s'àsiu l'est zirandhe su tinu! ◊ sa tentascione est manna e bocat s'ànima fora de tinu ◊ ses nendhe, nendhe: ma no ses in tinu, ca ses nendhe machines! ◊ su mare chi est su mare essit e torrat in tinu…◊ sunt brincanne e cantanne che iscidos de tinu ◊ àter'e che pessare a fàchere dommos de lussu: petzi perdimus su tinu!
Cognomi e Proverbi
smb:
Tinu
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
bon sens
Inglese
sense
Spagnolo
juicio,
tino
Italiano
sénno
Tedesco
Verstand.