Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abriàre , vrb Definitzione dhu narant de su porcu chi a fortza de arratzare male si che faet coment'e a sirbone, si che arestat de arratza Sinònimos e contràrios aferare, agrestare, arruarzare, eremire, imburdiri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir sauvage Ingresu to grow wild Ispagnolu volverse salvaje el cerdo Italianu inselvatichirsi Tedescu verwildern.

abriòne , nm Definitzione cosa areste meda Sinònimos e contràrios crabione Sambenados e Provèrbios smb: Abrioni Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sauvage Ingresu big wild Ispagnolu salvaje Italianu selvaticóne Tedescu sehr wild.

aferàre , vrb Definitzione su si fàere a fera, arestare Sinònimos e contràrios abriare, agrestare, arruarzare, eremire, imburdiri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir sauvage Ingresu to grow wild Ispagnolu volverse salvaje Italianu inselvatichirsi Tedescu verwildern.

agrestàre , vrb: arestai, arestare Definitzione essire areste, si narat de animales e de erbas chi, unu tempus contivigiaos cun su trebballu, dhos ant lassaos a sirba issoro, abbandhonaos, e ant pérdiu in calidade; si narat fintzes de is terrenos lassaos chentza trebballaos chi si prennent de totu su chi dhue naschit; nau de gente, istare aillargu de is àteros agiummai coment'e tenendho bregúngia o ifadu de sa cumpangia, fàere che a s'animale areste chi no si lassat tocare nudha nudha Sinònimos e contràrios abriare, aferare, arestire, arruarzare, eremire, imbragadinai, imburdiri, irratzare / ammugronare, assirbonae, azanare | ctr. ammasedare Frases custu frenugu si ch'est arestadu ◊ nos fit mancadu su batu: apustis de meda za l'amus àpidu ma si che fit arestadu e a lu cramare no beniat prus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre sauvage Ingresu to make wild Ispagnolu volver silvestre (plantas), salvaje (animales), huraño (personas) Italianu inselvatichire Tedescu verwildern.

agrèste , agt: areste 1, aresti, arestu Definitzione nau de erbas o de matas (e fintzes de terras), chi faent a solas, chentza contivígiu de sa gente, chentza chi nemos ndhe prantet; nau de animales, chi no funt pesaos apostadamente, ne domaos o abbituaos a sa manu de sa gente, chi no si lassant acostire o tocare, pagu o nudha abbituaos a bíere gente; nau de ccn., chi est iscontriosu, chi no bolet istare cun àtere, pagu amedhosu / lassai su masedu po s'aresti = lassare su bonu pro su malu, su menzus pro su peus Sinònimos e contràrios arrui 2, buldu, faràstigu / agrestosu, aréstigu | ctr. coltivau / domadu, masedu / ammedhósicu Frases fustinaga, frúture areste ◊ bi at erbas arestes bonas a manigare ◊ est una terra agreste chi in beranu si cucutzat de ervas e fiores ◊ sas erbas fuint tropu cracas: si bidiat ca fuit logu areste, terra chena triballiare ◊ su pisellu de àinos nostru est areste ◊ Bustianu fit perricau imbucandhe in su gúturu agreste a s'intrada de sa bidha 2. apo chircatu de tènnere sa gatu pro la curare, ma si est fughita che gatu agreste ◊ as a curri de crabetura in crabetura coment'e unu gatu aresti ◊ immoi dhas podiat sètzi comenti bolliat issu is tres purdedhas arestis ◊ Giuanni papàt pibitziris e meli aresti 3. cussu est areste che fera ◊ si podet nàrrere chi dogni bidha at àpidu sos bandhidos suos, bonos e malos, masedos o arestes, umanos o sambeneris Sambenados e Provèrbios smb: Areste, Aresti Ètimu ltn. agrestis Tradutziones Frantzesu sauvage Ingresu wild Ispagnolu silvestre (plantas), montés (animales), bravo, huraño (pers.) Italianu selvàtico, insociévole Tedescu wild, ungesellig.

ambrullànsa, ambrullànta, ambrullàtza , nf: ambuàcia, ambuatza, ambulartza, ambulatza, amburlassa, ammulartza, ammulatza Definitzione genia de erba bona po ebrúgiu Sinònimos e contràrios aburlanta, ambrutatza, ammuratza*, irimulata Frases no fait prus mancu a papai ambuàcia comenti festus una borta…◊ s'ambulartza si coghet e si papat crua puru ◊ si segaus duas ambuàcias e prandeus ◊ totus regolliant aschione, altzigusa, ammulartza, tzòcoro Terminologia iscientìfica rbz, Raphanus raphanistrum Tradutziones Frantzesu radis sauvage Ingresu wild radish Ispagnolu rabanillo Italianu ramolàccio selvàtico Tedescu Hederich.

ammugronàre , vrb rfl: ammurvonai Definitzione nau de gente, coment'e fàere a muvrone, arestosu Sinònimos e contràrios agrestare, assirbonai | ctr. ammasetare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir sauvage Ingresu to grow wild Ispagnolu volverse salvaje Italianu inselvatichirsi Tedescu verwildern.

arestàdu , pps Definitzione de arestare Sinònimos e contràrios agreste, agrestiu, arestidu Tradutziones Frantzesu devenu sauvage Ingresu made wild Ispagnolu vuelto silvestre, salvaje Italianu inselvatichito Tedescu verwildert.

arruarzàre , vrb Definitzione su si fàere a unu arruàrgiu, totu prenu de orruo, arestau, nau de unu terrenu chentza trebballau Sinònimos e contràrios abriare, aferare, agrestare, eremire, imburdiri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre sauvage Ingresu to make wild Ispagnolu enmalecerse Italianu inselvatichire Tedescu verwildern lassen.

arrusticài , vrb Definitzione su si fàere areste Sinònimos e contràrios agrestare, irrusticai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre sauvage Ingresu to become wild Ispagnolu volverse salvaje, silvestre Italianu inselvatichire Tedescu verwildern.

búldu , agt, nm: burdu Definitzione si narat de gente candho unu est fígiu de àteru babbu, fatu a sa fancedhina, o chi no si connoschet chie est su babbu; si narat de is erbas chi assimbígiant a is erbas bonas a papare ma chi creschent a solas in campu; nau de is muros, chi funt fatos a pedra chentza impastu, a muru sicu / perda burda = foedhandho de pedra metallífera, chi no portat metallu, itl stèrile Sinònimos e contràrios burdiscu / agreste, arrui 2, aurdu, eremidu, faràstigu, gurdu | ctr. legítimu / masedu Maneras de nàrrere csn: sonu b. = sonu surdu, de campana iscannia; fizu fatu a burdinu = burdiscu, fatu a sa fancedhina Frases maigantas ndhe amus bidu cun su burditu a pala pianghendhe s'insoro sorte mala ◊ cussa fémina at fatu su burdu: s'ómine l'aiat ingannada ◊ si fatzu unu burdu sendi bagaria at a èssi destinu chi depia passai! 2. làtia burda ◊ ant serradu su cunzadu a muru burdu 3. sas campanas tinniant burdas marusini istonadu Ètimu ltn. burdus Tradutziones Frantzesu illégitime, bâtard, sauvage Ingresu illegitimate, bastard, wild Ispagnolu ilegítimo, bastardo, silvestre Italianu spùrio, bastardo, selvàtico Tedescu unehelich, Bastard wild, Wilde.

campulínu , agt Definitzione nau de erba, chi est de campu, chi faet a sola, chentza prantada Sinònimos e contràrios agreste | ctr. masedu Frases sunt bodhindhe frores campulinos Tradutziones Frantzesu sauvage Ingresu wild Ispagnolu silvestre Italianu campèstre Tedescu ländlich.

cardàssu , nm Definitzione mata de figu areste, o figu de crabas; su crabione de sa figu, figu crua e ancora pitica; a logos, àliga ammuntonada, a meda Sinònimos e contràrios calbuvigu, figuapru, figugraba / cardafu, crabione Terminologia iscientìfica mt, Ficus carica var. caprificus Tradutziones Frantzesu caprifiguier, figuier sauvage Ingresu caprifig Ispagnolu cabrahigo Italianu caprifico, fico immaturo Tedescu wilder Feigenbaum.

carduéru , nm: cardureu, carduvreu, garduleu Definitzione de totugantos is cardos, su chi prus si assimbígiat a sa cranciofa, bonu meda po alimentu (sa crosta, su cambu e su canciofitu, chi però est prus ispinosu) Sinònimos e contràrios bardueru, cardugureu, gureu Frases a su carduvreu no li andhat meda s'aspríghine: menzus sa fava Terminologia iscientìfica rba, Cynara cardunculus ssp. cardunculus Ètimu ltn. carduus verus Tradutziones Frantzesu artichaut sauvage Ingresu wild artichoke Ispagnolu cardo de Castilla Italianu carciòfo selvàtico Tedescu spanische Artischocke.

caulína , nf Definitzione una genia de erba chi assimbígiat a s'ambulartza, ma chi faet a fògias prus mannas e no est bona a papare Sinònimos e contràrios àntzala, cabiscu, lànsana, masaocu Terminologia iscientìfica rba, Moricandia arvensis Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu moutarde sauvage Ingresu charlock Ispagnolu mostaza Italianu sènape selvàtica Tedescu Wandzwecke.

cogótzula , nf: cugúciula, cugútzua, cugútzula Definitzione sa cranciofedha de su gureu de campu o cardu gureu, e totu su fundhu puru; fintzes cosighedha de nudha, de pagu contu Sinònimos e contràrios cugutza*, pubúntzula / bardueru, cardueru, cardugureu Frases sa cogótzula a segundis de comenti dha papas ti fait sa buca sciuga sciuga 2. no balit una cugútzula, cussu caboni! ◊ po ciorbedhu, cussu portat folla de cugútzula!… Terminologia iscientìfica rbr, rbz Tradutziones Frantzesu artichaut sauvage Ingresu wild artichoke Ispagnolu alcachofa silvestre Italianu carciòfo selvàtico Tedescu spanische Artischocke.

croconósu , agt Definitzione nau de unu, chi provat crocone meda, ma fintzes chi est malu a mòvere o a cumbínchere Sinònimos e contràrios arrabbiosu, arragonosu, arrenignosu, bischiliosu, bizarrosu, febosu, felorosu, imbischigliau, ragiosu, stacosu, sutzuliu / duritosu, screnciosu, rempellu 2. custu est un'arcanu croconosu ◊ "croconosu" lu ponent a proégliu a su voe Terminologia iscientìfica ntl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu irritable, sauvage, rétif Ingresu irritable, reluctant Ispagnolu irascible, reacio Italianu stizzóso, ritróso, restìo Tedescu reizbar, widerwillig.

duruddúru 1 , nm Definitzione pisu de coloru, de cuadhu 2. est amargu chei su durudduru Terminologia iscientìfica rba, Vicia benghalensis Tradutziones Frantzesu vesce sauvage Ingresu kind of vetch Ispagnolu arveja roja, veza púrpura Italianu véccia selvàtica Tedescu eine wilde Wicke.

erbavérrina , nf Definitzione erba de ferru (po sa canna forte) o fintzes erba de àcua (ca creschet in logu friscu): est una genia de lógiu chi narant puru cannajoni cambas longas, cannajoni de cresuri Sinònimos e contràrios erbagràbina 2 / ttrs. firuvenu Terminologia iscientìfica rba, Oryzopsis miliacea Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu millet sauvage Ingresu wild millet Ispagnolu triguera Italianu mìglio selvàtico Tedescu Steinhirse.

eremídu , pps, agt Definitzione de eremire; nau de su logu, chi est totu abbandhonau, lassau a su chi dhue bolet crèschere Sinònimos e contràrios arimitu, irbandhonadu 2. est unu buscu eremidu ◊ s'oriolu de si agatare solu solu in cussa bidha eremida ndhe li carreit su disisperu Tradutziones Frantzesu sauvage Ingresu wild Ispagnolu yermo Italianu selvàggio Tedescu wild.