agrestàre , vrb: arestai,
arestare Definizione
essire areste, si narat de animales e de erbas chi, unu tempus contivigiaos cun su trebballu, dhos ant lassaos a sirba issoro, abbandhonaos, e ant pérdiu in calidade; si narat fintzes de is terrenos lassaos chentza trebballaos chi si prennent de totu su chi dhue naschit; nau de gente, istare aillargu de is àteros agiummai coment'e tenendho bregúngia o ifadu de sa cumpangia, fàere che a s'animale areste chi no si lassat tocare nudha nudha
Sinonimi e contrari
abriare,
aferare,
arestire,
arruarzare,
eremire,
imbragadinai,
imburdiri,
irratzare
/
ammugronare,
assirbonae,
azanare
| ctr.
ammasedare
Frasi
custu frenugu si ch'est arestadu ◊ nos fit mancadu su batu: apustis de meda za l'amus àpidu ma si che fit arestadu e a lu cramare no beniat prus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rendre sauvage
Inglese
to make wild
Spagnolo
volver silvestre (plantas),
salvaje (animales),
huraño (personas)
Italiano
inselvatichire
Tedesco
verwildern.
agrèste , agt: areste 1,
aresti,
arestu Definizione
nau de erbas o de matas (e fintzes de terras), chi faent a solas, chentza contivígiu de sa gente, chentza chi nemos ndhe prantet; nau de animales, chi no funt pesaos apostadamente, ne domaos o abbituaos a sa manu de sa gente, chi no si lassant acostire o tocare, pagu o nudha abbituaos a bíere gente; nau de ccn., chi est iscontriosu, chi no bolet istare cun àtere, pagu amedhosu / lassai su masedu po s'aresti = lassare su bonu pro su malu, su menzus pro su peus
Sinonimi e contrari
arrui 2,
buldu,
faràstigu
/
agrestosu,
aréstigu
| ctr.
coltivau
/
domadu,
masedu
/
ammedhósicu
Frasi
fustinaga, frúture areste ◊ bi at erbas arestes bonas a manigare ◊ est una terra agreste chi in beranu si cucutzat de ervas e fiores ◊ sas erbas fuint tropu cracas: si bidiat ca fuit logu areste, terra chena triballiare ◊ su pisellu de àinos nostru est areste ◊ Bustianu fit perricau imbucandhe in su gúturu agreste a s'intrada de sa bidha
2.
apo chircatu de tènnere sa gatu pro la curare, ma si est fughita che gatu agreste ◊ as a curri de crabetura in crabetura coment'e unu gatu aresti ◊ immoi dhas podiat sètzi comenti bolliat issu is tres purdedhas arestis ◊ Giuanni papàt pibitziris e meli aresti
3.
cussu est areste che fera ◊ si podet nàrrere chi dogni bidha at àpidu sos bandhidos suos, bonos e malos, masedos o arestes, umanos o sambeneris
Cognomi e Proverbi
smb:
Areste, Aresti
Etimo
ltn.
agrestis
Traduzioni
Francese
sauvage
Inglese
wild
Spagnolo
silvestre (plantas),
montés (animales),
bravo,
huraño (pers.)
Italiano
selvàtico,
insociévole
Tedesco
wild,
ungesellig.
arestàdu , pps Definizione
de arestare
Sinonimi e contrari
agreste,
agrestiu,
arestidu
Traduzioni
Francese
devenu sauvage
Inglese
made wild
Spagnolo
vuelto silvestre,
salvaje
Italiano
inselvatichito
Tedesco
verwildert.
arrusticài , vrb Definizione
su si fàere areste
Sinonimi e contrari
agrestare,
irrusticai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rendre sauvage
Inglese
to become wild
Spagnolo
volverse salvaje,
silvestre
Italiano
inselvatichire
Tedesco
verwildern.
búldu , agt, nm: burdu Definizione
si narat de gente candho unu est fígiu de àteru babbu, fatu a sa fancedhina, o chi no si connoschet chie est su babbu; si narat de is erbas chi assimbígiant a is erbas bonas a papare ma chi creschent a solas in campu; nau de is muros, chi funt fatos a pedra chentza impastu, a muru sicu / perda burda = foedhandho de pedra metallífera, chi no portat metallu, itl stèrile
Sinonimi e contrari
burdiscu
/
agreste,
arrui 2,
aurdu,
eremidu,
faràstigu,
gurdu
| ctr.
legítimu
/
masedu
Modi di dire
csn:
sonu b. = sonu surdu, de campana iscannia; fizu fatu a burdinu = burdiscu, fatu a sa fancedhina
Frasi
maigantas ndhe amus bidu cun su burditu a pala pianghendhe s'insoro sorte mala ◊ cussa fémina at fatu su burdu: s'ómine l'aiat ingannada ◊ si fatzu unu burdu sendi bagaria at a èssi destinu chi depia passai!
2.
làtia burda ◊ ant serradu su cunzadu a muru burdu
3.
sas campanas tinniant burdas marusini istonadu
Etimo
ltn.
burdus
Traduzioni
Francese
illégitime,
bâtard,
sauvage
Inglese
illegitimate,
bastard,
wild
Spagnolo
ilegítimo,
bastardo,
silvestre
Italiano
spùrio,
bastardo,
selvàtico
Tedesco
unehelich,
Bastard wild,
Wilde.
cacalòdha , nf Definizione
genia de frutu chi faet sa rosa canina (orruo cràbinu) e fintzes àteras linnas
Sinonimi e contrari
balladore,
pibirillò,
pimpirillodhi,
piscialetu,
rullari
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gratte-cul
Inglese
butcher's broom
Spagnolo
escaramujo,
rosla perruno,
silvestre
Italiano
cinòrrodo
Tedesco
Hagebutte.
campulínu , agt Definizione
nau de erba, chi est de campu, chi faet a sola, chentza prantada
Sinonimi e contrari
agreste
| ctr.
masedu
Frasi
sunt bodhindhe frores campulinos
Traduzioni
Francese
sauvage
Inglese
wild
Spagnolo
silvestre
Italiano
campèstre
Tedesco
ländlich.
cariasambriàga , nf Definizione
una calidade de cheréssia areste
Sinonimi e contrari
cerexiabburda,
ghinda
Terminologia scientifica
mtm, frt, Prunus avium
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
merise
Inglese
cherry-tree,
cherry
Spagnolo
cerezo silvestre
Italiano
ciliègio selvàtico,
ciliègia bisciolina
Tedesco
Kirschbaum.
cerexiabbúrda , nf Definizione
una genia de cheréssia areste, mata (manna) e frutu
Sinonimi e contrari
cariasambriaga,
ghinda
Terminologia scientifica
mtm, Prunus avium
Traduzioni
Francese
merisier
Inglese
wild cherry
Spagnolo
cerezo silvestre
Italiano
ciliègia bisciolina
Tedesco
Vogelkirsche.
cogótzula , nf: cugúciula,
cugútzua,
cugútzula Definizione
sa cranciofedha de su gureu de campu o cardu gureu, e totu su fundhu puru; fintzes cosighedha de nudha, de pagu contu
Sinonimi e contrari
cugutza*,
pubúntzula
/
bardueru,
cardueru,
cardugureu
Frasi
sa cogótzula a segundis de comenti dha papas ti fait sa buca sciuga sciuga
2.
no balit una cugútzula, cussu caboni! ◊ po ciorbedhu, cussu portat folla de cugútzula!…
Terminologia scientifica
rbr, rbz
Traduzioni
Francese
artichaut sauvage
Inglese
wild artichoke
Spagnolo
alcachofa silvestre
Italiano
carciòfo selvàtico
Tedesco
spanische Artischocke.
cugúsa , nf Definizione
àpiu burdu o de arriu, una calidade de àpiu chi creschet a sola in logos de abba, bonu a papare
Sinonimi e contrari
apiubburdu,
atigusa,
giúguru,
giuru,
turgusone,
tzurgusa
Terminologia scientifica
rbz, Apium graveolens
Traduzioni
Francese
ache
Inglese
celery
Spagnolo
apio silvestre
Italiano
sèdano palustre
Tedesco
Merk.
fostinàcia , nf: frustinaca,
frustinaga,
fustinaga,
fustinàglia Definizione
sa calidade areste de sa pistinaga
Sinonimi e contrari
aligalzagàmpina,
pastinaca,
pestianga,
pinnoi,
pubusone
Frasi
birduras de papare: beda, isparau, frenugu, àpiu, caulitu, porru, ambularza, cardu, tzicória, nafrutza, ortigada, fustinaga e ateras
Terminologia scientifica
rba, Daucus carota
Etimo
ltn.
pastinaca + fuste
Traduzioni
Francese
carotte fourragère
Inglese
carrot
Spagnolo
zanahoria silvestre
Italiano
caròta selvàtica
Tedesco
eine Möhresorte.
frúschiu 1 , nm: frúsciu 1,
fruscru,
fruscu Definizione
genia de tupighedha pitica, totu birde, cun is cambos chi parent fògias, punciudas chi punghent: faet unu frutighedhu tundhu orrúbiu (mela ’e frúschiu o meledha úrpina)/ ruju che f. = ruju meru, ruju cotu
Sinonimi e contrari
brúsciu 1,
buscadinu,
grúspinu 1,
lauspinosu,
melaevrúschinu,
piscialetu,
ruju 2,
rúschiu,
sorighina 1,
spinadopis
/
cdh. pugniratzu
Terminologia scientifica
rbl, Ruscus aculeatus
Etimo
ltn.
*brusculum
Traduzioni
Francese
houx
Inglese
butcher's broom
Spagnolo
rusco,
arrayán silvestre
Italiano
pungitòpo
Tedesco
Stachliger Mäusedorn.
fusighítu , nm Definizione
rosa de ladhérighe, de margiani
Sinonimi e contrari
arrolàriu,
arrosabburda,
badherinu,
pibirillò,
rosagadhina,
rosagràbina,
tutussi
Terminologia scientifica
rbl, Rosa canina
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rose sauvage
Inglese
brier-rose
Spagnolo
rosal silvestre,
escaramujo
Italiano
rosa selvàtica
Tedesco
Hundsrose.
giúguru , nm Definizione
àpiu burdu o de arriu, una calidade de àpiu chi creschet a sola in logos de abba
Sinonimi e contrari
apiubburdu,
atigusa,
cugusa,
giuru,
turgusone,
tzurgusa
Terminologia scientifica
rba, Apium graveolens
Traduzioni
Francese
céleri
Inglese
celery
Spagnolo
apio silvestre
Italiano
sèdano palustre
Tedesco
Knotenblütige Sellerie (est su "graveolens" e no su "nodiflorum").
giúru , nm Definizione
àpiu burdu o de arriu, una calidade de àpiu chi creschet a solu in logos de abba
Sinonimi e contrari
apiubburdu,
atigusa,
cugusa,
giúguru,
turgusone,
tzurgusa
Frasi
candho torrat beranu, a rampos mannos at a brotare su giuru ◊ sa sogra, si a ti dare unu basu bi arrivat, ti lassat fritu peus de su giuru (P.Masia)◊ s'abba fit riendhe in lascinzos e brinchitendhe in tzurumbas, giuru e crabuvigu
Terminologia scientifica
rba, Apium graveolens
Traduzioni
Francese
céleri
Inglese
celery
Spagnolo
apio silvestre
Italiano
sèdano palustre
Tedesco
Knotenblütige Sellerie (est su "graveolens" e no su "nodiflorum").
imburdíri , vrb Definizione
fàere burdu, areste, malu (ammesturau cun malesa, brutura o àteru deasi)
Sinonimi e contrari
abriare,
aferare,
agrestare,
arruarzare,
eremire
/
abburdare,
chilzeniare,
disgeniare,
imburdai
Frasi
funt arrennéscius a imburdiri sa cuscéntzia de sa genti ◊ ant imburdiu sa língua nosta!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
abâtardir
Inglese
to bastardize
Spagnolo
volverse silvestre
Italiano
inselvatichire,
imbastardire
Tedesco
verzildern lassen,
entarten.
orrolài , nm: arrolàriu*,
orrolari,
orrolarju,
orrularju,
rollàriu Definizione
rosa de ladhérighe, de margiani, rosa canina o orrosa de gullari o de s'orruo cràbinu
Sinonimi e contrari
arrosabburda,
badherinu,
cincirrollai,
fusighitu,
ninnieri,
pibirillò,
rosagadhina,
rugurbinu,
tutussi
Terminologia scientifica
mt, Rosa canina
Traduzioni
Francese
rose églantine
Inglese
blamberose
Spagnolo
rosal silvestre
Italiano
ròsa canina
Tedesco
Hundsrose.
piàstu , nm: piraltu,
pirastru,
pirastu Definizione
mata totu ispinosa (a ispinas grussas e longas) e frutu (upm) areste, una genia de pira pitichedhedha tundhita e asciuta, pedrosa (faet a dha papare candho est fata, unu pagu in colore de castàngia, a matza niedha, ca cherfa arreschet in su gúturu): est sa linna chi s'innestat a pira / favedhare a pirastru piriferchi = a brétiu
Sinonimi e contrari
piredhu
/
pirastrolu,
piroi
Frasi
si si che sicat cussa inferchidura restas unu pirastru ismutzurradu! (Cubeddu)◊ lea una cuba de chelcu o de piraltu: si la pienas de binu gualtu mantenet su difetu fin'a moltu (Piras)
2.
no apubu nudha, sa vista mi est cumentzendi a mancai: su nai ca portau is ogus che pirastu de monti! ◊ su pirastru est una frútora obescosa ◊ su pirastru como est cherfu, birde che a sa prunischedha
Cognomi e Proverbi
smb:
Pirastru, Pirastu
Terminologia scientifica
mt, Pyrus spinosa
Etimo
ltn.
pirastru(m)
Traduzioni
Francese
poirier sauvage
Inglese
wild pear (tree)
Spagnolo
peral silvestre
Italiano
perastro
Tedesco
Holzbirne.