mediài , vrb: ammediai 1,
mediare 1,
meriai,
meriare,
merijare,
miriare Definition
nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra
Synonyms e antonyms
acamai,
meliagrare
Sentences
sas berbeghes fint meriendhe suta de sa nughe ◊ candho sa robba comintzat a meriare, comente imbudhighinat sole, che la trubbas a sa sedha, a suta de sos chercos ◊ una piga est mediandhe in d-unu ratu ◊ in s’ora prus cajente de sa die issu est merijandhe
Scientific Terminology
pst
Etymon
ltn.
meridiare
Translations
French
faire la méridienne,
faire la sieste
English
to have a siesta,
to stay in the shade
Spanish
sestear
Italian
meriggiare,
stare all'ómbra
German
im Schatten Mittagsruhe halten.
meliagràre , vrb: ammeriagare,
meriaciare,
meriacrare,
meriagare,
miliacrare,
miliagrare,
miriaciare,
miriacrare,
miriagare,
miriagrare Definition
nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de basca, de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra
Synonyms e antonyms
ammediai 1,
merajare
Sentences
sos pastores controllant donzi tantu sos masones chi sunt meliagrendhe ◊ in cudhu padentinu de sabucos li piachiat a meriacrare ◊ in custu logu no che at umbras bonas pro miriagrare ◊ s'alveghe miliagrat, baca e bígiu cun sa coa si catzant sa musca
Etymon
srd.
Translations
French
faire la méridienne,
faire la sieste
English
to have a siesta,
to stay in the shade
Spanish
sestear
Italian
meriggiare,
stare all'ómbra
German
im Schatten Mittagsruhe halten.
ocasionàu , pps, agt Definition
de ocasionai; chi dh'ant giau ocasione, oféndhiu, istrobbau, chi ndhe ant foedhau male
2.
s'ómini bivit sen'e seguresa, sempri ocasionau de is malis
Translations
French
causé,
provoqué
English
to have designs
Spanish
ocasionado,
insidiar
Italian
causato,
insidiato
German
verursacht,
bewirkt,
gefährdet.
poltàre , vrb: portai,
portare,
potai Definition
giúghere o ingòllere de unu logu o tretu a un'àteru, siat istesiandho e siat acortzindho; giúghere in pitzu, acanta; rfl. nau de gente, àere relatzione, traténtzia cun ccn.
Synonyms e antonyms
batire,
bature
/
leai,
zúchere
Idioms
csn:
portai a ispàssiu = leare, zúghere carchi cosa pro passare ora, divertimentu e gai; portai a tragu = leare trazendhe; portai a domu = batire intrada, balanzu
Sentences
porta a innòi cussa cosa ca est sa mia! ◊ cun Gemilianu eus detzídiu de ti nci portai o a domu sua o a domu mia, ca a solu no podis abarrai ◊ su pastori at portau su tallu a monti
2.
si portu su dinai gei ti dha còmporu ◊ su dotori at arracumandau de dhas portai sempri in busciaca custas píndulas ◊ portat idea de fai is cosas comenti si depit ◊ cussa po frigociai portat tiaus!…◊ fiat tropu s'arrennegu chi portàt in corpus ◊ portat una manu longa longa
3.
s'àcua de su mari portat sa sai ◊ in Sardigna dhoi at arrocas chi portant òru
4.
cun cussu si portaus bèni meda e is cosas mi dhas narat ◊ nosu si portaus bèni cun totus, in bidha
Etymon
itl.
Translations
French
porter,
avoir
English
to bring,
to have
Spanish
llevar,
traer,
llevar
Italian
portare,
avére con sé,
contenére
German
bringen,
tragen,
mitnehmen.
sciampitài , vrb: isciampitai Definition
fàere sa sciampita, mòvere is cambas coment'e ballandho, fàere is passitedhos de su ballu, fàere genia de giogos cun su ballu
Synonyms e antonyms
aciapitai,
atzopitai,
brinchitare,
istripitare
Sentences
sciampitat sa cónduma e faint s'anchita e su passu torrau (A.Cannas)◊ ci fiat essiu cuntentu e sciampitendi ◊ no sciampitat foras unu pipiu ca est tempus mau ◊ beni a mesu de su ballu ca ti fadeus biri comenti si sciampitat! ◊ is pobidhas sciampitendisí su paneri e nosu ingunis!
2.
fatzu unu ballu de cussus sciampitaus
Etymon
itl.t
zampettare
Translations
French
danser la danse sarde
English
to have a sardinian dance
Spanish
bailar el baile sardo
Italian
scambiettare
German
Kreuzsprünge machen.
suchenàre , vrb Definition
papare a mengianu, fàere immúrgiu
Synonyms e antonyms
irmurzare
Sentences
sa bama fit isparta, pàsida, in sa tanca ínnida suchenendhe
Etymon
ltn.
subcenare
Translations
French
prendre son petit-déjeuner
English
to have breakfast
Spanish
desayunar
Italian
far colazióne
German
frühstücken.
tènnede, tènnere , vrb: tenni,
tènniri Definition
èssere meres o in posse de calecuna cosa, àere (ma fintzes pentzare, èssere in parentella, sentire una dólima, àere bisóngiu); contivigiare, manigiare de calecuna manera; aferrare a manos o cun calecuna cosa, mescamente currendho aifatu, pigare cosa iscapa, chi si movet currendho, a bolu o àteru, e fintzes furare, arregòllere e pigare de mesu de àtera cosa, arresurtare in mesu de cosa chi istringhet, chi sidhit; genia de giogu chi faent is piciochedhos cricandho de si aciapare paribari: giogai a tènnere o a tenedene; nau de sa linna o àteru chi abbruxat, pigare fogu, temperare a abbruxare, iscapai pampa (vrb. aus. èssere o àere: si podet nàrrere fintzes coment'e vrb. ativu transitivu); nau de cosa prantada o innestada, de arremu de sa carena o de sèmene chi ingendrat in sa madre (nau de fémina, bènnere príngia), pigare vida in sa terra o in sa linna noa, abbarrare biu, pigare a crèschere / ind. pres. 1ˆp. sing. tèngiu, tengu, tenzo, tenzu; ind. imp. dèu tenei, nosu tenestus, nois teniaimus; cong. pres. 1ˆp. sing. tenga, tenza, 2ˆp. pl. tenzades, tenzedas; pps. tentu, ténnidu, ténniu. Coment'e sinónimu de àere a logos dhu narant in parte de custu candho su sugetu, in su cuncetu de èssere in su logu, no est bene determinau: Sa Nuge si narat aingasi poite ca unu tempus dhue teniat una mata manna de nuge, in s'ortu dhue tenet crabas = bi aiat un'àrbure de nughe, bi at crabas
Synonyms e antonyms
àere,
tèndhere 1
/
acherrai,
aciapai,
cassai,
contifizare,
furai,
prugae
/
agganciai,
arratulare
/
aggafiare
/
allumae,
atzèndhere,
brugiare
/
assocai,
atechire
| ctr.
iscapae
/
lassai
/
mòrrere
Idioms
csn:
ie teniat pira = bi aiat pira; tènniri in cunsideru = pònnere in càrculu, fàghere contu mannu de unu; tènnere, tènniri de… (+ vrb. infinidu)= dèpere + vrb. infinidu; èssere tene tene a… = apunt'a aferrare, aferrendhe; giúghere a unu tene pro tene = tene tene, acurtzu meda de lu pòdere azummai aferrare (ma chentza lu sighire deunudotu); tènniri frius, basca, fàmini, sidi = sentire fritu, calura, fàmine, sidi, àere bisonzu de caentu, de friscura, de manigare, de bufare; tènniri pani e gortedhu = àere totu sas codomidades, istare a códumu; tènniri fuedhus cun d-unu = leàresi peràulas, faedhàresi male, cun peràulas graes, àere tentu murrunzu; tènnere a unu a picu = sighírelu curríndhelu; tènnere carchi cosa a pesu (es. su male fatu) = èssiri dispràxius; tènnerela cun ccn. = èssiri oféndiu, èssiri contras a ccn.; tènneresi musca a tzocu = irbulàresi de…, lassai a pèrdiri, mandai a pasci cocas; intrare in tènnere = allúiri, apampai
Sentences
sonniei de ti àere pro tota sa vida e no ti tenzei ◊ tenet deghe annos in sos úndhighi ◊ si teniat sas fortzas de Sansone!…◊ póveru est chie no tenet cosa ◊ sa Sardínnia tenit richesas ◊ isse tenet bestiàmine ma no tenet pàsculos ◊ de dinai ndi tengu, ma immoi no ndi portu ◊ tenent sa cosa ma no zughent mai unu sodhu in busaca ◊ bendhe su chi tenes e dalu a sos pòberos! ◊ Mariedha si at carragliatu sas oricras e si at tentu sa conca chin sas manos
2.
totu custu frius…: ita tenit, babbai? ◊ custu mànigu no tenet nudha: proite no ti est piaghindhe? ◊ e ita tenis isconchiendi? ◊ tenit su mali de is pedras ◊ is pipius no tenint nudha contras a su sardu ◊ cussu no tenet parentes
3.
sa carrada male tenta ponet tastu a su binu ◊ est bèni tentu che cani acapiau ◊ in tempus malu sas berbeghes las tenimus a proendha
4.
cunsiderendi comenti pasciat, mali mi pariat su dha tenni morta! (E.Pintor Sirigu)◊ apo tentu su cabadhu a issocu ◊ sa cane mia tenet su lèpere, su crabolu ◊ cudhos chi navant a tènnere a mie innantis meu cumbeniant tentos! ◊ bae e tènemi su cadhu ca tuco a bidha! ◊ bi aiat zente meda in su fogu fuidu e belleggai l'ant tentu
5.
mi che ant tentu duos fiados ◊ sa pedra mi che at tentu sa manu suta ◊ no li piaghet sa cosa rassa e che tenet su pizu dae su late ◊ fit tenendhe s'ozu in su corriotu ◊ no azes àpiu su corazu de nche tènnere una tzica ◊ proite ses pulighendhe su minestrone, ite che ses tenindhe?!
6.
feus tenni su fogu cun custu pimpiridu de paperi ◊ su fogu est intradu in tènnere, est tenindhe, si ch'est tentu ◊ sa linna de umbrinu est mala a tènnere ◊ sa linna mascada de abba no bi tenet ◊ sa linna sica tenet dereta ◊ sa linna frisca istentat a tènniri ◊ ténelu, su fogu, ca sinono s'iltudat!
7.
sas iferturas ant tentu totu ◊ si est prantada frisca, sa canna tenet dereta ◊ sas arburedhas chi si prantant, prus mannas sunt e prus sunt malas a tènnere ◊ sa prantaza tenet bene, dereta, si est posta proindhe ◊ comente si est cojubada at tentu deretu
8.
chirchendhe sidhadu si pariant tene tene a èssere ricos ◊ proite la tenes cun megus si no ti apo fatu nudha?! ◊ si fit istatu pro mene, si ne aiant tentu de musca a tzocu!
Surnames and Proverbs
prb:
fillu de gatu topis tenit ◊ chie no curret no tenet!
Etymon
ltn.
tenere
Translations
French
avoir,
posséder,
capturer,
attraper,
prendre,
brûler,
s'enraciner,
prendre,
pousser
English
to have,
to own,
to catcht,
to burn,
to take root
Spanish
tener,
detener,
quemar,
arraigar,
prender
Italian
avére,
possedére,
detenére,
catturare,
acchiappare,
prèndere,
àrdere,
attecchire,
allignare
German
besitzen,
innehaben,
fangen,
packen,
verbrennen,
Wurzel fassen,
einwurzeln.