abriàre , vrb Definitzione dhu narant de su porcu chi a fortza de arratzare male si che faet coment'e a sirbone, si che arestat de arratza Sinònimos e contràrios aferare, agrestare, arruarzare, eremire, imburdiri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir sauvage Ingresu to grow wild Ispagnolu volverse salvaje el cerdo Italianu inselvatichirsi Tedescu verwildern.

afallíre, afallíri , vrb: fallire Definitzione nau de laore, sicare chentza lómpiu, a ispiga buida, tocau a népide, a sole Sinònimos e contràrios avagliai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dessécher Ingresu to fog Ispagnolu volverse zocato Italianu divenire afato Tedescu verkümmert werden.

aferàre , vrb Definitzione su si fàere a fera, arestare Sinònimos e contràrios abriare, agrestare, arruarzare, eremire, imburdiri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir sauvage Ingresu to grow wild Ispagnolu volverse salvaje Italianu inselvatichirsi Tedescu verwildern.

allabentàre , vrb rfl Definitzione essire allabentaos Sinònimos e contràrios illabentare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir bête, s'étourdir, se distraire Ingresu to become careless, fool, reckless Ispagnolu volverse bobo, atolondrado Italianu diventare sciòcco, sventato, sbadato Tedescu leichtsinnig, zerstreut werden.

allidigoraméntu , nf Sinònimos e contràrios allidigorada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu meurtrissure Ingresu turning livid Ispagnolu volverse lívido Italianu illividiménto Tedescu Erbleichen.

ammadredhàre , vrb: ammadrodhare, ammodrodhare Definitzione coment'e fàere a madredhu Sinònimos e contràrios ammassulare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être vulgaire Ingresu to be unbecoming Ispagnolu volverse grosero Italianu èssere sguaiato Tedescu unmanierlich sein.

ammugronàre , vrb rfl: ammurvonai Definitzione nau de gente, coment'e fàere a muvrone, arestosu Sinònimos e contràrios agrestare, assirbonai | ctr. ammasetare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir sauvage Ingresu to grow wild Ispagnolu volverse salvaje Italianu inselvatichirsi Tedescu verwildern.

arrusticài , vrb Definitzione su si fàere areste Sinònimos e contràrios agrestare, irrusticai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre sauvage Ingresu to become wild Ispagnolu volverse salvaje, silvestre Italianu inselvatichire Tedescu verwildern.

diventàre , vrb Definitzione essire diferente, un'àtera cosa, cambiare a un’àtera cosa Tradutziones Frantzesu devenir Ingresu to become Ispagnolu volverse, hacerse, convertirse Italianu diventare Tedescu werden.

essíre, essíri , vrb: bassí, iscire, vessire Definitzione andhare fora de ccn. logu (pruschetotu serrau e fintzes tènnere sa essia a fora), bènnere a fora a manera de si bíere, de si pòdere ischire, connòschere, èssere o andhare prus ainnanti de una línia, andhare a giru o a un'àteru logu, naschire o fintzes istesiare, acabbare, mòvere de su postu suo (nau de un’arremu), cumpàrrere, su ischire, su pàrrere, su arresurtare, nau de cosa a bèndhere su dhue èssere in is butegas; arresurtare de una cosa, de una chistione, de sa créschia; acabbare una faina longa, una chistione manna Sinònimos e contràrios abbenai, irghelare, resurtare / nàschere, girai / bocare, caciare, leare | ctr. intrae Maneras de nàrrere csn: essimiche da'ia! = bessiminci!, baidindi!; essíreche pala pala, costa costa = arrispúndiri, ei, ma no a tonu, arrispúndiri fuedhendi de àteras cosas; essíreche in machines, in coranta mois = acabbai narendi machíminis, isciolórius, cosas esageradas; essíreche male = certai, essiri in disacórdiu, a iscórriu, iscuncordai; essire in malas = certai meda, de abarrai a prima; essire foras de contu = iscassuletare, irbariare, ammachiaisí; essire de mente = iscarèsciri; a su chi essit essit = comente andhat andhat, andhet comente cheret!; essire fora ’e pare (nau de maridu e mulleri)= iscuncordai, andaisindi donniunu a contu suu; essiresindhe cun… = iscabbullirisí de unu dépidu, de una dificurtadi cun… Frases su dinai nci essit sentza de isciri comenti ◊ sas monzas de Paule essint a passizare ◊ mama e fiza sont iscindhe a sa cortichedha ◊ comente essis de iscola ghira a domo! ◊ candho proet essint sos cocois ◊ mai essidos a logu semus, nois: sempre in bidha ◊ su binu essit de sa carrada ◊ sa domo nostra essit a sa cortita ◊ s'arriu nci essit a mari ◊ est essidu su sole ◊ su maistu fendi su muru ndi est essiu foras de prumu ◊ in sa contonada ant lassadu predas chi essint pro tènnere cun àteru muru ◊ seghendhe no ch'essas fora de sa sinza! ◊ in atunzu, comente proet essit s'erba ◊ mi che at essidu una dente ◊ no li at essidu una peràula: mudu che lódhuru! ◊ mi che at essidu unu fiadu de sa mandra ◊ bandu a pigai is pipius ca funt essendi de iscola 2. e za no essit, mih, cussu brunzu: si che intendhet atesu meda! ◊ su frúschiu essit prus de sa boghe ◊ essimichelu dae mesu, cudhu maleducadu chi no est àteru! ◊ essimindhelu dae mesu, custu bardulete! ◊ cussu preigadore addaghi abberit buca già ischit inue ch'essire! ◊ candu fuedhas tui essis sempri de sa chistioni ◊ a sa ruta chi at dadu che l'est essidu su bratzu dae su codhu 3. a chie faghet una morte bi at trinta annos, si essit iscobiadu ◊ sa faina fut essia bèni ◊ donzi tantu mi ch'essit a faedhare a sa campidanesa ◊ essidu mi at finitesa, si mi cherzo cojuare! ◊ mi at essidu cunzuntura e la collo ◊ bellu triballu mi at essidu ◊ sa faina essit male si no bi at forramenta addata ◊ is contus essint giustus ◊ est essida sa boghe chi Fulanu est cojendhe ◊ segundhu sa ua bi essit prus binu ◊ de custu cantu de robba bi essit una fardita ◊ sa padedha de su minestrone est essida prena ◊ custu est pisedhu chi essit mannu de carena ◊ de peràulas ndh'essit sempre àteras 4. a su mànigu li essit su sale, su píbere, s'aghedu ◊ a su binu l'at essidu unu tastu malu ◊ mi fut essia sa conca a fruschedhas 5. est giai essiu su gureu ca ndi apu biu bendendi ◊ in atunzu essit su mandarinu, s'arantzu ◊ cun sos médios de como, sa cosa essit in donzi tempus: in sas butegas agatas de totu 6. frades caros, bos auguro de ch'essire chena pena! ◊ che as a essire cras, de custas chistiones!…◊ dae custa faina no ch'essimus a presse, ca est meda 7. custos duos fint semper paris, ma de candho ant tentu diferéssia sunt essidos in malas 8. m'abbàida, tenia de fàghere unu cumandhu ma mi ch'est essidu dae conca! 9. arguai a tie chi ti ndh'essat cun neune, mih, de custu chi as bidu! ◊ bae ca de su chi mi as nadu no mi ndhe at essidu cun neune! ◊ cussu no ndhe muntenet de segretu: si cumbinat, che li essit che nudha! ◊◊ cudhu ti at fatu dies e dies de triballu e tue ti ndh'essis cun carchi fiascu de binu?! ◊ a fàghere isposonzu no bi cheret duos sodhos, no: bi cheret ispesa manna! Ètimu ltn. exire Tradutziones Frantzesu sortir Ingresu to go out Ispagnolu salir, brotar, asomar, propagarse, volverse Italianu uscire, sgorgare, spòrgere, propagarsi, diventare Tedescu hinausgehen, herauskommen, hervorquellen, austreten, hinausstrecken, sich verbreiten, werden.

fogliàre , vrb: vogliare Definitzione furriare is crebedhos, su si ammachiare Sinònimos e contràrios ammachiae, dilliriai, fatzellare, foglietare Ètimu ctl. follejar Tradutziones Frantzesu devenir fou Ingresu to go mad Ispagnolu enloquecer, volverse loco Italianu impazzire, pèrdere il sénno Tedescu verrückt werden.

ghindhàre , vrb: chindhare* Definitzione mòvere sa cosa a morigadura, su si mòvere coment'e unu ixorbedrama po castiare o coment’e castiandho a un'àtera parte; ammachiare Sinònimos e contràrios bortare, chindhalare, furriai, girai Frases ponet su cugumedhu, lu fiagat, lu mustrat, lu ghindhat a donz'ala ◊ no si giraiat si no fit su bentu a lu fàghere ghindhare ◊ Toedhu si est ghindhadu a Bobbore a dimandhare ◊ isse est ghindhadu a insegus, ma sa vida sighit a innantis ◊ si ghindhat a isperiare e bidet duas pubas 2. su chi at tentu l'at ghindhadu sa vida che dai sa die a su note ◊ cussa de cantu est bella faghet ghindhare su chervedhu a la mirare Tradutziones Frantzesu tourner Ingresu to turn Ispagnolu volverse, volverse loco Italianu voltare Tedescu wenden, umwenden.

illabentàre , vrb prnl Sinònimos e contràrios allabentare* Tradutziones Frantzesu devenir distrait Ingresu to become absent-minded Ispagnolu volverse, hacerse, convertirse Italianu diventare sbadato Tedescu zerstreut werden.

imbirbantài , vrb Definitzione fàere o essire birbante Tradutziones Frantzesu devenir polisson Ingresu to become rascal Ispagnolu volverse bribón Italianu infurfantire Tedescu ein Schurke werden.

imburdíri , vrb Definitzione fàere burdu, areste, malu (ammesturau cun malesa, brutura o àteru deasi) Sinònimos e contràrios abriare, aferare, agrestare, arruarzare, eremire / abburdare, chilzeniare, disgeniare, imburdai Frases funt arrennéscius a imburdiri sa cuscéntzia de sa genti ◊ ant imburdiu sa língua nosta! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu abâtardir Ingresu to bastardize Ispagnolu volverse silvestre Italianu inselvatichire, imbastardire Tedescu verzildern lassen, entarten.

imprupíre, imprupíri , vrb: impulpiri, impurpie, impurpire Definitzione pònnere prupas, crèschere in prupas, nau de animales, gente e fintzes frutos Sinònimos e contràrios ammaciociae, imprupai, impurpatzire | ctr. ispurpire Frases sa morisca est totu ossu: no bi at impurpidu ca no li at próidu ◊ s'olia comente proet in atunzu s'impurpit ◊ sos pibionedhos de s'àghina sunt imprupinne Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu engraisser Ingresu to fill out Ispagnolu engordar, volverse pulposo Italianu impolpare Tedescu dick werden.

incalèschere , vrb Definitzione nau de unu male, impeorare, tirare a tempus longu chentza sanare Sinònimos e contràrios incruai, incrudèschere Ètimu ltn. incalescere Tradutziones Frantzesu aggraver, devenir chronique Ingresu to aggravate Ispagnolu volverse crónica una enfermedad Italianu rincrudire, diventar crònico Tedescu sich verschärfen.

ingrajài , vrb Definitzione essire grae, pesosu, pèrdere s'abbilesa de si mòvere po immarritzone, maladia, becesa (e fintzes improssimare) Sinònimos e contràrios ingraie, ingraonzare / ingrabidare Frases certas curas ingrajant su mali ◊ sa malaria est ingrajendi 2. passaus pagus mesis de su primu fillu est torra ingrajara Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'alourdir Ingresu to become heavy Ispagnolu volverse pesado, torpe Italianu diventare pesante Tedescu schwerer werden.

«« Torra a chircare