abballonàre , vrb Definizione
fàghere a ballones (nadu fintzas de sa pasta cariada faghindhe a panes pro tèndhere: sestare su pane)
Sinonimi e contrari
abballai,
allorumare,
arrombulonai,
arruedhulare,
atuturae,
imbodhiai
| ctr.
ilboligare,
isòlbere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
envelopper,
rouler,
enrouler
Inglese
to roll
Spagnolo
envolver,
arrollar
Italiano
invòlgere,
arrotolare
Tedesco
einpacken,
zusammenrollen.
acragallài , vrb: acrogallae,
acrogogliai,
acrogolliare Definizione
fàere a cragallu, a bisura de cragallu, acancarronau; betare apare animales, fàere a chedha
Sinonimi e contrari
acrocoedhare,
atuturae,
igragalare
/
assortí
Modi di dire
csn:
folla acragallada = atuturada de maladia, cun is orus acostaus a sa cora mesana; unga acragallada = inconchedhada in sa punta, russa e tosta, de abbatigare sa conca de su pódhighe; manu acragallada = retesa, serrada, cun sos pódhighes chi no bi istirant
2.
seu abarrau tropu tempus crocau in ciú letu: che folla arruta seu acragallau (S.Diana)◊ ma càstia ita cosa: cussu cerpiu comenti passat asuta de su pilloncu acragallat sa folla de s'aràngiu!
3.
is picinnedhos si funt acrogolliaos a su ciu ci est bennenno sa figamorisca
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rouler en cornet
Inglese
to crumple up
Spagnolo
estrujar
Italiano
accartocciare
Tedesco
zusammenrollen.
arrembulài , vrb: arrumbiai,
arrumbuai,
arrumbulai,
orrumbulai,
romulare Definizione
andhare coment’e cosa tundha, a bisura de orroda (segundhu de ite si foedhat, no tanti bene, andhare cun dificurtade)
Sinonimi e contrari
arrodulare,
cadhinare,
codulare,
istirigare,
lodhurare,
lumburare,
rodhulare,
trodhulare,
tromedhare,
trumbulare
Frasi
arrúmbula sa carrada po dh'isciacuai! ◊ nc'est arrumbulau de s'iscala ◊ est pitichedhedhu e arrúmbuat puru cument'e unu cíxiri
2.
sa vida fut andendu ainnantis arrúmbua arrúmbua
Etimo
ltn.
rhombus
Traduzioni
Francese
dégringoler (dans),
rouler
Inglese
to tumble down
Spagnolo
rodar
Italiano
ruzzolare
Tedesco
hinunterrollen.
arrodulàre , vrb: rodulare Definizione
andhare a tróulu, orrúmbula orrúmbula; su si fàere a unu túturu, a bisura de cannedhu, nau de orrobba, paperi
Sinonimi e contrari
arrembulai,
cadhinare,
codulare,
cullullare,
istirigare,
istrodhulare,
lodhurare,
rodhulare,
trodhulare,
trodulare
2.
sa pedhitza s'isterret creschendhe su tironzu fintzas a l'isnerviare a manera chi no aviscet a arrodulare
Etimo
ltn.
rotulare
Traduzioni
Francese
rouler
Inglese
to roll
Spagnolo
rodar
Italiano
rotolare
Tedesco
rollen.
arroteàre , vrb Definizione
girare, tròchere una cosa a dónnia parte
Sinonimi e contrari
imbolliai
Frasi
arròteat sos ocros a inghíriu, fachendhe chi emmo chin sa conca
Traduzioni
Francese
tourner,
rouler,
tournoyer
Inglese
to swing
Spagnolo
girar,
voltear
Italiano
roteare
Tedesco
in Kreise schwingen.
arruedhulàre , vrb Definizione
fàere a ruédhula
Sinonimi e contrari
abballonare,
allomborae,
arrombulonai,
atuturae,
imboligare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rouler,
enrouler
Inglese
to roll
Spagnolo
enrollar
Italiano
arrotolare
Tedesco
zusammenrollen.
atuturàe , vrb: atuturare,
atuturrare Definizione
fàere a unu túturu (o a unu tuturru) e, po cussu etotu, atzirbisonare
Sinonimi e contrari
abballonare,
acrocoedhare,
allomborae,
ammurigonai,
arrombulonai,
arruedhulare,
imboligare
/
ammuntonae
/
acragallai
/
aturedhare 1
| ctr.
ispàlghere
Frasi
sas berbeghes si sunt atuturadas comente ant intesu cussa traghidada ◊ pèsache custa camisa prantzada, sinono si atúturat torra! ◊ sos cartzones sunt totu atuturados ◊ si atuturrat preguntèndhesi a chie isse aiat dadu impitzu ◊ no atútures su pabilu ca mi serbit a iscríere!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rouler en cornet
Inglese
to crumple up
Spagnolo
abarquillarse,
enroscarse
Italiano
accartocciare
Tedesco
zusammenrollen.
cadhinàre , vrb Definizione
andhare, mòvere che unu cadhinu o cricu, orrumbulare
Sinonimi e contrari
arrembulai,
arrodulare,
codulare,
cullullare,
istirigare,
istrodhulare,
lodhurare,
loturare,
lumburare,
torrulare,
trodhulare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rouler
Inglese
to roll
Spagnolo
rodar
Italiano
rotolare
Tedesco
hinunterrollen.
codulàre , vrb Definizione
andhare o pigare che unu códulu, a orrúmbulu, orrumbulandho
Sinonimi e contrari
arrembulai,
arrodulare,
cadhinare,
istrodhulare,
lorumare,
lumburare,
rodhulare,
trodhulare
Frasi
che est coduladu che unu sacu intro de una tuda ◊ sa làgrima naschet in s'oju e códulat in terra ◊ su carrabbusu est codulendhe ledàmine
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rouler
Inglese
to roll
Spagnolo
rodar
Italiano
rotolare
Tedesco
rollen.
corogliàre , vrb Definizione
giare a bíere, a crèdere una cosa po un'àtera, pigare a ingannu
Sinonimi e contrari
abbovai,
abbuvonare,
coglionai,
colovrinare,
imbaucare,
imbelecare,
imbusterai,
improsae,
ingannai,
ingrangugliare,
ingregai,
istusciare,
piocai,
scafai,
trampai,
transare
Frasi
no s'ischit ite àteru li nesit cussa mariola pro la corogliare ◊ a sos duos amantes si los corogliesit su dimóniu e fatesint su progetu de bochire sa muzere de isse ◊ ma como chi bos isco cuss'astrúscia, su de mi corogliare est corogliadu! (P.Mossa)
Traduzioni
Francese
rouler,
tromper
Inglese
to make fun of
Spagnolo
engañar
Italiano
corbellare,
trarre in inganno
Tedesco
täuschen.
imbodhiài , vrb: imbodhiare,
imbodhicai,
imbodhicare,
imbodhicari,
imbodhidai,
imbodhigai,
imbodhigare,
imbolicare,
imboligare,
imbudhiai,
imbulicare,
immodhigare,
impodhiai Definizione
fàere imbodhigos, pònnere sa cosa in paperi o àteru a manera de istare ammontada, badrada de su fritu o àteru, pònnere cosa, prus che àteru orrobba, paperi, lióngiu a inghíriu de àtera; cuncordare trampas, fàere calecuna cosa a dannu de s’àteru faendhodhi a crèdere una cosa candho est un’àtera
Sinonimi e contrari
dimanare
/
imbogiare,
trabojare,
trobillai,
trobodhicai
/
abbovai,
abbuvonare,
coglionai,
colovrinare,
imbusterai,
improsae,
ingannai,
trampai
| ctr.
ilboligare
Modi di dire
csn:
imboligare in… (carchi cosa) = imbudhiai cosa in mesu de àtera, cun àtera; imboligare a… (carchi cosa) = a ingíriu de àtera cosa, ma fintzas cun àtera cosa; imbodhicaisí in amori = cojare cun ccn. chi fossis no cumbenit
Frasi
su bicarbonau impodhiadhu a paperi! ◊ custu est paperi impodhiau cun paperi! ◊ est chin sa pedhe imbolicada a s'ossu, debbiledhu ◊ sa fiuda fit imbodhigada in su mantu niedhu ◊ su grassu imbódhiat sa frissura e sos nerules de custa berbeche ◊ filo e imbódhigo lana
2.
a s'imboligosu no impares a imboligare! ◊ su maistu tontu imbódhiat a craru e ponit in malítzia dogna clienti ◊ bengu a ti acumpangiai, a bortas chi no t'imbodhighint, a tui!
Etimo
ltn.
*involicare
Traduzioni
Francese
enrouler,
rouler,
envelopper
Inglese
to wrap (up)
Spagnolo
envolver,
enrollar
Italiano
avvòlgere,
invòlgere
Tedesco
einwickeln.
imbrortzinàre, imbroscinàre , vrb: imbrossinare,
imbrossinzare,
imbrossulare,
imbruscinai,
imbrutzinare,
imbusciai 1 (im-bu-sci-a-i)
imbussinare,
immussinare Definizione
pònnere e orrumbulare in terra a longu a longu, trisinare in terra o, segundhu ite, in istrégiu cun calecuna cosa (es. farra) totu furriandho a dónnia bandha po fàere apicigare sa farra o àteru; fintzes su si fichire in calecuna chistione; nau a briga a fémina, crocare cun ómine / imbusciai su pipiu = pònnere sa criadura subra de s’artare de sa capella ue est coladu su Corpus de Cristos
Sinonimi e contrari
imbrotulare,
isterrigare
/
imbusciae
Frasi
su cumassu modhiatu pro no si apitzigare s'imbrórtzinat in sa farina ◊ s'àinu s'imbússinat in terra ◊ dèu arruiu imbrusciendi is peis in su pruini ◊ su cuadhu iscapu s'imbrúscinat in s'anea ◊ s'imbolat in s'istoja e s'imbrossinzat ◊ fint imbroscinados in su ludrau ◊ apo passadu sa die imbrutzinadu in terra ◊ s'est imbussinau in mesu de su nie
2.
totu custu cambiamentu, a parri miu tui ti ses imbruscinau in calincuna porcheria (Lai)
3.
prinza ses? cherzo ischire cun chie ti ses imbussinada!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rouler
Inglese
to roll (over and over)
Spagnolo
revolcarse
Italiano
avvoltolare,
voltolare
Tedesco
zusammenrollen,
wälzen.
imbrossinadúra , nf: imbruscinadura Definizione
su s’imbuscinare
Sinonimi e contrari
imbruscinamentu,
isfriorzu
Frasi
segundhu su pische, pro lu fríere cheret fatu innantis a imbrossinadura in sa farina
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
action de rouler
Inglese
rolling
Spagnolo
revuelco
Italiano
voltolaménto
Tedesco
Wälzen.
ismedhinàre , vrb Definizione
istare coment'e atontau, ammadurare de ogos coment'e ispantau, atontau
Sinonimi e contrari
abbebberecare,
atontai,
ispampanai
Traduzioni
Francese
rouler les yeux
Inglese
to roll
Spagnolo
pasmarse,
poner los ojos en blanco
Italiano
stralunare
Tedesco
verdrehen.
ispampanài, ispampanàre , vrb: ispampinare 1 Definizione
apèrrere in campu, deunudotu / ispampinare sos ojos = isprapedhai is ogus, fintzes ischidare
Sinonimi e contrari
ilbambarriare,
ilbarrizare,
imbarritzare,
ispalpedhare,
ispamporionare,
isparpalociai,
scampaniai,
sparrancai
/
ismedhinare
| ctr.
serrai,
tancare
Frasi
luego abberit sa gianna pro ch'essire su fiagu e ca s'upore no est pagu ispàmpinat su balcone ◊ mi est essidu de mente de ispampinare sa gianna de su frundhagu ◊ giuchiat sos ocros totu ispampinatos ◊ su butoni de custu frori est deretu a ispampanai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ouvrir grand,
rouler les yeux
Inglese
to open wide
Spagnolo
abrir de par en par
Italiano
spalancare,
stralunare
Tedesco
aufreißen,
verdrehen.
lodhuràre , vrb: ludhurare Definizione
andhare girandho de parte in parte, orrumbulandho coment'e orroda o àtera cosa tundha
Sinonimi e contrari
arrembulai,
arrodulare,
cadhinare,
codulare,
loturare,
rodhulare,
torrulare,
trodhulare,
tromedhare,
trumbulare
Frasi
sos pitzinnos poniant sos chírchinos a lodhurare pro los cúrrere ◊ at fatu lodhurare una pedra manna addainanti de sa zanna
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dégringoler (dans),
rouler
Inglese
to tumble down
Spagnolo
rodar
Italiano
ruzzolare
Tedesco
hinunterrollen.
torrulàre , vrb: torulare Definizione
andhare o mòvere a orrumbuladura, orrumbulandho, a imbuscinadura e fintzes a carradura; furriare, orrúere a terra / torrulare sos ojos = furriare sos ogros
Sinonimi e contrari
arrembulai,
arrodulare,
codulare,
istirigare,
lodhurare,
lumburare,
rodhulare,
trodhulare
/
carrare
/
boltulare
Frasi
sas noderas parent isetandhe a che torulare a sa badhe ◊ no solu de pònnere passu, cantu ses tundhu, pares pallone torrulandhe ◊ sa roda est torulendhe ◊ ch'est toruladu in sas rainas finas a s'istradone ◊ su gatulinu si torulaiat in terra a sos carinnos de su pitzinnu
2.
aperint vadhes e campos chin istradones pro torulare cosas produias in aterue
3.
sos rudes zovanedhos girandhe in sos contones tórulant carros, secant lantiones (V.Zichi)◊ est brulleri e fachet su macu e torulau ch'est dae su lacu, no isco a chie cheriat istròchere!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rouler
Inglese
to roll
Spagnolo
rodar
Italiano
rotolare
Tedesco
rollen.
trodhulàre , vrb: trudholare Definizione
mòvere, andhare a orrumbuladura, movendhosi coment'e orroda, cosa tundha
Sinonimi e contrari
arrembulai,
cadhinare,
codulare,
lodhurare,
lumburare,
rodhulare,
torrulare,
trodulare
Frasi
l'ispinghesit a folte e che tumbulesit in sas iscalinas trodhulenne fintzas a funnu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dégringoler,
rouler
Inglese
to tumble down
Spagnolo
rodar
Italiano
ruzzolare
Tedesco
hinunterrollen.
trogài , vrb: atrogai,
trogare Definizione
acapiare, mescamente imbodhigare una cosa a tantas bortas a inghíriu de un'àtera, fintzes in dossu, a un'arremu o àteru; in cobertantza, nàrrere o cuncordare trogas, imbodhigos, trampas / su pannixedhu o muncadori de trogai = mucadore de conca de acapiare in gatzile, a parte de apalas
Sinonimi e contrari
prèndhere,
imboligare,
imbusciae
/
pinnicai
/
acordiolai,
atrotixai,
folfigiare,
fortzicare,
imbogiare,
trobillai
/
ingannai,
trampai
| ctr.
irboligare,
isòlbere,
strogai
Frasi
dhis pariat chi fiat bèni trogau in d-una madassa mali cumbinada ◊ a su mortu dhi trogant is manus cun s'arrosàriu ◊ ndi est arrutu de cuadhu e, comenti portàt sa funi trogada, su cuadhu dh'at pigau a tragu ◊ tot'is duus si dh'iant trogada a su didu ◊ custu fiuverru est totu trogau
2.
a su mortu dh'iant trogau in d-unu lantzoru ◊ su chi aciapat ingollit po si trogai is peis ◊ seus trogandusí sa conca primu de si dha segai! ◊ po su frius mi apu trogau cuss'arrogu de arrobba in su ciugu ◊ su mengianu ndi carastis coitendi de su letu, no abarrastis trogamí troga!
3.
lah, chi po macu siast, chi mi trogu is gunnedhas gei dha bis sa festa!…◊ pigat una funi bèni trogada e iscudit in tot'is furrungonis
4.
chini est chi dh'at trogada sa morti de cussus? ◊ dhi parit bellu chi a una pòbera tiàula mi dhi troghit una fàula po si papai is caboniscus? (L.Matta)
Etimo
ltn.
*torc(u)lare
Traduzioni
Francese
enrouler,
rouler,
envelopper,
entortiller
Inglese
to wrap (up)
Spagnolo
envolver
Italiano
avvòlgere,
attorcigliare
Tedesco
aufwickeln.