Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

acomodaméntu , nm Definitzione su acomodare, su pònnere bene, arrangiare, pònnere de acórdiu / a. de caminus = triballu de arranzamentu de caminos, acontzu Sinònimos e contràrios aconciadura, acónciu, arrangiadura, arrangiamentu Tradutziones Frantzesu accommodement Ingresu arrangement Ispagnolu arreglo Italianu accomodaménto, assettaménto Tedescu Ordnung.

adaretzài , vrb: adderessare, adderetare, adderetzai, adderetzare, adderetzari, adereciare, aderessai, aderetzai, aderetzari, arereciai, deretare Definitzione fàere deretu, ténneru, pònnere prantau, istrantagiau o chi potzat istare a solu; arretirare, pònnere a postu, pònnere adderetu, chi andhet bene o comente si tocat, fintzes torrare apostu una cosa andhada male, guasta Sinònimos e contràrios acampaniare, acodomai, aconciai, addirire 1, aggheretzare, assantai, assetiai, inderetare, indritare / mòere, ispostare | ctr. isordulare Frases sa linna trota dh'aderetzat su fogu…◊ po aderetzai a tui mi seu atrotiau dèu! ◊ tocat de azeretare sos revessos ◊ sos tortos los ant azeretados ponzèndhelis unu palu ◊ est chin sas palas che agionedha: pro bi las azeretare cheret apredigada! ◊ aderetzai is istradas, fadei logu ca benit su Messia! ◊ sos piantos cherent adderetados dae minoredhos 2. est in terra e corzu a isse si no si ndhe adderetat! ◊ fatu fatu ndhe aderetzat s'ischina e s'imbarat a sa màniga de su marrone ◊ sa domu ndi est arruta: tocat a ndi dha torrai a aderetzai ◊ cia Vitória si est totu arereciara po dhi fai sa fotografia 3. candu si tenit pistocu in bértula is cosas ciai si aderessant ◊ sas féminas bi ant de adderetare su locu ◊ chi mi adderetzu mi dhus pongu totus in buciaca, cussus! ◊ adderètadi, cantu chi ses isterrigorzadu lèndheche sas terras de su paba! ◊ aderetzari milliardos de ómines chi ant pigadu unu sétiu malu no est brulla! (P.G.Mura) Sambenados e Provèrbios prb: sa mata si adaretzat candu est pitica Ètimu spn. aderezar Tradutziones Frantzesu redresser Ingresu to strighten, to mend Ispagnolu enderezar, corregir Italianu raddrizzare, aggiustare Tedescu geradebiegen, in Ordnung bringen.

allichidídu , pps, agt: allichidiu, allichiriu Definitzione de allichidiri Sinònimos e contràrios bellu, netu, remonidu, tramudau | ctr. brutu, iscussertu 2. est passau unu totu allichidiu in bistiri de festa ◊ tenit sa domu sempri allichiria e bèni cuncordada ◊ biendhe sos istranzos, s'isprúgherat sos pedes e gai allichidiu dimandhat ite cherent ◊ at arretziu su sennore in d-una sala totu bene allighidia ◊ a ómini de campu no dhi abarrat logu allichiriu Tradutziones Frantzesu ordonné, propre Ingresu tidy, clean Ispagnolu ordenado Italianu ordinato, pulito Tedescu in Ordnung, sauber.

allichíru , nm Definitzione su allichidiri Sinònimos e contràrios allichidimentu, allichidóngiu, remonimentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nettoyage, rangement Ingresu cleaning, good order Ispagnolu limpieza, aseo Italianu pulizìa, assètto Tedescu Sauberkeit, Ordnung.

armidhàda , nf Definitzione bella preséntzia, chi portat bellos arremos Frases est unu cadhu de bona armidhada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu belle allure Ingresu composture Ispagnolu compostura, buena presencia Italianu compostézza, buon aspètto Tedescu Ordnung.

assentadéru , nm: assenteru Definitzione / ponnirisí a. = zúghere bonu sensu Sinònimos e contràrios assentadura, assentu Tradutziones Frantzesu rangement, mise en ordre Ingresu good order Ispagnolu posición Italianu assètto Tedescu Ordnung.

asséntu , nm Definitzione su èssere postu bene, firmu, séliu, fintzes su logu inue unu o una cosa est posta; manera de fàere sa cosa, de si cumportare cun cunsideru, cun firmesa; cosa assentada, datos assentaos, iscritos e fintzes paperi cun cosa iscrita Sinònimos e contràrios acussertu, arresetu, arréulu 1, assébiu, assentamentu, assuermu, ausentu, incuru, lista, prachidesa / partoxu / firmesa, giudísciu, sabiesa Maneras de nàrrere csn: sos assentos = sos postorzos de su trigu messadu; is assentus = is localis po su bestiàmini in su furriadroxu; tèniri pagu a. = zúghere pagu sabiore, èssere chentza tinu; de a. = cun seriesa, a sa séria, chentza presse; fàchere una cosa chin a. = cun incuru, bene; restare o imbarare de a. = detzídere, pònneresi de acordu; missa de assentu = missa de s'arretiru, missa pro unu mortu chi nachi tiant bídere in ziru Frases su bentu muilendhe no lassaiat portas in assentu ◊ isse no tenet mai assentu, sempre tribbulendhe ◊ su mundhu est roda e chie l'at formadu no cheret ch'istet sempre de un'assentu (L.Marongiu) 2. beni dai cuss'altu assentu! ◊ sas mannas de su trigu messadu si che leant a s'assentu e dae s'assentu a s'arzola 3. su tratu tou e assentu mi at fatu diliriare ◊ cussu est ómine de pagu assentu 4. lèadi s'assentu de sa cosa chi mi as dadu ◊ zughiat in manos s'assentu pro pagare sa lughe, totu trofizèndhelu ◊ is cummerciantis funt sempri fendi assentus in su libbretu 5. sa candhela alluta pigadha cun assentu! ◊ a pretziare una bachiana si fachet chin assentu ◊ si fiat postu a trabballai de assentu ◊ pranghítemi in assentu! ◊ satzeldotes, de assentu pedo a bois salude e ghia! 6. su príntzipe restat de assentu de si che leare a Maria ◊ restant de assentu chi sa robba e su càmiu deviant abbojare a s'istradone ◊ fimis restados de assentu chi deviat torrare Ètimu ctl., spn. assento, asiento Tradutziones Frantzesu stabilité, disposition, rangement Ingresu stability, organisation Ispagnolu estabilidad, asentamiento Italianu stabilità, sistemazióne Tedescu Stabilität, Ordnung.

assetiài, assetiàre , vrb Definitzione istare in assentu, in asséliu, firmos; pònnere a postu, assentare sa cosa in logu suo, bene, agiustare, giare sétiu Sinònimos e contràrios abarrai, acabidae, acodomai, acollocare, adaretzai, assantai, assebiai / allichidie, arremonire | ctr. isordulare Maneras de nàrrere csn: assetiare su logu = remonire su logu, pònnere su logu a sétiu; assetiai su bestiàmini = ammaniare, furriare a manera chi paschindhe istet o andhet de una tzerta manera Frases ti mandho a sa tanca e inibe assétias e azudas ◊ assétia cue! ◊ assétia, no sias che pitzinnalla chi no l'interessat nudha! ◊ no assétiat, est semper a furriebborta ◊ sos tronos si fint assetiaos 2. su re si at assetiadu sa corona in conca ◊ aderetzant sa perda e dh'assétiant cun is àtaras ◊ assetiadí sa camisa, ca dha portas ammurigonada! ◊ si funt assetiadas is mortis e no si agiustant is fesserias?! ◊ mi ant azudau a assetiare medas peràulas e càntidos ◊ si seus firmaus a si assetiai is cambas ca dhas portaiaus cancaradas a fortza de abarrai sétzius in màchina 3. is brebeis mi dhas apu assetiadas e immoi funt tirendi a su bacu Ètimu ctl. assetiar Tradutziones Frantzesu arranger, ranger, placer Ingresu to arrange, to set Ispagnolu arreglar Italianu assettare, collocare per bène Tedescu in Ordnung bringen.

assétiu , nm: assetu, sétiu 1 Definitzione nau de ccn. po su cumportamentu, manera grabbosa de fàere, o fintzes chi no giaet cunfidàntzia, chi si credet meda; nau de sa cosa, manera de istare, betu de èssere posta, de cicire bene / donai a. a ccn. cosa = pònnere bene, assentare Sinònimos e contràrios galania, garbu, tratu / assentu, posidura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grâce, politesse Ingresu politeness Ispagnolu garbo, posición Italianu assètto, garbo Tedescu Ordnung, feine Formen.

cunséltu , nm, agt: cussentu, cussertu Definitzione su èssere comente si tocat, chistiu, assentau, sanu, bene cuncordau, in paghe, de acórdiu, nau de unu, de una cosa, de unu logu (a bortas fintzes pps. de cussertare); càntigu a tenore Sinònimos e contràrios assentu, cuncórdia, óldine / cuncordu, cunseltadu | ctr. iscunsertu, isórdulu Maneras de nàrrere csn: pònnere su logu in cussertu = remonire, allichidiri su logu; cantare a c., cussertu de tenores = cuncordu, càntigu de sos prus antigos de sa tziviltade sarda; èssere de malu cussertu = de índula mala, reberde, tostorrudu Frases istant in bonu cussertu respetèndhesi parebare ◊ a bi ndh'at de cussertu in cussa domo… totu betada apare la tenent! ◊ no bi ndhe at de cussertu in sa famíllia chi su babbu o sa mama sunt dados a su físsiu ◊ est bénnidu isse, ca nachi poniat sa zente in cussertu ◊ teniat bisonzu de pònnere cussentu in sas ideas suas ca giughiat su coro brincandhe che macu 2. como l'azes cusserta, sa Sardigna!… 3. za ses cussertu cun cussa ruta chi as dadu!…◊ chimentu, atitos, càntigos de mortu, iscracàllios de risu matzoninu, mumujones de bentu… s'inferru cunzuntu: totu custu cunsertu mi batiat s'ànimu a pitu ’e dentes! (G.Ruju)◊ ite cussentu bi aiat totindunu in cussa domo!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ordre, sain, fonctionnant Ingresu tidy, working, sound Ispagnolu orden, arreglado, funcionante, sano Italianu órdine, compósto, ordinato, funzionante, sano Tedescu Ordnung, geordnet, funktionierend, gesund.

odrinài , vrb: ordinai, ordinare Definitzione pònnere in assentu, bene, in órdine, in régula, a régula; giare órdines, cumandhos, cosas a fàere; dimandhare cosa a comporare, cosa chi mandhant de aterue / ordinare sas vinzas = marrai, tzapare sas binzas; ordinare sas ortalíscias = surcare sos ortos pro los prenare Sinònimos e contràrios assantai / pertzetare 2. custas meighinas mi las at ordinadas su dutore 3. amus ordinadu robba a nos fàghere bestimenta Ètimu ltn. ordinare Tradutziones Frantzesu mettre en ordre, prescrire Ingresu to order Ispagnolu ordenar, mandar Italianu ordinare, prescrìvere, richièdere Tedescu ordnen, in Ordnung bringen, befehlen, verschreiben, bestellen.

ordinaméntu , nm Definitzione su ordinare, su pònnere in órdine segundhu calecuna régula; lei, arrégula, órdine istabbiliu (fintzes totu is leis cunsideradas totus impare coment'e organizatzione de un'istadu o àteru ente) Sinònimos e contràrios cdh. uldinamentu Frases s'ordinamentu alfabbéticu est unu de sos prus connotos 2. in cabidanni, segundhu sos ordinamentos de sos fogos, ammaniaiant un'andhàina de deghe metres de terra neta pro narvonare chene perígulu Tradutziones Frantzesu ordonnance Ingresu order (ing), code Ispagnolu ordenamiento Italianu ordinaménto Tedescu Ordnung, Regelung.

regulaméntu , nm Definitzione su regulare; arregorta de régulas, de normas cun valore de lei Tradutziones Frantzesu régularisation Ingresu regulations Ispagnolu regulación, reglamento Italianu regolaménto Tedescu Regulierung, Ordnung.

sédiu , nm: assétiu*, sétiu 1 Definitzione nau de sa cosa, manera de istare, betu de èssere posta (coment'e a cicidura), de cicire bene (o fintzes bene arrexonada, giusta): nau de bestimentu, de orrobba o cosas deasi, portare calecuna pinniga; nau de su cumportamentu de ccn., manera de fàere crabbada, giusta, o fintzes chi no giaet cunfiantza, chi si credet meda Sinònimos e contràrios betu, ségiu / galania, garbu, tratu Maneras de nàrrere csn: tènniri, leare o pònnere sétiu = zúghere betu, èssere fatu de una manera chi setzit bene, chi istat bene postu, chi andhat bene, chi torrat paris, chi tenet fundhóriu; torrai a sétiu is cosas = pònnere a postu; pòniri su logu a sétiu = remonire su logu; no ndi fai una in sétiu = no ndhe faet una bene, faet totu chentza critériu, chentza arrexonare Frases ti moes chirchendhe sédiu nou ◊ custa perda no portat sétiu ◊ su chi ses nendi tui no tenit sétiu ◊ su brúciu de su gorfu portat su sétiu ◊ sa piciochedha no est papendi in sétiu, totu porcherias 2. no tenis sétiu, tui ses tonta e ti lassas imbovai! Tradutziones Frantzesu rangement, mise en ordre, position Ingresu good order, posture Ispagnolu orden, postura Italianu assètto, positura Tedescu Ordnung, Haltung.

ségiu , nm: seju, sexu Definitzione manera de istare o de èssere de una cosa, su singiale chi abbarrat de comente sa cosa uit posta Sinònimos e contràrios sédiu, sinzolu / assébiu, assentu Maneras de nàrrere csn: lassai a seju, in seju = in pasu, in paxi; leare o pònnere seju, bonu, malu s. = leare ésciu, abbituare a istare postu de una manera, bona o mala; bogare de sexu unu bratzu, unu mermu = bogare de s'incàssiu; àere sos cherbedhos fora de sexu = èssiri pretocau, ammachiau, iscassiadu; pònnere in sexu = assentare, ponner bene, torrai a logu; istare o èssere totu de unu sexu = de su matessi betu, in sa matessi posidura; cambiare sexu = cambiai posidura Frases cussa pínniga at postu o leadu seju e no bi essit prus ◊ tue dae pitzinnu as leadu malu seju ◊ un'imbustu as de remeju in cosinzu e in sestu, siat tou o anzenu: daghi ti at postu seju no ti dat nient'impestu, lu portes istrintu o lenu (P.Pisurzi)◊ bi at robba chi no leat seju mancari li ponzas cosa pesuda meda subra ◊ su pabilu pinnigadu ponet seju e no torrat prus istiradu 2. ohi, làssami sa conca a seju! ◊ su tilipirche no lassat nisciunu coro in seju, arroinat su póberu massaju: no si salvat nemmancu su mudeju! Ètimu ltn. *sedium Tradutziones Frantzesu ordre Ingresu order Ispagnolu orden Italianu sèsto Tedescu Ordnung.