addopiàe, addopiài, addopiàre , vrb Definitzione
pònnere, essire o fàere a dópiu, a duos tantos, pinnigare una cosa a dópiu, a duos pígios; sonare is campanas (prus che àteru po gente morta) faendho, dónnia borta, duos tocos diferentes
Sinònimos e contràrios
arraddopiai
/
arrempicai
| ctr.
sdopiai
Frases
su tantu de sos abbonaos a su telèfono est addopiau
2.
cussa tiaza cheret addopiada ca no bi cabet in su calàssiu
3.
intendho addopiendhe sas campanas ◊ sa tzonca est intzunchiendi notesta, trista che campana addopiendi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
doubler
Ingresu
to double
Ispagnolu
doblar
Italianu
raddoppiare
Tedescu
verdoppeln.
alletiàe, alletiài , vrb Definitzione
allachedhare o pònnere coment'e faendho a letu; fintzes solu tròchere, atrotigare
Sinònimos e contràrios
abbajonare,
allacare,
allachedhare,
atrotiai,
atzumborai,
colembrai,
indortigare
Frases
si allétiat unu fusti, unu filu, una mata ◊ s'àcua fiat arribbada a strossa e su trigu si fiat alletiau asuta de su bentu e de s'àcua (F.Pilloni)
2.
fadeus a chini allétiat su bratzu po biri chini est su prus forti? ◊ po bínciri a issu bastat a non alletiai is cambas ◊ sa manu dh'increscit e dha portat alletiada in piturras ◊ su bentu est alletiendi is nais de is matas
3.
portat is cambas alletiadas de su fàmini
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fléchir,
courber
Ingresu
to bow
Ispagnolu
flexionar,
doblar
Italianu
flèttere
Tedescu
biegen.
arraddopiài , vrb: arreddopiare,
raddopiai Definitzione
fàere o pònnere a duos tantos calecuna cosa / arraddopiau = dópiu
Sinònimos e contràrios
addopiae
| ctr.
ammesai 1,
immesare
2.
benei, piciochedhus: naraus unu Babbu nostu arraddopiau!
Tradutziones
Frantzesu
doubler
Ingresu
to double
Ispagnolu
duplicar,
doblar
Italianu
raddoppiare
Tedescu
verdoppeln.
cannujàre , vrb: carnugare,
crannugare,
cranucare Definitzione
tròchere e segare comente si segat e si aperit a isperradura una canna atrotigandhodha; si narat fintzes de persona, comente si trochet po cropu, dolore
Frases
furriamus a s'imbesse sas ideas cranucàndhelas e mascheràndhelas de fiacas ◊ petzi s'imberta de su tempus, chene piedu, est reséssia a lu cranucare ◊ su bentu crannugat su trigu candho est ifustu meda
2.
a su colpu mi so carnugadu e so rutu a terra (G.Chessa)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tordre
Ingresu
to bend,
to twist
Ispagnolu
doblar,
romper
Italianu
piegare,
tòrcere,
spezzare
Tedescu
biegen.
dòrchere , vrb: tòrchere* Definitzione
fàere trotu, incrubare a una parte; cumbínchere o fàere cambiare idea a unu
Sinònimos e contràrios
ancrucare,
atrotiai,
intonchinare
| ctr.
indritare
Frases
mi dolet su pódhighe comente mi l'apo dórchidu
2.
a isse pagu lu dorches, mancari l'impromitas totu s'oro de su mundhu!
Tradutziones
Frantzesu
courber,
plier
Ingresu
to fold,
to twist
Ispagnolu
doblar,
retorcer
Italianu
piegare,
stòrcere
Tedescu
biegen.
fritíre , vrb Definitzione
tròchere e incrubare (comente faent is puntas de is matas po su bentu); su si mòvere o mòvere una cosa fintzes po che dha pònnere a una parte, su si mòvere a giagaradura, a cropu, tratènnere unu pagu faendho una cosa po ndhe fàere un’àtera o agiudare a unu
Sinònimos e contràrios
allacanae,
chinnire,
frànghere,
grunare,
incruai,
incrunai,
indugi,
infritire,
ingrussiare,
mòere,
suncai,
truminare,
tziricare
/
trèmere
Frases
denanti a una mama isconsolada frito sa fronte ◊ a su càntaru meu friti sas laras ca ndhe as ingranzeu (P.Mereu)◊ dolorosas penas ant fritidu sa forte conca tua ◊ fritinno is genugos dhi faiant s'adoracione ◊ donzi fundhu fit càrrigu de ua a ispantu chi fritiat sa bide totu a terra ◊ tristu e a passos lentos fit cun sos ojos fritidos a terra
2.
cun totu sos impitzos chi tenzo no mi poto fritire a fàghere àteru ◊ comente mi poto fritire andho a binza a meighinare ◊ sas berbeghes si sunt fritidas: bae a bídere no bi apat animale! ◊ frítidi ca inoghe istrobbas! ◊ a bos fritides ca depo passare?!
Tradutziones
Frantzesu
fléchir,
courber
Ingresu
to bow
Ispagnolu
doblar
Italianu
flèttere,
chinare
Tedescu
beugen.
incujàre , vrb Definitzione
fàere calecuna cosa a un'ancuju, a unu gànciu
Sinònimos e contràrios
ancujare*,
aunchinare,
incruai,
indrúchere,
tròdhiri
| ctr.
istirare
Frases
sa zente isulana no incujat s’ischina a s'ocupatzione romana
Tradutziones
Frantzesu
baisser,
courber
Ingresu
to bend
Ispagnolu
doblar en forma de gancho
Italianu
piegare ad uncino,
curvare
Tedescu
biegen.
indúgi, indúgiri, indúgliri , vrb: indulli,
indúlliri,
indúxiri,
undúxiri Definitzione
indrúchere, fàere abbasciare (sa conca o àteru) a cara a un’ala nau prus che àteru de cosa longa o arta chi a su normale istat prantada; nau de gente, su si abbasciare e fintzes cèdere o tròchere a una fortza, a un’àtera volontade / pres. ind. dèu indullu; pps. indúgiu (in-dú-gi-u), indúgliu, indúlliu, indurtu
Sinònimos e contràrios
abasciai,
aúlghere,
dòrchere,
incruai,
indrúchere,
indrughire,
indugi,
muciare
/
conchinare,
cumbínchere,
tzèdere
Maneras de nàrrere
csn:
i. a unu a fai ccn. cosa = conchinarechelu; i. is costas a ccn. = dàreli surra manna, cannire sas costas a ccn.; a conca indúllia = a conca incrubada; indugi sa cigirista = abbassiare sas pretesas
Frases
is manus chi ti sonant campanas de pasca, o paxi, funt is chi t'indullint su ferru in centu ainas bonas (Danese)◊ femu làngia e m'indullemu che filu (Z.Sanfilippo)◊ indulliat is genugus fintzas a terra ◊ no seu dignu de m'indulli po dh'iscapiai is corriedhas de is crapitas ◊ dhi benit ammaròglia a s'indúgliri, si bolit papai!◊ indugit is ogros a terra e fait lavras de erriri
2.
mi at indúlliu a cambiai su cuntratu ◊ ammarolla dhi est bénniu a indugi sa cigirista!
Ètimu
ltn.
indulgere (indulgeo)
Tradutziones
Frantzesu
fléchir,
céder
Ingresu
to give in (way),
to flex
Ispagnolu
doblar,
ceder
Italianu
flèttere,
cèdere
Tedescu
biegen,
sich ergeben.
iscansàe, iscansàre , vrb: iscansiare,
iscantzai,
iscasciare,
iscassare,
iscassiare,
scantzai Definitzione
cambiare camminu, pigare àtera istrada, intrare a unu logu passandho in su camminu o in s'orruga, tirare una cosa a una parte; trantzire a una parte, fintzes lassare una cosa; pèrdere su sentidu, ammachiare po ccn. cosa
Sinònimos e contràrios
cansai 1,
ilmanchinare,
irvertzare,
stressiai
/
ammachiae,
dischissiare,
ischisciai 1,
fatzellare,
irbariare,
vogliare
Maneras de nàrrere
csn:
i. dae sedha = rúere dae cadhu; iscasciare a rídere = imbucare a ríere; iscasciare de una régula, de unu pretzetu, de una leze = iscassedhai, fartai
Frases
candho pioet, iscàscias trazendhe cantu agatas ◊ no iscantzu prus de s'arrastu miu: su sardu in su coru dèu mi allogu! (M.Pani)◊ custu caminu che iscàssiat a Ulíana ◊ no si arrimant in su caminu vonu e iscàsciant in gúturos ◊ recuindhe semus iscansiados a sa funtana ◊ lu timiant e iscassaiant caminu si l'imbeniant ◊ no iscasses dae sa leze!
2.
mergiani iscantzat s'arbei e ndi pigat s'angioni!◊ no est arrennésciu a iscantzai unas cantu iscoitadas de zirónia!
3.
Fulana pro pagu no est iscasciada candho l'at lassada s'ammoradu ◊ sas rúndines fuent iscasciadas ◊ de unu chi s'est iscassatu narant "Meschinu!"◊ seo a dolore de conca iscassianne!
4.
mastru Tilipu iscàsciat a rídere, cantu at intesu su contu ◊ dae custu lutrinzu no si podet iscasciare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tourner,
sortir,
esquiver,
devenir fou
Ingresu
to sidestep,
to go mad,
to deviate
Ispagnolu
doblar,
torcer,
apartarse,
enloquecer
Italianu
deviare,
scansarsi,
impazzire
Tedescu
abweichen,
ausweichen,
wahnsinnig werden.
muciàre , vrb: mucrare,
mugiare,
mugrare,
mujare,
muxare Definitzione
coment'e orrugare o fàere a mugros, a orrugos, ma nau in su sensu de incrubare, indrúchere, fintzes mòvere a furriadura
Sinònimos e contràrios
allacanae,
aúlghere,
dòrchere,
incruai,
nugrare
Frases
múcia s'ischina e càrrami predichedha! ◊ mi dolet su costazu ma za bi la fato a mi mugrare pro mi leare cosa ◊ si mujat s'àlvure a su bentu ◊ su bentu isfidiadu muxat sos briones chi in s'ànima mi tudhint (A.Porcheddu)◊ zughet sas palas mujadas de sos annos ◊ s'umanidade l'ant mugrada bentos berminosos ◊ si faghet isfortzu si múgiat che giuncu ◊ at mujadu sa conca a sas leadas in giru ◊ s'ària mugrat sa lughe e pro cussu su Sole si podet bídere naschindhe unu pagu innantis ◊ fint sétzidos in terra cun sas ancas mujadas fintzas a tocare sas petorras
Ètimu
ltn.
mut(i)lare
Tradutziones
Frantzesu
fléchir,
courber,
incurver
Ingresu
to bend
Ispagnolu
flexionar,
doblar
Italianu
flèttere,
curvare
Tedescu
biegen.
pigiàre 1 , vrb: apigiare*,
pijare 1,
pixare 1,
pricare,
prigare Definitzione
fàere totu a pígias, a pinnigas, a tzirbisas; pinnigare s'orrobba chistindhodha posta bene; incrubare a una bandha, nau fintzes in su sensu de fàere adduire a unu a su chi bolet s'àteru
Sinònimos e contràrios
afrangillonai,
aggraminzonare,
atavellai,
atribuntzire,
frongire,
prighizonare
/
pinnicai
/
dòrchere,
indugi
| ctr.
istirai
Frases
pígiami sas mànigas e sérvimi! ◊ leat sa caldada de su fizu, la pixat e bi la dat ◊ carchi borta si pixaiat in duos pro su dolore chi si li frimmaiat in sa buca de s'istògomo
2.
fatendhe sa cosa fit a bratzos pixados e a pannellu
3.
che s'ómine bos iscolorides, gai che issu sa conca pijades, e a pianu a pianu allizades, bos isfozades e iscolorides (P.Sulis)
Tradutziones
Frantzesu
plier
Ingresu
to fold
Ispagnolu
doblar
Italianu
piegare
Tedescu
falten,
zusammenlegen,
biegen,
beugen.
pinnicài , vrb: pinnicare,
pinnigai,
pinnigare,
prinnigai Definitzione
foedhandho de orrobba o àteru deasi a pígiu largu meda o cosa longa, pònnere o fàere a dópiu (o de prus puru) po dha chistire bene (o trantzire po àteru); foedhandho de gente (o fintzes de bestiàmene), bènnere apare, arregòllere, atobiare totu a unu matessi logu po si agatare impare; foedhandho de cosa, arregòllere impresse a unu muntone o totu impare po dha chistire, po ndhe dha pigare (o fintzes furare)
Sinònimos e contràrios
ancujare,
collire,
dòrchere,
furai,
imboligare,
leai
/
pigiare 1
/
ammuntonare,
aunire,
remonire
| ctr.
istirai
Maneras de nàrrere
csn:
pinnicau che susuja = fatu a unu gantzu; pinnicai a dua pilla, a tres, a cuatru pilla = a pizos; pinnicaisí a crutzu = ritiràresi, istaresindhe in domo asseliadu; pinnigai bàchilis e bachilitus = pinnigare sos cosinzos, pinnigare totu (e andharesindhe)
Frases
innòi tocat a si pinnicai a fundu de còscia po no s'isciundi ◊ custu ferru cheret pinnigadu in duos ◊ mi pínnigo che una colora ◊ at pinnicau sas funes in corros a sos boes ◊ is undas currendusí apari si pinnicànt a cuadhus mannus ◊ sos letolos netos cherent pinnigados e remonidos
2.
cun d-unu bandu iat pinnigau totu is sardistas ◊ si funt pinnigaus a tres a tres ◊ in sa pratza si dhui pinnigat genti po arrexonai de dónnia cosa ◊ su bentu pinnicat sa folla ◊ est tempus chi is sannoricus pinnighint a tundu! ◊ pínniga totu dae sa mesa! ◊ sa zente fit pronta a si pinnicare ◊ iant pinnigau perda po dha tirai a issu ◊ s'arrennegu si dhi fut pinnigau in su coru
3.
mi che ant pinnigadu totu su chi tenia ◊ su diàulu ti nche pínnichet! ◊ ue colat cussu, àpida sa cosa e pinnigada, faghet!
4.
at a èssiri a bí a chini bincit: crei ca cuncunu de cussus si pinnicat a crutzu!
Tradutziones
Frantzesu
plier,
réunir
Ingresu
to fold,
to gather
Ispagnolu
doblar,
reunir,
juntar
Italianu
ripiegare,
radunare
Tedescu
falten,
versammeln,
zusammentragen.
rebbucài, rebbucàre , vrb: arrebbucai Definitzione
pònnere un'istrégiu a buca a terra, conca a fundhu, afacare; furriare unu tretu de calecuna cosa coment'e a pinnigadura
Sinònimos e contràrios
covecare
/
abbucai
Maneras de nàrrere
csn:
r. sa terra asuba de su sèmini = cuguzare su sèmene cun sa terra arada; r. su lentzoru asuba de sa coberta = furriare un'ala de su letolu (su tretu de sos cabidales) a subra de s'àtera cuguzura; r. unu tzàpulu in unu bestiri = cosire, betare unu tàpulu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
replier,
retrousser
Ingresu
to tuck (up)
Ispagnolu
doblar
Italianu
rimboccare
Tedescu
auf den Kopf stellen,
umschlagen.
stressiài , vrb: istressai*,
strissiai Definitzione
furriare, cambiare caminu, pigare àtera filada
Sinònimos e contràrios
cansai 1,
irvertzare,
smasciai
Frases
dhu depiant pigai a s'origa a usu de bòis a dhu fai strissiai a crésia!
Tradutziones
Frantzesu
tourner
Ingresu
to turn
Ispagnolu
doblar,
girar
Italianu
svoltare
Tedescu
einbiegen.