agrèste , agt: areste 1,
aresti,
arestu Definitzione
nau de erbas o de matas (e fintzes de terras), chi faent a solas, chentza contivígiu de sa gente, chentza chi nemos ndhe prantet; nau de animales, chi no funt pesaos apostadamente, ne domaos o abbituaos a sa manu de sa gente, chi no si lassant acostire o tocare, pagu o nudha abbituaos a bíere gente; nau de ccn., chi est iscontriosu, chi no bolet istare cun àtere, pagu amedhosu / lassai su masedu po s'aresti = lassare su bonu pro su malu, su menzus pro su peus
Sinònimos e contràrios
arrui 2,
buldu,
faràstigu
/
agrestosu,
aréstigu
| ctr.
coltivau
/
domadu,
masedu
/
ammedhósicu
Frases
fustinaga, frúture areste ◊ bi at erbas arestes bonas a manigare ◊ est una terra agreste chi in beranu si cucutzat de ervas e fiores ◊ sas erbas fuint tropu cracas: si bidiat ca fuit logu areste, terra chena triballiare ◊ su pisellu de àinos nostru est areste ◊ Bustianu fit perricau imbucandhe in su gúturu agreste a s'intrada de sa bidha
2.
apo chircatu de tènnere sa gatu pro la curare, ma si est fughita che gatu agreste ◊ as a curri de crabetura in crabetura coment'e unu gatu aresti ◊ immoi dhas podiat sètzi comenti bolliat issu is tres purdedhas arestis ◊ Giuanni papàt pibitziris e meli aresti
3.
cussu est areste che fera ◊ si podet nàrrere chi dogni bidha at àpidu sos bandhidos suos, bonos e malos, masedos o arestes, umanos o sambeneris
Sambenados e Provèrbios
smb:
Areste, Aresti
Ètimu
ltn.
agrestis
Tradutziones
Frantzesu
sauvage
Ingresu
wild
Ispagnolu
silvestre (plantas),
montés (animales),
bravo,
huraño (pers.)
Italianu
selvàtico,
insociévole
Tedescu
wild,
ungesellig.
ambrullànsa, ambrullànta, ambrullàtza , nf: ambuàcia,
ambuatza,
ambulartza,
ambulatza,
amburlassa,
ammulartza,
ammulatza Definitzione
genia de erba bona po ebrúgiu
Sinònimos e contràrios
aburlanta,
ambrutatza,
ammuratza*,
irimulata
Frases
no fait prus mancu a papai ambuàcia comenti festus una borta…◊ s'ambulartza si coghet e si papat crua puru ◊ si segaus duas ambuàcias e prandeus ◊ totus regolliant aschione, altzigusa, ammulartza, tzòcoro
Terminologia iscientìfica
rbz, Raphanus raphanistrum
Tradutziones
Frantzesu
radis sauvage
Ingresu
wild radish
Ispagnolu
rabanillo
Italianu
ramolàccio selvàtico
Tedescu
Hederich.
ammuràtza , nf: armulatza,
armurata,
armuratza,
amurata,
mulatza Definitzione
genia de erba chi faet a fògias ladas e bàscias (su chi si arregollet po ebrúgiu), unu pagu arrasposas, bona a papare crua e cota: tenet unu sabore chi assimbígiat unu pagu a su càule
Sinònimos e contràrios
aburlanta,
ambrullansa,
ambrutatza,
ermulantza,
irimulata
/
cdh. almuràcia
Frases
sont annatos a su cuile de su pastore chin s'iscusa de si fàchere unu pacu de ammuratza pilosa
Terminologia iscientìfica
rbz, Raphanus raphanistrum
Ètimu
ltn.
armoracea
Tradutziones
Frantzesu
radis,
ravanelle
Ingresu
wild radish
Ispagnolu
rabanillo
Italianu
ramolàccio selvàtico,
barbafòrte
Tedescu
Hederich.
annàgiu , nm: annaju Definitzione
genia de tupighedha ispinosa meda
Sinònimos e contràrios
cresura,
muja,
pronitza,
prunatzonca,
prunigedha,
prunirtzu
Frases
su muru est serradu a annaju ◊ tra ruos e annajos cun ispinas sa natura tancat in pasciales sos fiores allizados
Terminologia iscientìfica
mt
Tradutziones
Frantzesu
prunellier
Ingresu
wild plum-tree
Ispagnolu
endrino
Italianu
prugno selvàtico
Tedescu
Schwarzdorn.
búldu , agt, nm: burdu Definitzione
si narat de gente candho unu est fígiu de àteru babbu, fatu a sa fancedhina, o chi no si connoschet chie est su babbu; si narat de is erbas chi assimbígiant a is erbas bonas a papare ma chi creschent a solas in campu; nau de is muros, chi funt fatos a pedra chentza impastu, a muru sicu / perda burda = foedhandho de pedra metallífera, chi no portat metallu, itl stèrile
Sinònimos e contràrios
burdiscu
/
agreste,
arrui 2,
aurdu,
eremidu,
faràstigu,
gurdu
| ctr.
legítimu
/
masedu
Maneras de nàrrere
csn:
sonu b. = sonu surdu, de campana iscannia; fizu fatu a burdinu = burdiscu, fatu a sa fancedhina
Frases
maigantas ndhe amus bidu cun su burditu a pala pianghendhe s'insoro sorte mala ◊ cussa fémina at fatu su burdu: s'ómine l'aiat ingannada ◊ si fatzu unu burdu sendi bagaria at a èssi destinu chi depia passai!
2.
làtia burda ◊ ant serradu su cunzadu a muru burdu
3.
sas campanas tinniant burdas marusini istonadu
Ètimu
ltn.
burdus
Tradutziones
Frantzesu
illégitime,
bâtard,
sauvage
Ingresu
illegitimate,
bastard,
wild
Ispagnolu
ilegítimo,
bastardo,
silvestre
Italianu
spùrio,
bastardo,
selvàtico
Tedescu
unehelich,
Bastard wild,
Wilde.
carduéru , nm: cardureu,
carduvreu,
garduleu Definitzione
de totugantos is cardos, su chi prus si assimbígiat a sa cranciofa, bonu meda po alimentu (sa crosta, su cambu e su canciofitu, chi però est prus ispinosu)
Sinònimos e contràrios
bardueru,
cardugureu,
gureu
Frases
a su carduvreu no li andhat meda s'aspríghine: menzus sa fava
Terminologia iscientìfica
rba, Cynara cardunculus ssp. cardunculus
Ètimu
ltn.
carduus verus
Tradutziones
Frantzesu
artichaut sauvage
Ingresu
wild artichoke
Ispagnolu
cardo de Castilla
Italianu
carciòfo selvàtico
Tedescu
spanische Artischocke.
cariasambriàga , nf Definitzione
una calidade de cheréssia areste
Sinònimos e contràrios
cerexiabburda,
ghinda
Terminologia iscientìfica
mtm, frt, Prunus avium
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
merise
Ingresu
cherry-tree,
cherry
Ispagnolu
cerezo silvestre
Italianu
ciliègio selvàtico,
ciliègia bisciolina
Tedescu
Kirschbaum.
castagnòla , nf: castangiola 2,
castanzola Definitzione
tafaranu areste o gardu tridicale, genia de erba chi faet asuta che una castàngia, dha papant is porcos a forrogu, bogat unu frorighedhu biancu
Terminologia iscientìfica
rba, Romulea bulbocodium
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faux safran
Ingresu
wild saffron
Ispagnolu
tipo de azafrán
Italianu
zafferano selvàtico
Tedescu
wilder Safran.
cogótzula , nf: cugúciula,
cugútzua,
cugútzula Definitzione
sa cranciofedha de su gureu de campu o cardu gureu, e totu su fundhu puru; fintzes cosighedha de nudha, de pagu contu
Sinònimos e contràrios
cugutza*,
pubúntzula
/
bardueru,
cardueru,
cardugureu
Frases
sa cogótzula a segundis de comenti dha papas ti fait sa buca sciuga sciuga
2.
no balit una cugútzula, cussu caboni! ◊ po ciorbedhu, cussu portat folla de cugútzula!…
Terminologia iscientìfica
rbr, rbz
Tradutziones
Frantzesu
artichaut sauvage
Ingresu
wild artichoke
Ispagnolu
alcachofa silvestre
Italianu
carciòfo selvàtico
Tedescu
spanische Artischocke.
ebrúgiu , nm, nf: erbuza,
erbussu,
erbuzu,
ervuzu,
irburzu Definitzione
totu is erbas bonas chi si arregollent po papare, prus che àteru cotas e chi faent desesi chentza dhas semenare o prantare
Sinònimos e contràrios
abrulla,
birduralla,
irguzu 1,
imburzu,
rivúgiu
Frases
su frenugu, sa mammaluca, s'armurata sunt erbuzos bonos a còghere ◊ s'erbuzu est bonu a piscadura cun ossamenta de porcu ◊ oe no semus ai cussu, ma unu tempus, fàmine o nono, si andhaiat a erbuzu
2.
l'abbas che un’ortu de erbuza
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
herbe potagère
Ingresu
herb
Ispagnolu
herbaje para comer
Italianu
erbàggio selvàtico
Tedescu
Grünzeug.
erbavérrina , nf Definitzione
erba de ferru (po sa canna forte) o fintzes erba de àcua (ca creschet in logu friscu): est una genia de lógiu chi narant puru cannajoni cambas longas, cannajoni de cresuri
Sinònimos e contràrios
erbagràbina 2
/
ttrs. firuvenu
Terminologia iscientìfica
rba, Oryzopsis miliacea
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
millet sauvage
Ingresu
wild millet
Ispagnolu
triguera
Italianu
mìglio selvàtico
Tedescu
Steinhirse.
faràstigu , agt, nm, nf: foràstia,
foràstigu,
foràstiu Definitzione
coment'e calidade, chi est areste, chi no est cosa prantada, chi no est tenta contu; genia de erba a cannàile longu, in terra, a fògias mannas largas, chi in s’istade faet unu frutu mannu meda, tundhu o unu pagu longu, a còrgia grussa, orrúbiu in mesu candho est cotu e abbosu meda: melone foràstiu
Sinònimos e contràrios
agreste,
buldu
/
pateca,
síndia
Frases
mi est capitau de ai bistu unu foràstiu chi si no fut chimmanta chilus fortzis dhus superàt!
Terminologia iscientìfica
rbzc, frt, Citrullus lanatus
Ètimu
ltn.
*forasticus
Tradutziones
Frantzesu
sauvage,
pastèque
Ingresu
wild,
watermelon
Ispagnolu
salvaje,
silvestre,
sandía
Italianu
selvàtico,
angùria
Tedescu
wild,
Wassermelone,
Arbuse,
Zitrulle.
guréu , nm Definitzione
(g. de campu) de totu is cardos, cussu chi prus si assimbígiat a sa cranciofa, bonu meda po alimentu siat sa crosta (po su prus) e siat su cambu e sa conca o pubúntzula; dhu narant fintzes a sa cranciofa, po su fundhu / is gureus = is cardalis, is campos postos a cranciofa
Sinònimos e contràrios
bardueru,
cardueru*,
cardugureu
/
canciofa
Frases
papaiat pane e gureu o limporra ◊ si arràngiat a bivi bendendu mungetas, gureu de sartu, canciofa ◊ su gureu est puncendu o est giai apillonau?
2.
candu fia istudenti andau a acuai su gureu ◊ tengu unu cungiau postu a gureu po canciofa
Terminologia iscientìfica
rbz, Cynara cardunculus ssp. cardunculus
Tradutziones
Frantzesu
artichaut sauvage
Ingresu
artichoke
Ispagnolu
alcachofa,
cardo
Italianu
carciòfo selvàtico
Tedescu
Artischocke,
Kardone.
pabaói, pabaóli , nm: pabaui,
pabàule,
pabaule,
pabauli,
pabauri,
papaule,
papàule,
papaulu,
prabaule Definitzione
arrosa pisciagani, de porcu, rosa putzinosa, duas genias de erba chi, po su prus, bogant unu frore orrúbiu e faent meda in mesu de is laores, faent su sèmene in d-una genia de calighedhu tupau (dormidera)/ àteras calidades: papaule ladu o a foza lada = Papaver integrifolium; pabauli de potecàriu = atandha bera, bona po meighina (Papaver somniferum var. hortense); pabauli corrudu = Glaucium corniculatum; pabauli grogu = Glaucium flavum
Sinònimos e contràrios
atandha,
babaoi,
bibiriboi,
pabàiri,
papàile,
papaiu,
papaosu,
paparre,
papaurru,
pitzirilloi,
pupusa 1,
tzantza,
zizia 1
Frases
in su trigu bi est su pabauri paret prantau! ◊ arregollie su pabauri ca che dhu leo a sos procos
Terminologia iscientìfica
rba, Papaver rhoeas, P. hybridum
Tradutziones
Frantzesu
coquelicot
Ingresu
corn poppy
Ispagnolu
amapola,
amapola mestiza
Italianu
papàvero selvàtico
Tedescu
Klatschmohn.
prunigèdha , nf, nm: pruniscedha,
prunischedha,
prunischedhu,
prunisedha,
prunissedha,
prunixedha,
prunixedhu Definitzione
(mata e frutu) genia de pruna areste, chi faet a tupighedhas a crispione, arrasposas, totu ispina longa e bogat una genia de pruna pitichedhedha, a pibionedhu, de colore asulu càrrigu candho est cota
Sinònimos e contràrios
annàgiu,
priuschedha,
prunatzonca,
pronitza
/
ttrs. prunitzedha
Frases
immoi no seus fuedhendu de prunixedha e ni de corastidha ◊ s'àinu che passat friga friga de molas de prunischedha ◊ sunt matas bàscias sa murta, su prunixedhu, su murdegu ◊ prunixedha e piricocu dhoi at in bidha mia
Terminologia iscientìfica
mt, Prunus spinosa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
prunellier
Ingresu
wild plum tree
Ispagnolu
endrino
Italianu
prugno selvàtico
Tedescu
Schlehbusch.