Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

agrestàre , vrb: arestai, arestare Definitzione essire areste, si narat de animales e de erbas chi, unu tempus contivigiaos cun su trebballu, dhos ant lassaos a sirba issoro, abbandhonaos, e ant pérdiu in calidade; si narat fintzes de is terrenos lassaos chentza trebballaos chi si prennent de totu su chi dhue naschit; nau de gente, istare aillargu de is àteros agiummai coment'e tenendho bregúngia o ifadu de sa cumpangia, fàere che a s'animale areste chi no si lassat tocare nudha nudha Sinònimos e contràrios abriare, aferare, arestire, arruarzare, eremire, imbragadinai, imburdiri, irratzare / ammugronare, assirbonae, azanare | ctr. ammasedare Frases custu frenugu si ch'est arestadu ◊ nos fit mancadu su batu: apustis de meda za l'amus àpidu ma si che fit arestadu e a lu cramare no beniat prus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre sauvage Ingresu to make wild Ispagnolu volver silvestre (plantas), salvaje (animales), huraño (personas) Italianu inselvatichire Tedescu verwildern.

agrèste , agt: areste 1, aresti, arestu Definitzione nau de erbas o de matas (e fintzes de terras), chi faent a solas, chentza contivígiu de sa gente, chentza chi nemos ndhe prantet; nau de animales, chi no funt pesaos apostadamente, ne domaos o abbituaos a sa manu de sa gente, chi no si lassant acostire o tocare, pagu o nudha abbituaos a bíere gente; nau de ccn., chi est iscontriosu, chi no bolet istare cun àtere, pagu amedhosu / lassai su masedu po s'aresti = lassare su bonu pro su malu, su menzus pro su peus Sinònimos e contràrios arrui 2, buldu, faràstigu / agrestosu, aréstigu | ctr. coltivau / domadu, masedu / ammedhósicu Frases fustinaga, frúture areste ◊ bi at erbas arestes bonas a manigare ◊ est una terra agreste chi in beranu si cucutzat de ervas e fiores ◊ sas erbas fuint tropu cracas: si bidiat ca fuit logu areste, terra chena triballiare ◊ su pisellu de àinos nostru est areste ◊ Bustianu fit perricau imbucandhe in su gúturu agreste a s'intrada de sa bidha 2. apo chircatu de tènnere sa gatu pro la curare, ma si est fughita che gatu agreste ◊ as a curri de crabetura in crabetura coment'e unu gatu aresti ◊ immoi dhas podiat sètzi comenti bolliat issu is tres purdedhas arestis ◊ Giuanni papàt pibitziris e meli aresti 3. cussu est areste che fera ◊ si podet nàrrere chi dogni bidha at àpidu sos bandhidos suos, bonos e malos, masedos o arestes, umanos o sambeneris Sambenados e Provèrbios smb: Areste, Aresti Ètimu ltn. agrestis Tradutziones Frantzesu sauvage Ingresu wild Ispagnolu silvestre (plantas), montés (animales), bravo, huraño (pers.) Italianu selvàtico, insociévole Tedescu wild, ungesellig.

arestàdu , pps Definitzione de arestare Sinònimos e contràrios agreste, agrestiu, arestidu Tradutziones Frantzesu devenu sauvage Ingresu made wild Ispagnolu vuelto silvestre, salvaje Italianu inselvatichito Tedescu verwildert.

arrusticài , vrb Definitzione su si fàere areste Sinònimos e contràrios agrestare, irrusticai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre sauvage Ingresu to become wild Ispagnolu volverse salvaje, silvestre Italianu inselvatichire Tedescu verwildern.

búldu , agt, nm: burdu Definitzione si narat de gente candho unu est fígiu de àteru babbu, fatu a sa fancedhina, o chi no si connoschet chie est su babbu; si narat de is erbas chi assimbígiant a is erbas bonas a papare ma chi creschent a solas in campu; nau de is muros, chi funt fatos a pedra chentza impastu, a muru sicu / perda burda = foedhandho de pedra metallífera, chi no portat metallu, itl stèrile Sinònimos e contràrios burdiscu / agreste, arrui 2, aurdu, eremidu, faràstigu, gurdu | ctr. legítimu / masedu Maneras de nàrrere csn: sonu b. = sonu surdu, de campana iscannia; fizu fatu a burdinu = burdiscu, fatu a sa fancedhina Frases maigantas ndhe amus bidu cun su burditu a pala pianghendhe s'insoro sorte mala ◊ cussa fémina at fatu su burdu: s'ómine l'aiat ingannada ◊ si fatzu unu burdu sendi bagaria at a èssi destinu chi depia passai! 2. làtia burda ◊ ant serradu su cunzadu a muru burdu 3. sas campanas tinniant burdas marusini istonadu Ètimu ltn. burdus Tradutziones Frantzesu illégitime, bâtard, sauvage Ingresu illegitimate, bastard, wild Ispagnolu ilegítimo, bastardo, silvestre Italianu spùrio, bastardo, selvàtico Tedescu unehelich, Bastard wild, Wilde.

cacalòdha , nf Definitzione genia de frutu chi faet sa rosa canina (orruo cràbinu) e fintzes àteras linnas Sinònimos e contràrios balladore, pibirillò, pimpirillodhi, piscialetu, rullari Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gratte-cul Ingresu butcher's broom Ispagnolu escaramujo, rosla perruno, silvestre Italianu cinòrrodo Tedescu Hagebutte.

campulínu , agt Definitzione nau de erba, chi est de campu, chi faet a sola, chentza prantada Sinònimos e contràrios agreste | ctr. masedu Frases sunt bodhindhe frores campulinos Tradutziones Frantzesu sauvage Ingresu wild Ispagnolu silvestre Italianu campèstre Tedescu ländlich.

cariasambriàga , nf Definitzione una calidade de cheréssia areste Sinònimos e contràrios cerexiabburda, ghinda Terminologia iscientìfica mtm, frt, Prunus avium Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu merise Ingresu cherry-tree, cherry Ispagnolu cerezo silvestre Italianu ciliègio selvàtico, ciliègia bisciolina Tedescu Kirschbaum.

cerexiabbúrda , nf Definitzione una genia de cheréssia areste, mata (manna) e frutu Sinònimos e contràrios cariasambriaga, ghinda Terminologia iscientìfica mtm, Prunus avium Tradutziones Frantzesu merisier Ingresu wild cherry Ispagnolu cerezo silvestre Italianu ciliègia bisciolina Tedescu Vogelkirsche.

cogótzula , nf: cugúciula, cugútzua, cugútzula Definitzione sa cranciofedha de su gureu de campu o cardu gureu, e totu su fundhu puru; fintzes cosighedha de nudha, de pagu contu Sinònimos e contràrios cugutza*, pubúntzula / bardueru, cardueru, cardugureu Frases sa cogótzula a segundis de comenti dha papas ti fait sa buca sciuga sciuga 2. no balit una cugútzula, cussu caboni! ◊ po ciorbedhu, cussu portat folla de cugútzula!… Terminologia iscientìfica rbr, rbz Tradutziones Frantzesu artichaut sauvage Ingresu wild artichoke Ispagnolu alcachofa silvestre Italianu carciòfo selvàtico Tedescu spanische Artischocke.

cugúsa , nf Definitzione àpiu burdu o de arriu, una calidade de àpiu chi creschet a sola in logos de abba, bonu a papare Sinònimos e contràrios apiubburdu, atigusa, giúguru, giuru, turgusone, tzurgusa Terminologia iscientìfica rbz, Apium graveolens Tradutziones Frantzesu ache Ingresu celery Ispagnolu apio silvestre Italianu sèdano palustre Tedescu Merk.

fostinàcia , nf: frustinaca, frustinaga, fustinaga, fustinàglia Definitzione sa calidade areste de sa pistinaga Sinònimos e contràrios aligalzagàmpina, pastinaca, pestianga, pinnoi, pubusone Frases birduras de papare: beda, isparau, frenugu, àpiu, caulitu, porru, ambularza, cardu, tzicória, nafrutza, ortigada, fustinaga e ateras Terminologia iscientìfica rba, Daucus carota Ètimu ltn. pastinaca + fuste Tradutziones Frantzesu carotte fourragère Ingresu carrot Ispagnolu zanahoria silvestre Italianu caròta selvàtica Tedescu eine Möhresorte.

frúschiu 1 , nm: frúsciu 1, fruscru, fruscu Definitzione genia de tupighedha pitica, totu birde, cun is cambos chi parent fògias, punciudas chi punghent: faet unu frutighedhu tundhu orrúbiu (mela ’e frúschiu o meledha úrpina)/ ruju che f. = ruju meru, ruju cotu Sinònimos e contràrios brúsciu 1, buscadinu, grúspinu 1, lauspinosu, melaevrúschinu, piscialetu, ruju 2, rúschiu, sorighina 1, spinadopis / cdh. pugniratzu Terminologia iscientìfica rbl, Ruscus aculeatus Ètimu ltn. *brusculum Tradutziones Frantzesu houx Ingresu butcher's broom Ispagnolu rusco, arrayán silvestre Italianu pungitòpo Tedescu Stachliger Mäusedorn.

fusighítu , nm Definitzione rosa de ladhérighe, de margiani Sinònimos e contràrios arrolàriu, arrosabburda, badherinu, pibirillò, rosagadhina, rosagràbina, tutussi Terminologia iscientìfica rbl, Rosa canina Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rose sauvage Ingresu brier-rose Ispagnolu rosal silvestre, escaramujo Italianu rosa selvàtica Tedescu Hundsrose.

giúguru , nm Definitzione àpiu burdu o de arriu, una calidade de àpiu chi creschet a sola in logos de abba Sinònimos e contràrios apiubburdu, atigusa, cugusa, giuru, turgusone, tzurgusa Terminologia iscientìfica rba, Apium graveolens Tradutziones Frantzesu céleri Ingresu celery Ispagnolu apio silvestre Italianu sèdano palustre Tedescu Knotenblütige Sellerie (est su "graveolens" e no su "nodiflorum").

giúru , nm Definitzione àpiu burdu o de arriu, una calidade de àpiu chi creschet a solu in logos de abba Sinònimos e contràrios apiubburdu, atigusa, cugusa, giúguru, turgusone, tzurgusa Frases candho torrat beranu, a rampos mannos at a brotare su giuru ◊ sa sogra, si a ti dare unu basu bi arrivat, ti lassat fritu peus de su giuru (P.Masia)◊ s'abba fit riendhe in lascinzos e brinchitendhe in tzurumbas, giuru e crabuvigu Terminologia iscientìfica rba, Apium graveolens Tradutziones Frantzesu céleri Ingresu celery Ispagnolu apio silvestre Italianu sèdano palustre Tedescu Knotenblütige Sellerie (est su "graveolens" e no su "nodiflorum").

imburdíri , vrb Definitzione fàere burdu, areste, malu (ammesturau cun malesa, brutura o àteru deasi) Sinònimos e contràrios abriare, aferare, agrestare, arruarzare, eremire / abburdare, chilzeniare, disgeniare, imburdai Frases funt arrennéscius a imburdiri sa cuscéntzia de sa genti ◊ ant imburdiu sa língua nosta! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu abâtardir Ingresu to bastardize Ispagnolu volverse silvestre Italianu inselvatichire, imbastardire Tedescu verzildern lassen, entarten.

orrolài , nm: arrolàriu*, orrolari, orrolarju, orrularju, rollàriu Definitzione rosa de ladhérighe, de margiani, rosa canina o orrosa de gullari o de s'orruo cràbinu Sinònimos e contràrios arrosabburda, badherinu, cincirrollai, fusighitu, ninnieri, pibirillò, rosagadhina, rugurbinu, tutussi Terminologia iscientìfica mt, Rosa canina Tradutziones Frantzesu rose églantine Ingresu blamberose Ispagnolu rosal silvestre Italianu ròsa canina Tedescu Hundsrose.

piàstu , nm: piraltu, pirastru, pirastu Definitzione mata totu ispinosa (a ispinas grussas e longas) e frutu (upm) areste, una genia de pira pitichedhedha tundhita e asciuta, pedrosa (faet a dha papare candho est fata, unu pagu in colore de castàngia, a matza niedha, ca cherfa arreschet in su gúturu): est sa linna chi s'innestat a pira / favedhare a pirastru piriferchi = a brétiu Sinònimos e contràrios piredhu / pirastrolu, piroi Frases si si che sicat cussa inferchidura restas unu pirastru ismutzurradu! (Cubeddu)◊ lea una cuba de chelcu o de piraltu: si la pienas de binu gualtu mantenet su difetu fin'a moltu (Piras) 2. no apubu nudha, sa vista mi est cumentzendi a mancai: su nai ca portau is ogus che pirastu de monti! ◊ su pirastru est una frútora obescosa ◊ su pirastru como est cherfu, birde che a sa prunischedha Sambenados e Provèrbios smb: Pirastru, Pirastu Terminologia iscientìfica mt, Pyrus spinosa Ètimu ltn. pirastru(m) Tradutziones Frantzesu poirier sauvage Ingresu wild pear (tree) Ispagnolu peral silvestre Italianu perastro Tedescu Holzbirne.