abballonàre , vrb Definitzione
fàghere a ballones (nadu fintzas de sa pasta cariada faghindhe a panes pro tèndhere: sestare su pane)
Sinònimos e contràrios
abballai,
allorumare,
arrombulonai,
arruedhulare,
atuturae,
imbodhiai
| ctr.
ilboligare,
isòlbere
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
envelopper,
rouler,
enrouler
Ingresu
to roll
Ispagnolu
envolver,
arrollar
Italianu
invòlgere,
arrotolare
Tedescu
einpacken,
zusammenrollen.
acragallài , vrb: acrogallae,
acrogogliai,
acrogolliare Definitzione
fàere a cragallu, a bisura de cragallu, acancarronau; betare apare animales, fàere a chedha
Sinònimos e contràrios
acrocoedhare,
atuturae,
igragalare
/
assortí
Maneras de nàrrere
csn:
folla acragallada = atuturada de maladia, cun is orus acostaus a sa cora mesana; unga acragallada = inconchedhada in sa punta, russa e tosta, de abbatigare sa conca de su pódhighe; manu acragallada = retesa, serrada, cun sos pódhighes chi no bi istirant
2.
seu abarrau tropu tempus crocau in ciú letu: che folla arruta seu acragallau (S.Diana)◊ ma càstia ita cosa: cussu cerpiu comenti passat asuta de su pilloncu acragallat sa folla de s'aràngiu!
3.
is picinnedhos si funt acrogolliaos a su ciu ci est bennenno sa figamorisca
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rouler en cornet
Ingresu
to crumple up
Ispagnolu
estrujar
Italianu
accartocciare
Tedescu
zusammenrollen.
arrembulài , vrb: arrumbiai,
arrumbuai,
arrumbulai,
orrumbulai,
romulare Definitzione
andhare coment’e cosa tundha, a bisura de orroda (segundhu de ite si foedhat, no tanti bene, andhare cun dificurtade)
Sinònimos e contràrios
arrodulare,
cadhinare,
codulare,
istirigare,
lodhurare,
lumburare,
rodhulare,
trodhulare,
tromedhare,
trumbulare
Frases
arrúmbula sa carrada po dh'isciacuai! ◊ nc'est arrumbulau de s'iscala ◊ est pitichedhedhu e arrúmbuat puru cument'e unu cíxiri
2.
sa vida fut andendu ainnantis arrúmbua arrúmbua
Ètimu
ltn.
rhombus
Tradutziones
Frantzesu
dégringoler (dans),
rouler
Ingresu
to tumble down
Ispagnolu
rodar
Italianu
ruzzolare
Tedescu
hinunterrollen.
arrodulàre , vrb: rodulare Definitzione
andhare a tróulu, orrúmbula orrúmbula; su si fàere a unu túturu, a bisura de cannedhu, nau de orrobba, paperi
Sinònimos e contràrios
arrembulai,
cadhinare,
codulare,
cullullare,
istirigare,
istrodhulare,
lodhurare,
rodhulare,
trodhulare,
trodulare
2.
sa pedhitza s'isterret creschendhe su tironzu fintzas a l'isnerviare a manera chi no aviscet a arrodulare
Ètimu
ltn.
rotulare
Tradutziones
Frantzesu
rouler
Ingresu
to roll
Ispagnolu
rodar
Italianu
rotolare
Tedescu
rollen.
arroteàre , vrb Definitzione
girare, tròchere una cosa a dónnia parte
Sinònimos e contràrios
imbolliai
Frases
arròteat sos ocros a inghíriu, fachendhe chi emmo chin sa conca
Tradutziones
Frantzesu
tourner,
rouler,
tournoyer
Ingresu
to swing
Ispagnolu
girar,
voltear
Italianu
roteare
Tedescu
in Kreise schwingen.
arruedhulàre , vrb Definitzione
fàere a ruédhula
Sinònimos e contràrios
abballonare,
allomborae,
arrombulonai,
atuturae,
imboligare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rouler,
enrouler
Ingresu
to roll
Ispagnolu
enrollar
Italianu
arrotolare
Tedescu
zusammenrollen.
atuturàe , vrb: atuturare,
atuturrare Definitzione
fàere a unu túturu (o a unu tuturru) e, po cussu etotu, atzirbisonare
Sinònimos e contràrios
abballonare,
acrocoedhare,
allomborae,
ammurigonai,
arrombulonai,
arruedhulare,
imboligare
/
ammuntonae
/
acragallai
/
aturedhare 1
| ctr.
ispàlghere
Frases
sas berbeghes si sunt atuturadas comente ant intesu cussa traghidada ◊ pèsache custa camisa prantzada, sinono si atúturat torra! ◊ sos cartzones sunt totu atuturados ◊ si atuturrat preguntèndhesi a chie isse aiat dadu impitzu ◊ no atútures su pabilu ca mi serbit a iscríere!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rouler en cornet
Ingresu
to crumple up
Ispagnolu
abarquillarse,
enroscarse
Italianu
accartocciare
Tedescu
zusammenrollen.
cadhinàre , vrb Definitzione
andhare, mòvere che unu cadhinu o cricu, orrumbulare
Sinònimos e contràrios
arrembulai,
arrodulare,
codulare,
cullullare,
istirigare,
istrodhulare,
lodhurare,
loturare,
lumburare,
torrulare,
trodhulare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rouler
Ingresu
to roll
Ispagnolu
rodar
Italianu
rotolare
Tedescu
hinunterrollen.
codulàre , vrb Definitzione
andhare o pigare che unu códulu, a orrúmbulu, orrumbulandho
Sinònimos e contràrios
arrembulai,
arrodulare,
cadhinare,
istrodhulare,
lorumare,
lumburare,
rodhulare,
trodhulare
Frases
che est coduladu che unu sacu intro de una tuda ◊ sa làgrima naschet in s'oju e códulat in terra ◊ su carrabbusu est codulendhe ledàmine
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rouler
Ingresu
to roll
Ispagnolu
rodar
Italianu
rotolare
Tedescu
rollen.
corogliàre , vrb Definitzione
giare a bíere, a crèdere una cosa po un'àtera, pigare a ingannu
Sinònimos e contràrios
abbovai,
abbuvonare,
coglionai,
colovrinare,
imbaucare,
imbelecare,
imbusterai,
improsae,
ingannai,
ingrangugliare,
ingregai,
istusciare,
piocai,
scafai,
trampai,
transare
Frases
no s'ischit ite àteru li nesit cussa mariola pro la corogliare ◊ a sos duos amantes si los corogliesit su dimóniu e fatesint su progetu de bochire sa muzere de isse ◊ ma como chi bos isco cuss'astrúscia, su de mi corogliare est corogliadu! (P.Mossa)
Tradutziones
Frantzesu
rouler,
tromper
Ingresu
to make fun of
Ispagnolu
engañar
Italianu
corbellare,
trarre in inganno
Tedescu
täuschen.
imbodhiài , vrb: imbodhiare,
imbodhicai,
imbodhicare,
imbodhicari,
imbodhidai,
imbodhigai,
imbodhigare,
imbolicare,
imboligare,
imbudhiai,
imbulicare,
immodhigare,
impodhiai Definitzione
fàere imbodhigos, pònnere sa cosa in paperi o àteru a manera de istare ammontada, badrada de su fritu o àteru, pònnere cosa, prus che àteru orrobba, paperi, lióngiu a inghíriu de àtera; cuncordare trampas, fàere calecuna cosa a dannu de s’àteru faendhodhi a crèdere una cosa candho est un’àtera
Sinònimos e contràrios
dimanare
/
imbogiare,
trabojare,
trobillai,
trobodhicai
/
abbovai,
abbuvonare,
coglionai,
colovrinare,
imbusterai,
improsae,
ingannai,
trampai
| ctr.
ilboligare
Maneras de nàrrere
csn:
imboligare in… (carchi cosa) = imbudhiai cosa in mesu de àtera, cun àtera; imboligare a… (carchi cosa) = a ingíriu de àtera cosa, ma fintzas cun àtera cosa; imbodhicaisí in amori = cojare cun ccn. chi fossis no cumbenit
Frases
su bicarbonau impodhiadhu a paperi! ◊ custu est paperi impodhiau cun paperi! ◊ est chin sa pedhe imbolicada a s'ossu, debbiledhu ◊ sa fiuda fit imbodhigada in su mantu niedhu ◊ su grassu imbódhiat sa frissura e sos nerules de custa berbeche ◊ filo e imbódhigo lana
2.
a s'imboligosu no impares a imboligare! ◊ su maistu tontu imbódhiat a craru e ponit in malítzia dogna clienti ◊ bengu a ti acumpangiai, a bortas chi no t'imbodhighint, a tui!
Ètimu
ltn.
*involicare
Tradutziones
Frantzesu
enrouler,
rouler,
envelopper
Ingresu
to wrap (up)
Ispagnolu
envolver,
enrollar
Italianu
avvòlgere,
invòlgere
Tedescu
einwickeln.
imbrortzinàre, imbroscinàre , vrb: imbrossinare,
imbrossinzare,
imbrossulare,
imbruscinai,
imbrutzinare,
imbusciai 1 (im-bu-sci-a-i)
imbussinare,
immussinare Definitzione
pònnere e orrumbulare in terra a longu a longu, trisinare in terra o, segundhu ite, in istrégiu cun calecuna cosa (es. farra) totu furriandho a dónnia bandha po fàere apicigare sa farra o àteru; fintzes su si fichire in calecuna chistione; nau a briga a fémina, crocare cun ómine / imbusciai su pipiu = pònnere sa criadura subra de s’artare de sa capella ue est coladu su Corpus de Cristos
Sinònimos e contràrios
imbrotulare,
isterrigare
/
imbusciae
Frases
su cumassu modhiatu pro no si apitzigare s'imbrórtzinat in sa farina ◊ s'àinu s'imbússinat in terra ◊ dèu arruiu imbrusciendi is peis in su pruini ◊ su cuadhu iscapu s'imbrúscinat in s'anea ◊ s'imbolat in s'istoja e s'imbrossinzat ◊ fint imbroscinados in su ludrau ◊ apo passadu sa die imbrutzinadu in terra ◊ s'est imbussinau in mesu de su nie
2.
totu custu cambiamentu, a parri miu tui ti ses imbruscinau in calincuna porcheria (Lai)
3.
prinza ses? cherzo ischire cun chie ti ses imbussinada!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rouler
Ingresu
to roll (over and over)
Ispagnolu
revolcarse
Italianu
avvoltolare,
voltolare
Tedescu
zusammenrollen,
wälzen.
imbrossinadúra , nf: imbruscinadura Definitzione
su s’imbuscinare
Sinònimos e contràrios
imbruscinamentu,
isfriorzu
Frases
segundhu su pische, pro lu fríere cheret fatu innantis a imbrossinadura in sa farina
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
action de rouler
Ingresu
rolling
Ispagnolu
revuelco
Italianu
voltolaménto
Tedescu
Wälzen.
ismedhinàre , vrb Definitzione
istare coment'e atontau, ammadurare de ogos coment'e ispantau, atontau
Sinònimos e contràrios
abbebberecare,
atontai,
ispampanai
Tradutziones
Frantzesu
rouler les yeux
Ingresu
to roll
Ispagnolu
pasmarse,
poner los ojos en blanco
Italianu
stralunare
Tedescu
verdrehen.
ispampanài, ispampanàre , vrb: ispampinare 1 Definitzione
apèrrere in campu, deunudotu / ispampinare sos ojos = isprapedhai is ogus, fintzes ischidare
Sinònimos e contràrios
ilbambarriare,
ilbarrizare,
imbarritzare,
ispalpedhare,
ispamporionare,
isparpalociai,
scampaniai,
sparrancai
/
ismedhinare
| ctr.
serrai,
tancare
Frases
luego abberit sa gianna pro ch'essire su fiagu e ca s'upore no est pagu ispàmpinat su balcone ◊ mi est essidu de mente de ispampinare sa gianna de su frundhagu ◊ giuchiat sos ocros totu ispampinatos ◊ su butoni de custu frori est deretu a ispampanai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ouvrir grand,
rouler les yeux
Ingresu
to open wide
Ispagnolu
abrir de par en par
Italianu
spalancare,
stralunare
Tedescu
aufreißen,
verdrehen.
lodhuràre , vrb: ludhurare Definitzione
andhare girandho de parte in parte, orrumbulandho coment'e orroda o àtera cosa tundha
Sinònimos e contràrios
arrembulai,
arrodulare,
cadhinare,
codulare,
loturare,
rodhulare,
torrulare,
trodhulare,
tromedhare,
trumbulare
Frases
sos pitzinnos poniant sos chírchinos a lodhurare pro los cúrrere ◊ at fatu lodhurare una pedra manna addainanti de sa zanna
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dégringoler (dans),
rouler
Ingresu
to tumble down
Ispagnolu
rodar
Italianu
ruzzolare
Tedescu
hinunterrollen.
torrulàre , vrb: torulare Definitzione
andhare o mòvere a orrumbuladura, orrumbulandho, a imbuscinadura e fintzes a carradura; furriare, orrúere a terra / torrulare sos ojos = furriare sos ogros
Sinònimos e contràrios
arrembulai,
arrodulare,
codulare,
istirigare,
lodhurare,
lumburare,
rodhulare,
trodhulare
/
carrare
/
boltulare
Frases
sas noderas parent isetandhe a che torulare a sa badhe ◊ no solu de pònnere passu, cantu ses tundhu, pares pallone torrulandhe ◊ sa roda est torulendhe ◊ ch'est toruladu in sas rainas finas a s'istradone ◊ su gatulinu si torulaiat in terra a sos carinnos de su pitzinnu
2.
aperint vadhes e campos chin istradones pro torulare cosas produias in aterue
3.
sos rudes zovanedhos girandhe in sos contones tórulant carros, secant lantiones (V.Zichi)◊ est brulleri e fachet su macu e torulau ch'est dae su lacu, no isco a chie cheriat istròchere!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rouler
Ingresu
to roll
Ispagnolu
rodar
Italianu
rotolare
Tedescu
rollen.
trodhulàre , vrb: trudholare Definitzione
mòvere, andhare a orrumbuladura, movendhosi coment'e orroda, cosa tundha
Sinònimos e contràrios
arrembulai,
cadhinare,
codulare,
lodhurare,
lumburare,
rodhulare,
torrulare,
trodulare
Frases
l'ispinghesit a folte e che tumbulesit in sas iscalinas trodhulenne fintzas a funnu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dégringoler,
rouler
Ingresu
to tumble down
Ispagnolu
rodar
Italianu
ruzzolare
Tedescu
hinunterrollen.
trogài , vrb: atrogai,
trogare Definitzione
acapiare, mescamente imbodhigare una cosa a tantas bortas a inghíriu de un'àtera, fintzes in dossu, a un'arremu o àteru; in cobertantza, nàrrere o cuncordare trogas, imbodhigos, trampas / su pannixedhu o muncadori de trogai = mucadore de conca de acapiare in gatzile, a parte de apalas
Sinònimos e contràrios
prèndhere,
imboligare,
imbusciae
/
pinnicai
/
acordiolai,
atrotixai,
folfigiare,
fortzicare,
imbogiare,
trobillai
/
ingannai,
trampai
| ctr.
irboligare,
isòlbere,
strogai
Frases
dhis pariat chi fiat bèni trogau in d-una madassa mali cumbinada ◊ a su mortu dhi trogant is manus cun s'arrosàriu ◊ ndi est arrutu de cuadhu e, comenti portàt sa funi trogada, su cuadhu dh'at pigau a tragu ◊ tot'is duus si dh'iant trogada a su didu ◊ custu fiuverru est totu trogau
2.
a su mortu dh'iant trogau in d-unu lantzoru ◊ su chi aciapat ingollit po si trogai is peis ◊ seus trogandusí sa conca primu de si dha segai! ◊ po su frius mi apu trogau cuss'arrogu de arrobba in su ciugu ◊ su mengianu ndi carastis coitendi de su letu, no abarrastis trogamí troga!
3.
lah, chi po macu siast, chi mi trogu is gunnedhas gei dha bis sa festa!…◊ pigat una funi bèni trogada e iscudit in tot'is furrungonis
4.
chini est chi dh'at trogada sa morti de cussus? ◊ dhi parit bellu chi a una pòbera tiàula mi dhi troghit una fàula po si papai is caboniscus? (L.Matta)
Ètimu
ltn.
*torc(u)lare
Tradutziones
Frantzesu
enrouler,
rouler,
envelopper,
entortiller
Ingresu
to wrap (up)
Ispagnolu
envolver
Italianu
avvòlgere,
attorcigliare
Tedescu
aufwickeln.