addopiàe, addopiài, addopiàre , vrb Definizione
pònnere, essire o fàere a dópiu, a duos tantos, pinnigare una cosa a dópiu, a duos pígios; sonare is campanas (prus che àteru po gente morta) faendho, dónnia borta, duos tocos diferentes
Sinonimi e contrari
arraddopiai
/
arrempicai
| ctr.
sdopiai
Frasi
su tantu de sos abbonaos a su telèfono est addopiau
2.
cussa tiaza cheret addopiada ca no bi cabet in su calàssiu
3.
intendho addopiendhe sas campanas ◊ sa tzonca est intzunchiendi notesta, trista che campana addopiendi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
doubler
Inglese
to double
Spagnolo
doblar
Italiano
raddoppiare
Tedesco
verdoppeln.
alletiàe, alletiài , vrb Definizione
allachedhare o pònnere coment'e faendho a letu; fintzes solu tròchere, atrotigare
Sinonimi e contrari
abbajonare,
allacare,
allachedhare,
atrotiai,
atzumborai,
colembrai,
indortigare
Frasi
si allétiat unu fusti, unu filu, una mata ◊ s'àcua fiat arribbada a strossa e su trigu si fiat alletiau asuta de su bentu e de s'àcua (F.Pilloni)
2.
fadeus a chini allétiat su bratzu po biri chini est su prus forti? ◊ po bínciri a issu bastat a non alletiai is cambas ◊ sa manu dh'increscit e dha portat alletiada in piturras ◊ su bentu est alletiendi is nais de is matas
3.
portat is cambas alletiadas de su fàmini
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fléchir,
courber
Inglese
to bow
Spagnolo
flexionar,
doblar
Italiano
flèttere
Tedesco
biegen.
arraddopiài , vrb: arreddopiare,
raddopiai Definizione
fàere o pònnere a duos tantos calecuna cosa / arraddopiau = dópiu
Sinonimi e contrari
addopiae
| ctr.
ammesai 1,
immesare
2.
benei, piciochedhus: naraus unu Babbu nostu arraddopiau!
Traduzioni
Francese
doubler
Inglese
to double
Spagnolo
duplicar,
doblar
Italiano
raddoppiare
Tedesco
verdoppeln.
cannujàre , vrb: carnugare,
crannugare,
cranucare Definizione
tròchere e segare comente si segat e si aperit a isperradura una canna atrotigandhodha; si narat fintzes de persona, comente si trochet po cropu, dolore
Frasi
furriamus a s'imbesse sas ideas cranucàndhelas e mascheràndhelas de fiacas ◊ petzi s'imberta de su tempus, chene piedu, est reséssia a lu cranucare ◊ su bentu crannugat su trigu candho est ifustu meda
2.
a su colpu mi so carnugadu e so rutu a terra (G.Chessa)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tordre
Inglese
to bend,
to twist
Spagnolo
doblar,
romper
Italiano
piegare,
tòrcere,
spezzare
Tedesco
biegen.
dòrchere , vrb: tòrchere* Definizione
fàere trotu, incrubare a una parte; cumbínchere o fàere cambiare idea a unu
Sinonimi e contrari
ancrucare,
atrotiai,
intonchinare
| ctr.
indritare
Frasi
mi dolet su pódhighe comente mi l'apo dórchidu
2.
a isse pagu lu dorches, mancari l'impromitas totu s'oro de su mundhu!
Traduzioni
Francese
courber,
plier
Inglese
to fold,
to twist
Spagnolo
doblar,
retorcer
Italiano
piegare,
stòrcere
Tedesco
biegen.
fritíre , vrb Definizione
tròchere e incrubare (comente faent is puntas de is matas po su bentu); su si mòvere o mòvere una cosa fintzes po che dha pònnere a una parte, su si mòvere a giagaradura, a cropu, tratènnere unu pagu faendho una cosa po ndhe fàere un’àtera o agiudare a unu
Sinonimi e contrari
allacanae,
chinnire,
frànghere,
grunare,
incruai,
incrunai,
indugi,
infritire,
ingrussiare,
mòere,
suncai,
truminare,
tziricare
/
trèmere
Frasi
denanti a una mama isconsolada frito sa fronte ◊ a su càntaru meu friti sas laras ca ndhe as ingranzeu (P.Mereu)◊ dolorosas penas ant fritidu sa forte conca tua ◊ fritinno is genugos dhi faiant s'adoracione ◊ donzi fundhu fit càrrigu de ua a ispantu chi fritiat sa bide totu a terra ◊ tristu e a passos lentos fit cun sos ojos fritidos a terra
2.
cun totu sos impitzos chi tenzo no mi poto fritire a fàghere àteru ◊ comente mi poto fritire andho a binza a meighinare ◊ sas berbeghes si sunt fritidas: bae a bídere no bi apat animale! ◊ frítidi ca inoghe istrobbas! ◊ a bos fritides ca depo passare?!
Traduzioni
Francese
fléchir,
courber
Inglese
to bow
Spagnolo
doblar
Italiano
flèttere,
chinare
Tedesco
beugen.
incujàre , vrb Definizione
fàere calecuna cosa a un'ancuju, a unu gànciu
Sinonimi e contrari
ancujare*,
aunchinare,
incruai,
indrúchere,
tròdhiri
| ctr.
istirare
Frasi
sa zente isulana no incujat s’ischina a s'ocupatzione romana
Traduzioni
Francese
baisser,
courber
Inglese
to bend
Spagnolo
doblar en forma de gancho
Italiano
piegare ad uncino,
curvare
Tedesco
biegen.
indúgi, indúgiri, indúgliri , vrb: indulli,
indúlliri,
indúxiri,
undúxiri Definizione
indrúchere, fàere abbasciare (sa conca o àteru) a cara a un’ala nau prus che àteru de cosa longa o arta chi a su normale istat prantada; nau de gente, su si abbasciare e fintzes cèdere o tròchere a una fortza, a un’àtera volontade / pres. ind. dèu indullu; pps. indúgiu (in-dú-gi-u), indúgliu, indúlliu, indurtu
Sinonimi e contrari
abasciai,
aúlghere,
dòrchere,
incruai,
indrúchere,
indrughire,
indugi,
muciare
/
conchinare,
cumbínchere,
tzèdere
Modi di dire
csn:
i. a unu a fai ccn. cosa = conchinarechelu; i. is costas a ccn. = dàreli surra manna, cannire sas costas a ccn.; a conca indúllia = a conca incrubada; indugi sa cigirista = abbassiare sas pretesas
Frasi
is manus chi ti sonant campanas de pasca, o paxi, funt is chi t'indullint su ferru in centu ainas bonas (Danese)◊ femu làngia e m'indullemu che filu (Z.Sanfilippo)◊ indulliat is genugus fintzas a terra ◊ no seu dignu de m'indulli po dh'iscapiai is corriedhas de is crapitas ◊ dhi benit ammaròglia a s'indúgliri, si bolit papai!◊ indugit is ogros a terra e fait lavras de erriri
2.
mi at indúlliu a cambiai su cuntratu ◊ ammarolla dhi est bénniu a indugi sa cigirista!
Etimo
ltn.
indulgere (indulgeo)
Traduzioni
Francese
fléchir,
céder
Inglese
to give in (way),
to flex
Spagnolo
doblar,
ceder
Italiano
flèttere,
cèdere
Tedesco
biegen,
sich ergeben.
iscansàe, iscansàre , vrb: iscansiare,
iscantzai,
iscasciare,
iscassare,
iscassiare,
scantzai Definizione
cambiare camminu, pigare àtera istrada, intrare a unu logu passandho in su camminu o in s'orruga, tirare una cosa a una parte; trantzire a una parte, fintzes lassare una cosa; pèrdere su sentidu, ammachiare po ccn. cosa
Sinonimi e contrari
cansai 1,
ilmanchinare,
irvertzare,
stressiai
/
ammachiae,
dischissiare,
ischisciai 1,
fatzellare,
irbariare,
vogliare
Modi di dire
csn:
i. dae sedha = rúere dae cadhu; iscasciare a rídere = imbucare a ríere; iscasciare de una régula, de unu pretzetu, de una leze = iscassedhai, fartai
Frasi
candho pioet, iscàscias trazendhe cantu agatas ◊ no iscantzu prus de s'arrastu miu: su sardu in su coru dèu mi allogu! (M.Pani)◊ custu caminu che iscàssiat a Ulíana ◊ no si arrimant in su caminu vonu e iscàsciant in gúturos ◊ recuindhe semus iscansiados a sa funtana ◊ lu timiant e iscassaiant caminu si l'imbeniant ◊ no iscasses dae sa leze!
2.
mergiani iscantzat s'arbei e ndi pigat s'angioni!◊ no est arrennésciu a iscantzai unas cantu iscoitadas de zirónia!
3.
Fulana pro pagu no est iscasciada candho l'at lassada s'ammoradu ◊ sas rúndines fuent iscasciadas ◊ de unu chi s'est iscassatu narant "Meschinu!"◊ seo a dolore de conca iscassianne!
4.
mastru Tilipu iscàsciat a rídere, cantu at intesu su contu ◊ dae custu lutrinzu no si podet iscasciare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tourner,
sortir,
esquiver,
devenir fou
Inglese
to sidestep,
to go mad,
to deviate
Spagnolo
doblar,
torcer,
apartarse,
enloquecer
Italiano
deviare,
scansarsi,
impazzire
Tedesco
abweichen,
ausweichen,
wahnsinnig werden.
muciàre , vrb: mucrare,
mugiare,
mugrare,
mujare,
muxare Definizione
coment'e orrugare o fàere a mugros, a orrugos, ma nau in su sensu de incrubare, indrúchere, fintzes mòvere a furriadura
Sinonimi e contrari
allacanae,
aúlghere,
dòrchere,
incruai,
nugrare
Frasi
múcia s'ischina e càrrami predichedha! ◊ mi dolet su costazu ma za bi la fato a mi mugrare pro mi leare cosa ◊ si mujat s'àlvure a su bentu ◊ su bentu isfidiadu muxat sos briones chi in s'ànima mi tudhint (A.Porcheddu)◊ zughet sas palas mujadas de sos annos ◊ s'umanidade l'ant mugrada bentos berminosos ◊ si faghet isfortzu si múgiat che giuncu ◊ at mujadu sa conca a sas leadas in giru ◊ s'ària mugrat sa lughe e pro cussu su Sole si podet bídere naschindhe unu pagu innantis ◊ fint sétzidos in terra cun sas ancas mujadas fintzas a tocare sas petorras
Etimo
ltn.
mut(i)lare
Traduzioni
Francese
fléchir,
courber,
incurver
Inglese
to bend
Spagnolo
flexionar,
doblar
Italiano
flèttere,
curvare
Tedesco
biegen.
pigiàre 1 , vrb: apigiare*,
pijare 1,
pixare 1,
pricare,
prigare Definizione
fàere totu a pígias, a pinnigas, a tzirbisas; pinnigare s'orrobba chistindhodha posta bene; incrubare a una bandha, nau fintzes in su sensu de fàere adduire a unu a su chi bolet s'àteru
Sinonimi e contrari
afrangillonai,
aggraminzonare,
atavellai,
atribuntzire,
frongire,
prighizonare
/
pinnicai
/
dòrchere,
indugi
| ctr.
istirai
Frasi
pígiami sas mànigas e sérvimi! ◊ leat sa caldada de su fizu, la pixat e bi la dat ◊ carchi borta si pixaiat in duos pro su dolore chi si li frimmaiat in sa buca de s'istògomo
2.
fatendhe sa cosa fit a bratzos pixados e a pannellu
3.
che s'ómine bos iscolorides, gai che issu sa conca pijades, e a pianu a pianu allizades, bos isfozades e iscolorides (P.Sulis)
Traduzioni
Francese
plier
Inglese
to fold
Spagnolo
doblar
Italiano
piegare
Tedesco
falten,
zusammenlegen,
biegen,
beugen.
pinnicài , vrb: pinnicare,
pinnigai,
pinnigare,
prinnigai Definizione
foedhandho de orrobba o àteru deasi a pígiu largu meda o cosa longa, pònnere o fàere a dópiu (o de prus puru) po dha chistire bene (o trantzire po àteru); foedhandho de gente (o fintzes de bestiàmene), bènnere apare, arregòllere, atobiare totu a unu matessi logu po si agatare impare; foedhandho de cosa, arregòllere impresse a unu muntone o totu impare po dha chistire, po ndhe dha pigare (o fintzes furare)
Sinonimi e contrari
ancujare,
collire,
dòrchere,
furai,
imboligare,
leai
/
pigiare 1
/
ammuntonare,
aunire,
remonire
| ctr.
istirai
Modi di dire
csn:
pinnicau che susuja = fatu a unu gantzu; pinnicai a dua pilla, a tres, a cuatru pilla = a pizos; pinnicaisí a crutzu = ritiràresi, istaresindhe in domo asseliadu; pinnigai bàchilis e bachilitus = pinnigare sos cosinzos, pinnigare totu (e andharesindhe)
Frasi
innòi tocat a si pinnicai a fundu de còscia po no s'isciundi ◊ custu ferru cheret pinnigadu in duos ◊ mi pínnigo che una colora ◊ at pinnicau sas funes in corros a sos boes ◊ is undas currendusí apari si pinnicànt a cuadhus mannus ◊ sos letolos netos cherent pinnigados e remonidos
2.
cun d-unu bandu iat pinnigau totu is sardistas ◊ si funt pinnigaus a tres a tres ◊ in sa pratza si dhui pinnigat genti po arrexonai de dónnia cosa ◊ su bentu pinnicat sa folla ◊ est tempus chi is sannoricus pinnighint a tundu! ◊ pínniga totu dae sa mesa! ◊ sa zente fit pronta a si pinnicare ◊ iant pinnigau perda po dha tirai a issu ◊ s'arrennegu si dhi fut pinnigau in su coru
3.
mi che ant pinnigadu totu su chi tenia ◊ su diàulu ti nche pínnichet! ◊ ue colat cussu, àpida sa cosa e pinnigada, faghet!
4.
at a èssiri a bí a chini bincit: crei ca cuncunu de cussus si pinnicat a crutzu!
Traduzioni
Francese
plier,
réunir
Inglese
to fold,
to gather
Spagnolo
doblar,
reunir,
juntar
Italiano
ripiegare,
radunare
Tedesco
falten,
versammeln,
zusammentragen.
rebbucài, rebbucàre , vrb: arrebbucai Definizione
pònnere un'istrégiu a buca a terra, conca a fundhu, afacare; furriare unu tretu de calecuna cosa coment'e a pinnigadura
Sinonimi e contrari
covecare
/
abbucai
Modi di dire
csn:
r. sa terra asuba de su sèmini = cuguzare su sèmene cun sa terra arada; r. su lentzoru asuba de sa coberta = furriare un'ala de su letolu (su tretu de sos cabidales) a subra de s'àtera cuguzura; r. unu tzàpulu in unu bestiri = cosire, betare unu tàpulu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
replier,
retrousser
Inglese
to tuck (up)
Spagnolo
doblar
Italiano
rimboccare
Tedesco
auf den Kopf stellen,
umschlagen.
stressiài , vrb: istressai*,
strissiai Definizione
furriare, cambiare caminu, pigare àtera filada
Sinonimi e contrari
cansai 1,
irvertzare,
smasciai
Frasi
dhu depiant pigai a s'origa a usu de bòis a dhu fai strissiai a crésia!
Traduzioni
Francese
tourner
Inglese
to turn
Spagnolo
doblar,
girar
Italiano
svoltare
Tedesco
einbiegen.