abriàre , vrb Definizione
dhu narant de su porcu chi a fortza de arratzare male si che faet coment'e a sirbone, si che arestat de arratza
Sinonimi e contrari
aferare,
agrestare,
arruarzare,
eremire,
imburdiri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devenir sauvage
Inglese
to grow wild
Spagnolo
volverse salvaje el cerdo
Italiano
inselvatichirsi
Tedesco
verwildern.
abriòne , nm Definizione
cosa areste meda
Sinonimi e contrari
crabione
Cognomi e Proverbi
smb:
Abrioni
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sauvage
Inglese
big wild
Spagnolo
salvaje
Italiano
selvaticóne
Tedesco
sehr wild.
aenamúrra , nf: enamurra Definizione
erbas diferentes chi assimbígiant a s'avena
Sinonimi e contrari
aena,
anàile,
arvenarzu,
enàrgiu,
fenàile,
fenapu,
fenarza,
fenumurru,
filianu,
oguena
Terminologia scientifica
rba, Avena barbata, A. fatua, A. sterilis, Bromus hordaceus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
folle avoine
Inglese
wild oat
Spagnolo
cugula,
ballueca,
avena loca
Italiano
avéna selvàtica
Tedesco
Flughafer.
aferàre , vrb Definizione
su si fàere a fera, arestare
Sinonimi e contrari
abriare,
agrestare,
arruarzare,
eremire,
imburdiri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devenir sauvage
Inglese
to grow wild
Spagnolo
volverse salvaje
Italiano
inselvatichirsi
Tedesco
verwildern.
agrestàre , vrb: arestai,
arestare Definizione
essire areste, si narat de animales e de erbas chi, unu tempus contivigiaos cun su trebballu, dhos ant lassaos a sirba issoro, abbandhonaos, e ant pérdiu in calidade; si narat fintzes de is terrenos lassaos chentza trebballaos chi si prennent de totu su chi dhue naschit; nau de gente, istare aillargu de is àteros agiummai coment'e tenendho bregúngia o ifadu de sa cumpangia, fàere che a s'animale areste chi no si lassat tocare nudha nudha
Sinonimi e contrari
abriare,
aferare,
arestire,
arruarzare,
eremire,
imbragadinai,
imburdiri,
irratzare
/
ammugronare,
assirbonae,
azanare
| ctr.
ammasedare
Frasi
custu frenugu si ch'est arestadu ◊ nos fit mancadu su batu: apustis de meda za l'amus àpidu ma si che fit arestadu e a lu cramare no beniat prus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rendre sauvage
Inglese
to make wild
Spagnolo
volver silvestre (plantas),
salvaje (animales),
huraño (personas)
Italiano
inselvatichire
Tedesco
verwildern.
agrèste , agt: areste 1,
aresti,
arestu Definizione
nau de erbas o de matas (e fintzes de terras), chi faent a solas, chentza contivígiu de sa gente, chentza chi nemos ndhe prantet; nau de animales, chi no funt pesaos apostadamente, ne domaos o abbituaos a sa manu de sa gente, chi no si lassant acostire o tocare, pagu o nudha abbituaos a bíere gente; nau de ccn., chi est iscontriosu, chi no bolet istare cun àtere, pagu amedhosu / lassai su masedu po s'aresti = lassare su bonu pro su malu, su menzus pro su peus
Sinonimi e contrari
arrui 2,
buldu,
faràstigu
/
agrestosu,
aréstigu
| ctr.
coltivau
/
domadu,
masedu
/
ammedhósicu
Frasi
fustinaga, frúture areste ◊ bi at erbas arestes bonas a manigare ◊ est una terra agreste chi in beranu si cucutzat de ervas e fiores ◊ sas erbas fuint tropu cracas: si bidiat ca fuit logu areste, terra chena triballiare ◊ su pisellu de àinos nostru est areste ◊ Bustianu fit perricau imbucandhe in su gúturu agreste a s'intrada de sa bidha
2.
apo chircatu de tènnere sa gatu pro la curare, ma si est fughita che gatu agreste ◊ as a curri de crabetura in crabetura coment'e unu gatu aresti ◊ immoi dhas podiat sètzi comenti bolliat issu is tres purdedhas arestis ◊ Giuanni papàt pibitziris e meli aresti
3.
cussu est areste che fera ◊ si podet nàrrere chi dogni bidha at àpidu sos bandhidos suos, bonos e malos, masedos o arestes, umanos o sambeneris
Cognomi e Proverbi
smb:
Areste, Aresti
Etimo
ltn.
agrestis
Traduzioni
Francese
sauvage
Inglese
wild
Spagnolo
silvestre (plantas),
montés (animales),
bravo,
huraño (pers.)
Italiano
selvàtico,
insociévole
Tedesco
wild,
ungesellig.
ambrullànsa, ambrullànta, ambrullàtza , nf: ambuàcia,
ambuatza,
ambulartza,
ambulatza,
amburlassa,
ammulartza,
ammulatza Definizione
genia de erba bona po ebrúgiu
Sinonimi e contrari
aburlanta,
ambrutatza,
ammuratza*,
irimulata
Frasi
no fait prus mancu a papai ambuàcia comenti festus una borta…◊ s'ambulartza si coghet e si papat crua puru ◊ si segaus duas ambuàcias e prandeus ◊ totus regolliant aschione, altzigusa, ammulartza, tzòcoro
Terminologia scientifica
rbz, Raphanus raphanistrum
Traduzioni
Francese
radis sauvage
Inglese
wild radish
Spagnolo
rabanillo
Italiano
ramolàccio selvàtico
Tedesco
Hederich.
ammugronàre , vrb rfl: ammurvonai Definizione
nau de gente, coment'e fàere a muvrone, arestosu
Sinonimi e contrari
agrestare,
assirbonai
| ctr.
ammasetare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devenir sauvage
Inglese
to grow wild
Spagnolo
volverse salvaje
Italiano
inselvatichirsi
Tedesco
verwildern.
ammuràtza , nf: armulatza,
armurata,
armuratza,
amurata,
mulatza Definizione
genia de erba chi faet a fògias ladas e bàscias (su chi si arregollet po ebrúgiu), unu pagu arrasposas, bona a papare crua e cota: tenet unu sabore chi assimbígiat unu pagu a su càule
Sinonimi e contrari
aburlanta,
ambrullansa,
ambrutatza,
ermulantza,
irimulata
/
cdh. almuràcia
Frasi
sont annatos a su cuile de su pastore chin s'iscusa de si fàchere unu pacu de ammuratza pilosa
Terminologia scientifica
rbz, Raphanus raphanistrum
Etimo
ltn.
armoracea
Traduzioni
Francese
radis,
ravanelle
Inglese
wild radish
Spagnolo
rabanillo
Italiano
ramolàccio selvàtico,
barbafòrte
Tedesco
Hederich.
anàile , nf: annàghile,
enàile Definizione
abena agreste, fenu púdiu o murru: genia de erba areste chi assimbígiat a s'avena, ma podet fàere a fundhu mannu cun medas cambos artos
Sinonimi e contrari
aena,
aenamurra,
arvenarzu,
enàrgiu,
fenàile,
fenapu,
fenarza,
fenumurru,
filianu,
oguena
Terminologia scientifica
rba, Avena barbata, A. fatua, A. sterilis
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
folle avoine
Inglese
wild oats
Spagnolo
ballueca,
avena loca
Italiano
avéna selvàtica
Tedesco
Flughafer.
annàgiu , nm: annaju Definizione
genia de tupighedha ispinosa meda
Sinonimi e contrari
cresura,
muja,
pronitza,
prunatzonca,
prunigedha,
prunirtzu
Frasi
su muru est serradu a annaju ◊ tra ruos e annajos cun ispinas sa natura tancat in pasciales sos fiores allizados
Terminologia scientifica
mt
Traduzioni
Francese
prunellier
Inglese
wild plum-tree
Spagnolo
endrino
Italiano
prugno selvàtico
Tedesco
Schwarzdorn.
àpara , nf, nm: àparu Definizione
porru de angioni, genia de erba areste chi faet unu pagu che a s’àgiu, ma a cambu meda prus fine, biancu, unu pagu a conca (pagu prus grussa de su cambu) in s'oru de is arraighinas, unu pagu a triàngulu (in setzione), frores biancos a pubusone in punta furriaos conca a bàsciu a bisura de campana, de fragu e sabore forte, bona a papare
Sinonimi e contrari
antzangioni,
gusaju,
porru
/
cdh. sàmbula
Modi di dire
csn:
falàresi chei s'àpara in su mese de maju = arrui acomenti fait cust'erba in maju, candu si acaramat e sicat; genia de frastimu: abbasciau chei s'àpara!; vívere a coa de àpara = campare a fàmine, a dilléziu, cun cosighedhas de pagu contu
Frasi
sos amministradores ant intituladu carrelas e piatzas a zente chi a bidha no li at dadu mancu un'àpara ◊ che fuint essidos time time, cun sas ancas modhes che àparu in maju (A.Cossu)◊ amus fatu sa falada chei s'àpara de maju!
Terminologia scientifica
rba, rbz, Allium triquetrum
Etimo
ltn.
cappara
Traduzioni
Francese
ail à trois angles,
ail triquètre
Inglese
wild garlic
Spagnolo
lágrimas de la virgen
Italiano
àglio angolare
Tedesco
Glöckchen-Lauch.
arestàdu , pps Definizione
de arestare
Sinonimi e contrari
agreste,
agrestiu,
arestidu
Traduzioni
Francese
devenu sauvage
Inglese
made wild
Spagnolo
vuelto silvestre,
salvaje
Italiano
inselvatichito
Tedesco
verwildert.
arruarzàre , vrb Definizione
su si fàere a unu arruàrgiu, totu prenu de orruo, arestau, nau de unu terrenu chentza trebballau
Sinonimi e contrari
abriare,
aferare,
agrestare,
eremire,
imburdiri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rendre sauvage
Inglese
to make wild
Spagnolo
enmalecerse
Italiano
inselvatichire
Tedesco
verwildern lassen.
arrusticài , vrb Definizione
su si fàere areste
Sinonimi e contrari
agrestare,
irrusticai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rendre sauvage
Inglese
to become wild
Spagnolo
volverse salvaje,
silvestre
Italiano
inselvatichire
Tedesco
verwildern.
arvenàrzu , nm: avenarzu,
avenazu,
elvenalzu Definizione
abena agreste, fenu púdiu o murru, genia de erba areste chi assimbígiat a s’avena, ma podet fàere a fundhu mannu cun medas cambos artos; logu inue dhue creschet meda cust’erba
Sinonimi e contrari
aenamurra,
anàile,
cannejone,
enàrgiu,
fenàile,
fenapu,
fenumurru,
filianu,
oguena
Frasi
ervas malas in su trigu sunt s'avenazu, su papai, sa ligadoza, su ràmine
Terminologia scientifica
rba, Avena fatua, A. barbata, A. sterilis
Etimo
ltn.
avenarius
Traduzioni
Francese
folle avoine,
havenon
Inglese
common wild oat
Spagnolo
ballueca
Italiano
avéna fàtua
Tedesco
Flughafer.
búldu , agt, nm: burdu Definizione
si narat de gente candho unu est fígiu de àteru babbu, fatu a sa fancedhina, o chi no si connoschet chie est su babbu; si narat de is erbas chi assimbígiant a is erbas bonas a papare ma chi creschent a solas in campu; nau de is muros, chi funt fatos a pedra chentza impastu, a muru sicu / perda burda = foedhandho de pedra metallífera, chi no portat metallu, itl stèrile
Sinonimi e contrari
burdiscu
/
agreste,
arrui 2,
aurdu,
eremidu,
faràstigu,
gurdu
| ctr.
legítimu
/
masedu
Modi di dire
csn:
sonu b. = sonu surdu, de campana iscannia; fizu fatu a burdinu = burdiscu, fatu a sa fancedhina
Frasi
maigantas ndhe amus bidu cun su burditu a pala pianghendhe s'insoro sorte mala ◊ cussa fémina at fatu su burdu: s'ómine l'aiat ingannada ◊ si fatzu unu burdu sendi bagaria at a èssi destinu chi depia passai!
2.
làtia burda ◊ ant serradu su cunzadu a muru burdu
3.
sas campanas tinniant burdas marusini istonadu
Etimo
ltn.
burdus
Traduzioni
Francese
illégitime,
bâtard,
sauvage
Inglese
illegitimate,
bastard,
wild
Spagnolo
ilegítimo,
bastardo,
silvestre
Italiano
spùrio,
bastardo,
selvàtico
Tedesco
unehelich,
Bastard wild,
Wilde.
campulínu , agt Definizione
nau de erba, chi est de campu, chi faet a sola, chentza prantada
Sinonimi e contrari
agreste
| ctr.
masedu
Frasi
sunt bodhindhe frores campulinos
Traduzioni
Francese
sauvage
Inglese
wild
Spagnolo
silvestre
Italiano
campèstre
Tedesco
ländlich.
carduéru , nm: cardureu,
carduvreu,
garduleu Definizione
de totugantos is cardos, su chi prus si assimbígiat a sa cranciofa, bonu meda po alimentu (sa crosta, su cambu e su canciofitu, chi però est prus ispinosu)
Sinonimi e contrari
bardueru,
cardugureu,
gureu
Frasi
a su carduvreu no li andhat meda s'aspríghine: menzus sa fava
Terminologia scientifica
rba, Cynara cardunculus ssp. cardunculus
Etimo
ltn.
carduus verus
Traduzioni
Francese
artichaut sauvage
Inglese
wild artichoke
Spagnolo
cardo de Castilla
Italiano
carciòfo selvàtico
Tedesco
spanische Artischocke.
castagnòla , nf: castangiola 2,
castanzola Definizione
tafaranu areste o gardu tridicale, genia de erba chi faet asuta che una castàngia, dha papant is porcos a forrogu, bogat unu frorighedhu biancu
Terminologia scientifica
rba, Romulea bulbocodium
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faux safran
Inglese
wild saffron
Spagnolo
tipo de azafrán
Italiano
zafferano selvàtico
Tedesco
wilder Safran.