achedàre 1 , vrb: achetare 1,
agedai,
agedari,
aghedare,
axedae,
axedai,
axerai Definitzione
fàere a aghedu, nau fintzes de sa pasta cun su frammentu; in cobertantza, nau de ccn. arrennegare
Sinònimos e contràrios
acriare,
aghedinare,
frammentai,
imbischidare,
pesai
Frases
su binu cheret contivizadu, ca sinono si aghedat ◊ Cíciu mi at nau ca su binu biancu si dhi est agedau
2.
dhi at ghetau unu lómburu de fromentu: dèu nau chi at a axedai! ◊ is tzípulas no ant axedau: depiat tenni písima su frammentu ◊ tenei sa pasta in sa scifedha axerendi e fui arremangada pronta a ispongiai ◊ at lassau su pane aghedandho in su tianu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tourner en vinaigre
Ingresu
to vinegar
Ispagnolu
agriar
Italianu
inacetire,
inacidire,
fermentare
Tedescu
zu Essig werden,
säuern,
gären.
arroteàre , vrb Definitzione
girare, tròchere una cosa a dónnia parte
Sinònimos e contràrios
imbolliai
Frases
arròteat sos ocros a inghíriu, fachendhe chi emmo chin sa conca
Tradutziones
Frantzesu
tourner,
rouler,
tournoyer
Ingresu
to swing
Ispagnolu
girar,
voltear
Italianu
roteare
Tedescu
in Kreise schwingen.
boltàre , vrb: bortare,
bortiare,
vortare Definitzione
furriare a s'àtera parte, fache a ccn. po agiudu, po foedhare; fàere fúrriu, cambiare; pigaresidha contras a chie cumandhat, contras a ccn.
Sinònimos e contràrios
colojare,
furriai
/
cambiai,
imbortare
Maneras de nàrrere
csn:
bortàresi a su ferru ruju = no tènniri arrispetu po nudha e po nisciunus; boltare sos chervedhos = ammachiaisí
Frases
sos mazores no ischiant a cale santu si bortare e dubba chi si lis presentat unu ◊ si ch'est bortadu a s'àtera bandha candho at bidu a mie ◊ bolta a nois sos ògios tuos!
2.
onzi dimóniu si est boltadu a santu ◊ farina de tiàulu si boltat in telau ◊ s'allegria mea como si mi fit bortiandhe in tristura ◊ sa balentia dae valore che l'ant bortata in cosa leza ◊ a s'intèndhere su frúsciu de su trenu s'àinu si est boltadu a dimóniu! ◊ si tiat bortare su tempus, tandho fortzis tiat sanare
3.
fint medas sos bandhios chi si bortabant in d-unu chin pastores e carbonarjos in cussos litos
4.
sos minores si sunt boltendhe a sos mannos ◊ fache discostare sa runtzinalla chi si m'est bortada ◊ li at atunchiau s'istrópiu de s'orgógliu e tandho si est bortau ◊ su poledhu, candho si sapiat zente colàndheli serente, si bortabat a càrchides
5.
si sutzedit calchi cosa no boltes culpas a mie!
6.
est gai isurzidu chi si bortat a su ferru ruju (G.Ruju)
7.
in custu carrasegare ses boltendhe sos chervedhos
Ètimu
ltn.
*voltare
Tradutziones
Frantzesu
tourner,
se retourner
Ingresu
to turn against s.o.,
to rebel
Ispagnolu
darse vuelta
Italianu
voltare,
rivoltarsi
Tedescu
wenden,
sich auflehnen.
cansài 1 , vrb: cansare 1,
cansciare,
cansiare,
cantzai 1,
cassare 1,
cassiare Definitzione
cambiare filada, intrare a calecunu logu passandho passandho in d-unu camminu, orruga o istrada; tirare una cosa a una parte
Sinònimos e contràrios
irvertzare,
iscansae,
scantzai,
stressiai
/
insurcare
/
frànghere,
leai
/
descansare,
pasare
Maneras de nàrrere
csn:
cassiare s'abba de sa cora a su surcu, de sa leada a su riu (e de su riu a sa leada) = cambiai, fai passai s'àcua de unu logu a un'àteru; càssati su corpetu! = pigadindi, bogadindi su corpetu!
Frases
candu passat naradhi chi cansit innòi! ◊ ca fit meda apistichinzada est cassiada a dimandhare ◊ no li est pàssiu beru de pòdere issire líbbera e pòdere cassiare a dommo de s'ammorau! ◊ cansciadindhe a domo candho passas in carrela! ◊ no dhi abbastat mancai cantzit s'arriu
2.
su catigherarzu drommit inue li capitat e, si cànsciat su cadhu a pasculare, candho intendhet rumore si ndh'ischidat ◊ su surcu est lómpidu: càssia s'abba a un'àteru!
3.
si arrimànt in cancu furriadroxu po nci passai sa noti e si cantzai ◊ una dí, passendu in d-una bidhixedha, si fiat firmau in domu de amigus po si cantzai unu pagu ◊ cansciade, comare, chi sezis istraca!
Ètimu
ltn.
campsare
Tradutziones
Frantzesu
détourner,
tourner
Ingresu
to deviate
Ispagnolu
desviar
Italianu
deviare
Tedescu
umleiten.
chindhalàre , vrb: chindhulare,
chinnulare,
ghindhulare Definitzione
pònnere sa madassa in s'ixorbedrama, mescamente girare o fàere girare che un'ixorbedrama (chíndhalu); pigare un'àtera filada, cambiare camminu / chindhulare sos ojos, sa fàcia, su fusu, s'ispidu
Sinònimos e contràrios
bortare,
chindhare,
furriai,
girai
Frases
deo tempus perdendhe che fémina chindhalendhe un'atzola trobojada (Limbudu)
2.
fadhint caminu e in giambu de chindhulare a manca truvant deretos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tourner
Ingresu
to turn
Ispagnolu
girar
Italianu
girare
Tedescu
drehen.
chindhàre , vrb: ghindhare Definitzione
rfl. furriare, mòvere po abbaidare o coment'e abbaidandho a un'àtera bandha
Sinònimos e contràrios
bortare,
chindhalare,
furriai,
girai
2.
su narrer chi m'istrues su castedhu… podet puru chindhare su chervedhu solu su lu mirare dae lontanu! (Cugurra)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tourner
Ingresu
to turn (over)
Ispagnolu
volver la vista
Italianu
vòlgere
Tedescu
wenden.
desviài , vrb Definitzione
su che essire de camminu cunsiderau coment’e ibbàlliu o curpa; fintzes su si pigare is divertimentos
Sinònimos e contràrios
deragliare,
irvertzare,
iscansae,
stressiai
/
desogai
| ctr.
incarrebai
Ètimu
ctl., spn.
Tradutziones
Frantzesu
tourner,
dérailler,
détourner
Ingresu
to swerve
Ispagnolu
desviar
Italianu
deviare
Tedescu
abweichen.
ghindhàre , vrb: chindhare* Definitzione
mòvere sa cosa a morigadura, su si mòvere coment'e unu ixorbedrama po castiare o coment’e castiandho a un'àtera parte; ammachiare
Sinònimos e contràrios
bortare,
chindhalare,
furriai,
girai
Frases
ponet su cugumedhu, lu fiagat, lu mustrat, lu ghindhat a donz'ala ◊ no si giraiat si no fit su bentu a lu fàghere ghindhare ◊ Toedhu si est ghindhadu a Bobbore a dimandhare ◊ isse est ghindhadu a insegus, ma sa vida sighit a innantis ◊ si ghindhat a isperiare e bidet duas pubas
2.
su chi at tentu l'at ghindhadu sa vida che dai sa die a su note ◊ cussa de cantu est bella faghet ghindhare su chervedhu a la mirare
Tradutziones
Frantzesu
tourner
Ingresu
to turn
Ispagnolu
volverse,
volverse loco
Italianu
voltare
Tedescu
wenden,
umwenden.
girài , vrb: girare,
girari,
zirai Definitzione
andhare peri su logu, istare in giru, abbaidare a un'àtera bandha, furriare de parte una cosa, andhandho fàere unu movimentu tundhu coment’e cricu, a inghíriu de calecuna cosa, o fintzes solu cambiandho filada; nau de chistionu, de foedhare, cricare unu muntone de chistiones, fàere bíere una cosa po un'àtera; atacare, lòmpere a ccn. difendhendhosi
Sinònimos e contràrios
furriai,
furrietare,
ghindhare
/
arringai
Maneras de nàrrere
csn:
girare de manu = cambiare manu, lassare fàghere a un'àteru; girai de palas = andaisindi; girare su chervedhu, s'iscàtula = ammachiai, fariare
Frases
at girau debressi totu su paisu ◊ isceti chini no at girau su mundu podit fuedhai aici!
2.
at girau de palas e si ndi est andau ◊ e proite mi mirades ojos chi deo no miro, proite sos chi suspiro a mie no bos girades? (Grolle)◊ giradí a custa parti! ◊ sa ferida no dhi permitiat de girai su bratzu a parti de palas
3.
dae comente giravat s'arresonu pariat un'avocau
4.
m'imbolo pro lu chiscire e si est giradu a mossu a mie, su cane meu etotu! ◊ cussu si est giradu fintzas a su babbu
5.
cantu mi fit simpàtica Maria: ndhe fia a ndhe girare su chervedhu!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
tourner
Ingresu
to turn,
to rotate,
to revolve
Ispagnolu
girar,
rodar
Italianu
girare,
virare,
ruotare
Tedescu
wenden,
drehen,
umkreisen.
impugnàre , vrb: impunnae,
impunnai,
impunnare Definitzione
andhare (o fintzes fàere andhare) a cara a unu logu, a un'ala, a calecuna cosa (o a ccn.) coment'e cricandhodha, po dha bòllere, o fintzes po che dha bogare o àteru
Sinònimos e contràrios
apititai,
imbonai,
petire 1,
punnai,
tirai,
tocai 1
/
incarrebai
Frases
movet sas alas incogoristida e impugnat sas úngias contr'a mie (P.Pisurzi)◊ soli impunnat a s'ocasu ◊ como est impunnendhe a inoghe! ◊ a cali parti apu a impunnai? ◊ immoi impunnaus a bidha, a domu ◊ si ant atuau su baullu e impunnant conca a crésia ◊ po si vengai, pigat is ferrus de tundi e s'impunnat a Brai disafiendidhu ◊ su pastori impunnat su bestiàmini in sa filada
2.
ma labai a nd'èssi bogau cussu: dèu puru mi seu impunnau a su billetu de centumila! ◊ cussa piciochedha impunnat tropu a su paru sodrau
Ètimu
ltn.
in pugnare
Tradutziones
Frantzesu
aller,
se diriger,
se tourner
Ingresu
to go,
to aim
Ispagnolu
andar
Italianu
andare,
tèndere,
dirìgere,
vòlgere
Tedescu
streben.
iscansàe, iscansàre , vrb: iscansiare,
iscantzai,
iscasciare,
iscassare,
iscassiare,
scantzai Definitzione
cambiare camminu, pigare àtera istrada, intrare a unu logu passandho in su camminu o in s'orruga, tirare una cosa a una parte; trantzire a una parte, fintzes lassare una cosa; pèrdere su sentidu, ammachiare po ccn. cosa
Sinònimos e contràrios
cansai 1,
ilmanchinare,
irvertzare,
stressiai
/
ammachiae,
dischissiare,
ischisciai 1,
fatzellare,
irbariare,
vogliare
Maneras de nàrrere
csn:
i. dae sedha = rúere dae cadhu; iscasciare a rídere = imbucare a ríere; iscasciare de una régula, de unu pretzetu, de una leze = iscassedhai, fartai
Frases
candho pioet, iscàscias trazendhe cantu agatas ◊ no iscantzu prus de s'arrastu miu: su sardu in su coru dèu mi allogu! (M.Pani)◊ custu caminu che iscàssiat a Ulíana ◊ no si arrimant in su caminu vonu e iscàsciant in gúturos ◊ recuindhe semus iscansiados a sa funtana ◊ lu timiant e iscassaiant caminu si l'imbeniant ◊ no iscasses dae sa leze!
2.
mergiani iscantzat s'arbei e ndi pigat s'angioni!◊ no est arrennésciu a iscantzai unas cantu iscoitadas de zirónia!
3.
Fulana pro pagu no est iscasciada candho l'at lassada s'ammoradu ◊ sas rúndines fuent iscasciadas ◊ de unu chi s'est iscassatu narant "Meschinu!"◊ seo a dolore de conca iscassianne!
4.
mastru Tilipu iscàsciat a rídere, cantu at intesu su contu ◊ dae custu lutrinzu no si podet iscasciare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tourner,
sortir,
esquiver,
devenir fou
Ingresu
to sidestep,
to go mad,
to deviate
Ispagnolu
doblar,
torcer,
apartarse,
enloquecer
Italianu
deviare,
scansarsi,
impazzire
Tedescu
abweichen,
ausweichen,
wahnsinnig werden.
rodài , vrb: arrodare 1,
rodare 1,
rodeare Definitzione
girare che orroda, istare o andhare a inghíriu de calecuna cosa, a rodeu
Sinònimos e contràrios
arrogliai,
inghirare
Frases
rodendhe s'ojada totu intundhu abbratzo de su criadu sos ispantos ◊ s'istella est rodeandhe a un'istedhu, paret chi che lu cheret ingullire
2.
chie est rodeadu de giustíssia no balet chi apat coro e ne malíssia! ◊ est rodeadu de butzinos e de zente mala
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tourner autour
Ingresu
to turn,
to stroll about
Ispagnolu
rodar
Italianu
girare,
stare attórno
Tedescu
drehen.
rodiài, rodiàre , vrb: arrodeare*,
orrodeare Definitzione
istare a rodeu a inghíriu de calecuna cosa, istare a su gira gira acanta a calecuna cosa abbaidandho apedhiaos a che dh'arregòllere, andhare a inghíriu de calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
arrodare 1,
arrogliai,
inghirare
Frases
chei s'astore in s'aera tue ródias intro de sas tancas ◊ como totu mi timent chei sa runza e si mi bient che ródiant adhane! ◊ ue cuàt sas licantzadorias rodiao solvèndhemi in salias!
Tradutziones
Frantzesu
graviter autour,
tourner
Ingresu
to orbit,
to rotate
Ispagnolu
rodear
Italianu
orbitare,
ruotare
Tedescu
kreisen.
rotzulàre , vrb Definitzione
girare, ballare a molinadura
Sinònimos e contràrios
dummidare
Frases
sempre rotzulendhe apas su fusu fintzas a candho s'isperdet sa lana
Tradutziones
Frantzesu
tourner,
tournoyer
Ingresu
to twirl
Ispagnolu
girar
Italianu
prillare
Tedescu
herumdrehen.
stressiài , vrb: istressai*,
strissiai Definitzione
furriare, cambiare caminu, pigare àtera filada
Sinònimos e contràrios
cansai 1,
irvertzare,
smasciai
Frases
dhu depiant pigai a s'origa a usu de bòis a dhu fai strissiai a crésia!
Tradutziones
Frantzesu
tourner
Ingresu
to turn
Ispagnolu
doblar,
girar
Italianu
svoltare
Tedescu
einbiegen.
torinàre , vrb: torrinare,
torrunare,
turnai Definitzione
trebballare o fàere a tórinu; mòvere, fàere coment'e a tórinu, a orroda
2.
su dindu pazosu altzat sa conca e tórrinat sa coda
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tourner
Ingresu
to turn
Ispagnolu
tornear
Italianu
tornire
Tedescu
drehen.