agrèste , agt: areste 1,
aresti,
arestu Definizione
nau de erbas o de matas (e fintzes de terras), chi faent a solas, chentza contivígiu de sa gente, chentza chi nemos ndhe prantet; nau de animales, chi no funt pesaos apostadamente, ne domaos o abbituaos a sa manu de sa gente, chi no si lassant acostire o tocare, pagu o nudha abbituaos a bíere gente; nau de ccn., chi est iscontriosu, chi no bolet istare cun àtere, pagu amedhosu / lassai su masedu po s'aresti = lassare su bonu pro su malu, su menzus pro su peus
Sinonimi e contrari
arrui 2,
buldu,
faràstigu
/
agrestosu,
aréstigu
| ctr.
coltivau
/
domadu,
masedu
/
ammedhósicu
Frasi
fustinaga, frúture areste ◊ bi at erbas arestes bonas a manigare ◊ est una terra agreste chi in beranu si cucutzat de ervas e fiores ◊ sas erbas fuint tropu cracas: si bidiat ca fuit logu areste, terra chena triballiare ◊ su pisellu de àinos nostru est areste ◊ Bustianu fit perricau imbucandhe in su gúturu agreste a s'intrada de sa bidha
2.
apo chircatu de tènnere sa gatu pro la curare, ma si est fughita che gatu agreste ◊ as a curri de crabetura in crabetura coment'e unu gatu aresti ◊ immoi dhas podiat sètzi comenti bolliat issu is tres purdedhas arestis ◊ Giuanni papàt pibitziris e meli aresti
3.
cussu est areste che fera ◊ si podet nàrrere chi dogni bidha at àpidu sos bandhidos suos, bonos e malos, masedos o arestes, umanos o sambeneris
Cognomi e Proverbi
smb:
Areste, Aresti
Etimo
ltn.
agrestis
Traduzioni
Francese
sauvage
Inglese
wild
Spagnolo
silvestre (plantas),
montés (animales),
bravo,
huraño (pers.)
Italiano
selvàtico,
insociévole
Tedesco
wild,
ungesellig.
ambrullànsa, ambrullànta, ambrullàtza , nf: ambuàcia,
ambuatza,
ambulartza,
ambulatza,
amburlassa,
ammulartza,
ammulatza Definizione
genia de erba bona po ebrúgiu
Sinonimi e contrari
aburlanta,
ambrutatza,
ammuratza*,
irimulata
Frasi
no fait prus mancu a papai ambuàcia comenti festus una borta…◊ s'ambulartza si coghet e si papat crua puru ◊ si segaus duas ambuàcias e prandeus ◊ totus regolliant aschione, altzigusa, ammulartza, tzòcoro
Terminologia scientifica
rbz, Raphanus raphanistrum
Traduzioni
Francese
radis sauvage
Inglese
wild radish
Spagnolo
rabanillo
Italiano
ramolàccio selvàtico
Tedesco
Hederich.
ammuràtza , nf: armulatza,
armurata,
armuratza,
amurata,
mulatza Definizione
genia de erba chi faet a fògias ladas e bàscias (su chi si arregollet po ebrúgiu), unu pagu arrasposas, bona a papare crua e cota: tenet unu sabore chi assimbígiat unu pagu a su càule
Sinonimi e contrari
aburlanta,
ambrullansa,
ambrutatza,
ermulantza,
irimulata
/
cdh. almuràcia
Frasi
sont annatos a su cuile de su pastore chin s'iscusa de si fàchere unu pacu de ammuratza pilosa
Terminologia scientifica
rbz, Raphanus raphanistrum
Etimo
ltn.
armoracea
Traduzioni
Francese
radis,
ravanelle
Inglese
wild radish
Spagnolo
rabanillo
Italiano
ramolàccio selvàtico,
barbafòrte
Tedesco
Hederich.
annàgiu , nm: annaju Definizione
genia de tupighedha ispinosa meda
Sinonimi e contrari
cresura,
muja,
pronitza,
prunatzonca,
prunigedha,
prunirtzu
Frasi
su muru est serradu a annaju ◊ tra ruos e annajos cun ispinas sa natura tancat in pasciales sos fiores allizados
Terminologia scientifica
mt
Traduzioni
Francese
prunellier
Inglese
wild plum-tree
Spagnolo
endrino
Italiano
prugno selvàtico
Tedesco
Schwarzdorn.
búldu , agt, nm: burdu Definizione
si narat de gente candho unu est fígiu de àteru babbu, fatu a sa fancedhina, o chi no si connoschet chie est su babbu; si narat de is erbas chi assimbígiant a is erbas bonas a papare ma chi creschent a solas in campu; nau de is muros, chi funt fatos a pedra chentza impastu, a muru sicu / perda burda = foedhandho de pedra metallífera, chi no portat metallu, itl stèrile
Sinonimi e contrari
burdiscu
/
agreste,
arrui 2,
aurdu,
eremidu,
faràstigu,
gurdu
| ctr.
legítimu
/
masedu
Modi di dire
csn:
sonu b. = sonu surdu, de campana iscannia; fizu fatu a burdinu = burdiscu, fatu a sa fancedhina
Frasi
maigantas ndhe amus bidu cun su burditu a pala pianghendhe s'insoro sorte mala ◊ cussa fémina at fatu su burdu: s'ómine l'aiat ingannada ◊ si fatzu unu burdu sendi bagaria at a èssi destinu chi depia passai!
2.
làtia burda ◊ ant serradu su cunzadu a muru burdu
3.
sas campanas tinniant burdas marusini istonadu
Etimo
ltn.
burdus
Traduzioni
Francese
illégitime,
bâtard,
sauvage
Inglese
illegitimate,
bastard,
wild
Spagnolo
ilegítimo,
bastardo,
silvestre
Italiano
spùrio,
bastardo,
selvàtico
Tedesco
unehelich,
Bastard wild,
Wilde.
carduéru , nm: cardureu,
carduvreu,
garduleu Definizione
de totugantos is cardos, su chi prus si assimbígiat a sa cranciofa, bonu meda po alimentu (sa crosta, su cambu e su canciofitu, chi però est prus ispinosu)
Sinonimi e contrari
bardueru,
cardugureu,
gureu
Frasi
a su carduvreu no li andhat meda s'aspríghine: menzus sa fava
Terminologia scientifica
rba, Cynara cardunculus ssp. cardunculus
Etimo
ltn.
carduus verus
Traduzioni
Francese
artichaut sauvage
Inglese
wild artichoke
Spagnolo
cardo de Castilla
Italiano
carciòfo selvàtico
Tedesco
spanische Artischocke.
cariasambriàga , nf Definizione
una calidade de cheréssia areste
Sinonimi e contrari
cerexiabburda,
ghinda
Terminologia scientifica
mtm, frt, Prunus avium
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
merise
Inglese
cherry-tree,
cherry
Spagnolo
cerezo silvestre
Italiano
ciliègio selvàtico,
ciliègia bisciolina
Tedesco
Kirschbaum.
castagnòla , nf: castangiola 2,
castanzola Definizione
tafaranu areste o gardu tridicale, genia de erba chi faet asuta che una castàngia, dha papant is porcos a forrogu, bogat unu frorighedhu biancu
Terminologia scientifica
rba, Romulea bulbocodium
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faux safran
Inglese
wild saffron
Spagnolo
tipo de azafrán
Italiano
zafferano selvàtico
Tedesco
wilder Safran.
cogótzula , nf: cugúciula,
cugútzua,
cugútzula Definizione
sa cranciofedha de su gureu de campu o cardu gureu, e totu su fundhu puru; fintzes cosighedha de nudha, de pagu contu
Sinonimi e contrari
cugutza*,
pubúntzula
/
bardueru,
cardueru,
cardugureu
Frasi
sa cogótzula a segundis de comenti dha papas ti fait sa buca sciuga sciuga
2.
no balit una cugútzula, cussu caboni! ◊ po ciorbedhu, cussu portat folla de cugútzula!…
Terminologia scientifica
rbr, rbz
Traduzioni
Francese
artichaut sauvage
Inglese
wild artichoke
Spagnolo
alcachofa silvestre
Italiano
carciòfo selvàtico
Tedesco
spanische Artischocke.
ebrúgiu , nm, nf: erbuza,
erbussu,
erbuzu,
ervuzu,
irburzu Definizione
totu is erbas bonas chi si arregollent po papare, prus che àteru cotas e chi faent desesi chentza dhas semenare o prantare
Sinonimi e contrari
abrulla,
birduralla,
irguzu 1,
imburzu,
rivúgiu
Frasi
su frenugu, sa mammaluca, s'armurata sunt erbuzos bonos a còghere ◊ s'erbuzu est bonu a piscadura cun ossamenta de porcu ◊ oe no semus ai cussu, ma unu tempus, fàmine o nono, si andhaiat a erbuzu
2.
l'abbas che un’ortu de erbuza
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
herbe potagère
Inglese
herb
Spagnolo
herbaje para comer
Italiano
erbàggio selvàtico
Tedesco
Grünzeug.
erbavérrina , nf Definizione
erba de ferru (po sa canna forte) o fintzes erba de àcua (ca creschet in logu friscu): est una genia de lógiu chi narant puru cannajoni cambas longas, cannajoni de cresuri
Sinonimi e contrari
erbagràbina 2
/
ttrs. firuvenu
Terminologia scientifica
rba, Oryzopsis miliacea
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
millet sauvage
Inglese
wild millet
Spagnolo
triguera
Italiano
mìglio selvàtico
Tedesco
Steinhirse.
faràstigu , agt, nm, nf: foràstia,
foràstigu,
foràstiu Definizione
coment'e calidade, chi est areste, chi no est cosa prantada, chi no est tenta contu; genia de erba a cannàile longu, in terra, a fògias mannas largas, chi in s’istade faet unu frutu mannu meda, tundhu o unu pagu longu, a còrgia grussa, orrúbiu in mesu candho est cotu e abbosu meda: melone foràstiu
Sinonimi e contrari
agreste,
buldu
/
pateca,
síndia
Frasi
mi est capitau de ai bistu unu foràstiu chi si no fut chimmanta chilus fortzis dhus superàt!
Terminologia scientifica
rbzc, frt, Citrullus lanatus
Etimo
ltn.
*forasticus
Traduzioni
Francese
sauvage,
pastèque
Inglese
wild,
watermelon
Spagnolo
salvaje,
silvestre,
sandía
Italiano
selvàtico,
angùria
Tedesco
wild,
Wassermelone,
Arbuse,
Zitrulle.
guréu , nm Definizione
(g. de campu) de totu is cardos, cussu chi prus si assimbígiat a sa cranciofa, bonu meda po alimentu siat sa crosta (po su prus) e siat su cambu e sa conca o pubúntzula; dhu narant fintzes a sa cranciofa, po su fundhu / is gureus = is cardalis, is campos postos a cranciofa
Sinonimi e contrari
bardueru,
cardueru*,
cardugureu
/
canciofa
Frasi
papaiat pane e gureu o limporra ◊ si arràngiat a bivi bendendu mungetas, gureu de sartu, canciofa ◊ su gureu est puncendu o est giai apillonau?
2.
candu fia istudenti andau a acuai su gureu ◊ tengu unu cungiau postu a gureu po canciofa
Terminologia scientifica
rbz, Cynara cardunculus ssp. cardunculus
Traduzioni
Francese
artichaut sauvage
Inglese
artichoke
Spagnolo
alcachofa,
cardo
Italiano
carciòfo selvàtico
Tedesco
Artischocke,
Kardone.
pabaói, pabaóli , nm: pabaui,
pabàule,
pabaule,
pabauli,
pabauri,
papaule,
papàule,
papaulu,
prabaule Definizione
arrosa pisciagani, de porcu, rosa putzinosa, duas genias de erba chi, po su prus, bogant unu frore orrúbiu e faent meda in mesu de is laores, faent su sèmene in d-una genia de calighedhu tupau (dormidera)/ àteras calidades: papaule ladu o a foza lada = Papaver integrifolium; pabauli de potecàriu = atandha bera, bona po meighina (Papaver somniferum var. hortense); pabauli corrudu = Glaucium corniculatum; pabauli grogu = Glaucium flavum
Sinonimi e contrari
atandha,
babaoi,
bibiriboi,
pabàiri,
papàile,
papaiu,
papaosu,
paparre,
papaurru,
pitzirilloi,
pupusa 1,
tzantza,
zizia 1
Frasi
in su trigu bi est su pabauri paret prantau! ◊ arregollie su pabauri ca che dhu leo a sos procos
Terminologia scientifica
rba, Papaver rhoeas, P. hybridum
Traduzioni
Francese
coquelicot
Inglese
corn poppy
Spagnolo
amapola,
amapola mestiza
Italiano
papàvero selvàtico
Tedesco
Klatschmohn.
prunigèdha , nf, nm: pruniscedha,
prunischedha,
prunischedhu,
prunisedha,
prunissedha,
prunixedha,
prunixedhu Definizione
(mata e frutu) genia de pruna areste, chi faet a tupighedhas a crispione, arrasposas, totu ispina longa e bogat una genia de pruna pitichedhedha, a pibionedhu, de colore asulu càrrigu candho est cota
Sinonimi e contrari
annàgiu,
priuschedha,
prunatzonca,
pronitza
/
ttrs. prunitzedha
Frasi
immoi no seus fuedhendu de prunixedha e ni de corastidha ◊ s'àinu che passat friga friga de molas de prunischedha ◊ sunt matas bàscias sa murta, su prunixedhu, su murdegu ◊ prunixedha e piricocu dhoi at in bidha mia
Terminologia scientifica
mt, Prunus spinosa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prunellier
Inglese
wild plum tree
Spagnolo
endrino
Italiano
prugno selvàtico
Tedesco
Schlehbusch.