achedàre 1 , vrb: achetare 1,
agedai,
agedari,
aghedare,
axedae,
axedai,
axerai Definition
fàere a aghedu, nau fintzes de sa pasta cun su frammentu; in cobertantza, nau de ccn. arrennegare
Synonyms e antonyms
acriare,
aghedinare,
frammentai,
imbischidare,
pesai
Sentences
su binu cheret contivizadu, ca sinono si aghedat ◊ Cíciu mi at nau ca su binu biancu si dhi est agedau
2.
dhi at ghetau unu lómburu de fromentu: dèu nau chi at a axedai! ◊ is tzípulas no ant axedau: depiat tenni písima su frammentu ◊ tenei sa pasta in sa scifedha axerendi e fui arremangada pronta a ispongiai ◊ at lassau su pane aghedandho in su tianu
Etymon
srd.
Translations
French
tourner en vinaigre
English
to vinegar
Spanish
agriar
Italian
inacetire,
inacidire,
fermentare
German
zu Essig werden,
säuern,
gären.
arroteàre , vrb Definition
girare, tròchere una cosa a dónnia parte
Synonyms e antonyms
imbolliai
Sentences
arròteat sos ocros a inghíriu, fachendhe chi emmo chin sa conca
Translations
French
tourner,
rouler,
tournoyer
English
to swing
Spanish
girar,
voltear
Italian
roteare
German
in Kreise schwingen.
boltàre , vrb: bortare,
bortiare,
vortare Definition
furriare a s'àtera parte, fache a ccn. po agiudu, po foedhare; fàere fúrriu, cambiare; pigaresidha contras a chie cumandhat, contras a ccn.
Synonyms e antonyms
colojare,
furriai
/
cambiai,
imbortare
Idioms
csn:
bortàresi a su ferru ruju = no tènniri arrispetu po nudha e po nisciunus; boltare sos chervedhos = ammachiaisí
Sentences
sos mazores no ischiant a cale santu si bortare e dubba chi si lis presentat unu ◊ si ch'est bortadu a s'àtera bandha candho at bidu a mie ◊ bolta a nois sos ògios tuos!
2.
onzi dimóniu si est boltadu a santu ◊ farina de tiàulu si boltat in telau ◊ s'allegria mea como si mi fit bortiandhe in tristura ◊ sa balentia dae valore che l'ant bortata in cosa leza ◊ a s'intèndhere su frúsciu de su trenu s'àinu si est boltadu a dimóniu! ◊ si tiat bortare su tempus, tandho fortzis tiat sanare
3.
fint medas sos bandhios chi si bortabant in d-unu chin pastores e carbonarjos in cussos litos
4.
sos minores si sunt boltendhe a sos mannos ◊ fache discostare sa runtzinalla chi si m'est bortada ◊ li at atunchiau s'istrópiu de s'orgógliu e tandho si est bortau ◊ su poledhu, candho si sapiat zente colàndheli serente, si bortabat a càrchides
5.
si sutzedit calchi cosa no boltes culpas a mie!
6.
est gai isurzidu chi si bortat a su ferru ruju (G.Ruju)
7.
in custu carrasegare ses boltendhe sos chervedhos
Etymon
ltn.
*voltare
Translations
French
tourner,
se retourner
English
to turn against s.o.,
to rebel
Spanish
darse vuelta
Italian
voltare,
rivoltarsi
German
wenden,
sich auflehnen.
cansài 1 , vrb: cansare 1,
cansciare,
cansiare,
cantzai 1,
cassare 1,
cassiare Definition
cambiare filada, intrare a calecunu logu passandho passandho in d-unu camminu, orruga o istrada; tirare una cosa a una parte
Synonyms e antonyms
irvertzare,
iscansae,
scantzai,
stressiai
/
insurcare
/
frànghere,
leai
/
descansare,
pasare
Idioms
csn:
cassiare s'abba de sa cora a su surcu, de sa leada a su riu (e de su riu a sa leada) = cambiai, fai passai s'àcua de unu logu a un'àteru; càssati su corpetu! = pigadindi, bogadindi su corpetu!
Sentences
candu passat naradhi chi cansit innòi! ◊ ca fit meda apistichinzada est cassiada a dimandhare ◊ no li est pàssiu beru de pòdere issire líbbera e pòdere cassiare a dommo de s'ammorau! ◊ cansciadindhe a domo candho passas in carrela! ◊ no dhi abbastat mancai cantzit s'arriu
2.
su catigherarzu drommit inue li capitat e, si cànsciat su cadhu a pasculare, candho intendhet rumore si ndh'ischidat ◊ su surcu est lómpidu: càssia s'abba a un'àteru!
3.
si arrimànt in cancu furriadroxu po nci passai sa noti e si cantzai ◊ una dí, passendu in d-una bidhixedha, si fiat firmau in domu de amigus po si cantzai unu pagu ◊ cansciade, comare, chi sezis istraca!
Etymon
ltn.
campsare
Translations
French
détourner,
tourner
English
to deviate
Spanish
desviar
Italian
deviare
German
umleiten.
chindhalàre , vrb: chindhulare,
chinnulare,
ghindhulare Definition
pònnere sa madassa in s'ixorbedrama, mescamente girare o fàere girare che un'ixorbedrama (chíndhalu); pigare un'àtera filada, cambiare camminu / chindhulare sos ojos, sa fàcia, su fusu, s'ispidu
Synonyms e antonyms
bortare,
chindhare,
furriai,
girai
Sentences
deo tempus perdendhe che fémina chindhalendhe un'atzola trobojada (Limbudu)
2.
fadhint caminu e in giambu de chindhulare a manca truvant deretos
Etymon
srd.
Translations
French
tourner
English
to turn
Spanish
girar
Italian
girare
German
drehen.
chindhàre , vrb: ghindhare Definition
rfl. furriare, mòvere po abbaidare o coment'e abbaidandho a un'àtera bandha
Synonyms e antonyms
bortare,
chindhalare,
furriai,
girai
2.
su narrer chi m'istrues su castedhu… podet puru chindhare su chervedhu solu su lu mirare dae lontanu! (Cugurra)
Etymon
srd.
Translations
French
tourner
English
to turn (over)
Spanish
volver la vista
Italian
vòlgere
German
wenden.
desviài , vrb Definition
su che essire de camminu cunsiderau coment’e ibbàlliu o curpa; fintzes su si pigare is divertimentos
Synonyms e antonyms
deragliare,
irvertzare,
iscansae,
stressiai
/
desogai
| ctr.
incarrebai
Etymon
ctl., spn.
Translations
French
tourner,
dérailler,
détourner
English
to swerve
Spanish
desviar
Italian
deviare
German
abweichen.
ghindhàre , vrb: chindhare* Definition
mòvere sa cosa a morigadura, su si mòvere coment'e unu ixorbedrama po castiare o coment’e castiandho a un'àtera parte; ammachiare
Synonyms e antonyms
bortare,
chindhalare,
furriai,
girai
Sentences
ponet su cugumedhu, lu fiagat, lu mustrat, lu ghindhat a donz'ala ◊ no si giraiat si no fit su bentu a lu fàghere ghindhare ◊ Toedhu si est ghindhadu a Bobbore a dimandhare ◊ isse est ghindhadu a insegus, ma sa vida sighit a innantis ◊ si ghindhat a isperiare e bidet duas pubas
2.
su chi at tentu l'at ghindhadu sa vida che dai sa die a su note ◊ cussa de cantu est bella faghet ghindhare su chervedhu a la mirare
Translations
French
tourner
English
to turn
Spanish
volverse,
volverse loco
Italian
voltare
German
wenden,
umwenden.
girài , vrb: girare,
girari,
zirai Definition
andhare peri su logu, istare in giru, abbaidare a un'àtera bandha, furriare de parte una cosa, andhandho fàere unu movimentu tundhu coment’e cricu, a inghíriu de calecuna cosa, o fintzes solu cambiandho filada; nau de chistionu, de foedhare, cricare unu muntone de chistiones, fàere bíere una cosa po un'àtera; atacare, lòmpere a ccn. difendhendhosi
Synonyms e antonyms
furriai,
furrietare,
ghindhare
/
arringai
Idioms
csn:
girare de manu = cambiare manu, lassare fàghere a un'àteru; girai de palas = andaisindi; girare su chervedhu, s'iscàtula = ammachiai, fariare
Sentences
at girau debressi totu su paisu ◊ isceti chini no at girau su mundu podit fuedhai aici!
2.
at girau de palas e si ndi est andau ◊ e proite mi mirades ojos chi deo no miro, proite sos chi suspiro a mie no bos girades? (Grolle)◊ giradí a custa parti! ◊ sa ferida no dhi permitiat de girai su bratzu a parti de palas
3.
dae comente giravat s'arresonu pariat un'avocau
4.
m'imbolo pro lu chiscire e si est giradu a mossu a mie, su cane meu etotu! ◊ cussu si est giradu fintzas a su babbu
5.
cantu mi fit simpàtica Maria: ndhe fia a ndhe girare su chervedhu!
Etymon
itl.
Translations
French
tourner
English
to turn,
to rotate,
to revolve
Spanish
girar,
rodar
Italian
girare,
virare,
ruotare
German
wenden,
drehen,
umkreisen.
impugnàre , vrb: impunnae,
impunnai,
impunnare Definition
andhare (o fintzes fàere andhare) a cara a unu logu, a un'ala, a calecuna cosa (o a ccn.) coment'e cricandhodha, po dha bòllere, o fintzes po che dha bogare o àteru
Synonyms e antonyms
apititai,
imbonai,
petire 1,
punnai,
tirai,
tocai 1
/
incarrebai
Sentences
movet sas alas incogoristida e impugnat sas úngias contr'a mie (P.Pisurzi)◊ soli impunnat a s'ocasu ◊ como est impunnendhe a inoghe! ◊ a cali parti apu a impunnai? ◊ immoi impunnaus a bidha, a domu ◊ si ant atuau su baullu e impunnant conca a crésia ◊ po si vengai, pigat is ferrus de tundi e s'impunnat a Brai disafiendidhu ◊ su pastori impunnat su bestiàmini in sa filada
2.
ma labai a nd'èssi bogau cussu: dèu puru mi seu impunnau a su billetu de centumila! ◊ cussa piciochedha impunnat tropu a su paru sodrau
Etymon
ltn.
in pugnare
Translations
French
aller,
se diriger,
se tourner
English
to go,
to aim
Spanish
andar
Italian
andare,
tèndere,
dirìgere,
vòlgere
German
streben.
iscansàe, iscansàre , vrb: iscansiare,
iscantzai,
iscasciare,
iscassare,
iscassiare,
scantzai Definition
cambiare camminu, pigare àtera istrada, intrare a unu logu passandho in su camminu o in s'orruga, tirare una cosa a una parte; trantzire a una parte, fintzes lassare una cosa; pèrdere su sentidu, ammachiare po ccn. cosa
Synonyms e antonyms
cansai 1,
ilmanchinare,
irvertzare,
stressiai
/
ammachiae,
dischissiare,
ischisciai 1,
fatzellare,
irbariare,
vogliare
Idioms
csn:
i. dae sedha = rúere dae cadhu; iscasciare a rídere = imbucare a ríere; iscasciare de una régula, de unu pretzetu, de una leze = iscassedhai, fartai
Sentences
candho pioet, iscàscias trazendhe cantu agatas ◊ no iscantzu prus de s'arrastu miu: su sardu in su coru dèu mi allogu! (M.Pani)◊ custu caminu che iscàssiat a Ulíana ◊ no si arrimant in su caminu vonu e iscàsciant in gúturos ◊ recuindhe semus iscansiados a sa funtana ◊ lu timiant e iscassaiant caminu si l'imbeniant ◊ no iscasses dae sa leze!
2.
mergiani iscantzat s'arbei e ndi pigat s'angioni!◊ no est arrennésciu a iscantzai unas cantu iscoitadas de zirónia!
3.
Fulana pro pagu no est iscasciada candho l'at lassada s'ammoradu ◊ sas rúndines fuent iscasciadas ◊ de unu chi s'est iscassatu narant "Meschinu!"◊ seo a dolore de conca iscassianne!
4.
mastru Tilipu iscàsciat a rídere, cantu at intesu su contu ◊ dae custu lutrinzu no si podet iscasciare
Etymon
srd.
Translations
French
tourner,
sortir,
esquiver,
devenir fou
English
to sidestep,
to go mad,
to deviate
Spanish
doblar,
torcer,
apartarse,
enloquecer
Italian
deviare,
scansarsi,
impazzire
German
abweichen,
ausweichen,
wahnsinnig werden.
rodài , vrb: arrodare 1,
rodare 1,
rodeare Definition
girare che orroda, istare o andhare a inghíriu de calecuna cosa, a rodeu
Synonyms e antonyms
arrogliai,
inghirare
Sentences
rodendhe s'ojada totu intundhu abbratzo de su criadu sos ispantos ◊ s'istella est rodeandhe a un'istedhu, paret chi che lu cheret ingullire
2.
chie est rodeadu de giustíssia no balet chi apat coro e ne malíssia! ◊ est rodeadu de butzinos e de zente mala
Etymon
srd.
Translations
French
tourner autour
English
to turn,
to stroll about
Spanish
rodar
Italian
girare,
stare attórno
German
drehen.
rodiài, rodiàre , vrb: arrodeare*,
orrodeare Definition
istare a rodeu a inghíriu de calecuna cosa, istare a su gira gira acanta a calecuna cosa abbaidandho apedhiaos a che dh'arregòllere, andhare a inghíriu de calecuna cosa
Synonyms e antonyms
arrodare 1,
arrogliai,
inghirare
Sentences
chei s'astore in s'aera tue ródias intro de sas tancas ◊ como totu mi timent chei sa runza e si mi bient che ródiant adhane! ◊ ue cuàt sas licantzadorias rodiao solvèndhemi in salias!
Translations
French
graviter autour,
tourner
English
to orbit,
to rotate
Spanish
rodear
Italian
orbitare,
ruotare
German
kreisen.
rotzulàre , vrb Definition
girare, ballare a molinadura
Synonyms e antonyms
dummidare
Sentences
sempre rotzulendhe apas su fusu fintzas a candho s'isperdet sa lana
Translations
French
tourner,
tournoyer
English
to twirl
Spanish
girar
Italian
prillare
German
herumdrehen.
stressiài , vrb: istressai*,
strissiai Definition
furriare, cambiare caminu, pigare àtera filada
Synonyms e antonyms
cansai 1,
irvertzare,
smasciai
Sentences
dhu depiant pigai a s'origa a usu de bòis a dhu fai strissiai a crésia!
Translations
French
tourner
English
to turn
Spanish
doblar,
girar
Italian
svoltare
German
einbiegen.
torinàre , vrb: torrinare,
torrunare,
turnai Definition
trebballare o fàere a tórinu; mòvere, fàere coment'e a tórinu, a orroda
2.
su dindu pazosu altzat sa conca e tórrinat sa coda
Etymon
srd.
Translations
French
tourner
English
to turn
Spanish
tornear
Italian
tornire
German
drehen.