addugonàre , vrb Definizione
fàere su dugone
Sinonimi e contrari
cumandai,
ghiai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être à la tête,
mener,
guider
Inglese
to lead
Spagnolo
capitanear,
ponerse a la cabeza
Italiano
capeggiare
Tedesco
anführen.
alloloinài , vrb Sinonimi e contrari
atolondrai
Traduzioni
Francese
monter à la tête,
étourdir
Inglese
to befuddle,
to stun by sleep,
by sun
Spagnolo
aturdir el vino,
el sueño,
el sol
Italiano
stordire col vino,
dal sónno,
dal sóle
Tedesco
durch Wein,
vor Schlaf oder Sonne betäubt sein.
altudhàre , vrb: artudhare,
artzudhare,
astudhare,
atudhare Definizione
pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare
Sinonimi e contrari
aciuciudhae,
altudhire,
apilurtzie,
arpilare,
assunciudhai,
aturtudhire,
atzultzudhare,
impilurtzai,
impriutzai
Frasi
fit artudhadu a su fritu e a su fàmene
2.
mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire dresser les cheveux sur la tête (herisser),
frissonner de froid,
frissonner d'horreur
Inglese
to make s.o.'s hair stand on end,
to shudder
Spagnolo
espeluznar,
ponérsele los pelos de punta
Italiano
far rizzare i capélli,
rabbrividire
Tedesco
die Haare sträuben,
schaudern.
cabetzèra , nf: cabitera,
cabitzera Definizione
una bandha de sa mesa, leada de longu; in su letu sa parte ue si ponet su cabitzale; cosa posta a cabitzale
Sinonimi e contrari
cabiciana,
cabitzalera
/
cabidabi,
cabita
/
cdh. capitzera
Frasi
si nch'est fuiu de sa cabitzera, una noti
2.
pro te no bi at unu letu, ma sa pedra a cabitera
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
tête du lit
Inglese
bedhead
Spagnolo
cabecera
Italiano
testata del lètto
Tedesco
Kopfteil.
cabiciàna , nf: cabitzana,
cabitana Definizione
in su letu, sa parte ue si ponet su cabitzale, sa conca; genia de tedile mannu; genia de sachitu prenu de cosa modhe chi si ponet asuta de sa conca po crocare / min. cabitedha = conchedha
Sinonimi e contrari
cabetzera,
cabitzalera
/
cabidabi
2.
si ch'est intanadu in duas molas de modhitza, bene acrobadu e cun cabitzana de titione e bidighinzu
Traduzioni
Francese
tête du lit
Inglese
head of a bed
Spagnolo
cabecera
Italiano
capolètto,
capezzale
Tedesco
Kopfende,
Keilkissen.
cabíta , nf: capita,
capitza 1 Definizione
in su letu, in css. crocadórgiu, sa parte ue si ponet su cabitzale po sa conca, fintzes sa parte de pitzu de unu logu, in artu; in sa carena, sa conca; cosa modhe chi si ponet asuta de sa conca po crocare
Sinonimi e contrari
cabatzau,
cabiciana,
cabitzalera
/
conca
/
cabetzera,
cabidabi,
pumma
Frasi
in cabita de letu si la podiat pònnere, cussa bomba! ◊ mamma, sétzida afaca a sa cabita, pianghet e pregat, poberita ◊ una rughe cun su Cristos in bratzos miro in sa capita de sas penas mias ◊ in s'àtera istàntzia corcant sos fitzos, in duos letos, chie in pedes e chie in capitza
2.
so addobbèndhemi sa cabita a sos muros ◊ sàmuna sa cabita a s'àinu: àinu est e àinu s'istat! ◊ cussu narat totu su chi li benit a cabita ◊ fit torrendhe cun sa fàscia de ispigas in cabita
3.
apo drummiu chin predas de ribu a capita ◊ pònedi cosa a cabita, ca sinono drommis male! ◊ si aiat aggheretzatu sa preta lata chi zuchiat a capitza e aiat sichitu a pònnere ifatu a su sonnu chi si fit bidenne
Cognomi e Proverbi
smb:
Cabita, Cabitta
Traduzioni
Francese
tête du lit
Inglese
headboard,
pillow
Spagnolo
cabecera
Italiano
testata del lètto,
guanciale
Tedesco
Kopfteil,
Kissen.
calavèra , nf: calivera Definizione
is ossos de conca de su mortu (ma nau fintzes po totu sa carena)
Sinonimi e contrari
calavre
2.
is tumbas de gigantis no serbiant po óminis de calivera o contomaxi manna, ma po interrai paris medas personas (B.Erdas)
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
crâne,
tête de mort
Inglese
skull
Spagnolo
calavera
Italiano
tèschio
Tedesco
Schädel.
capídha , nf Sinonimi e contrari
concutza
Etimo
ltn.
*capilla
Traduzioni
Francese
tête
Inglese
head
Spagnolo
cabeza,
cabete
Italiano
capòcchia
Tedesco
Kopf.
capocínu , nm: capucinu 1,
caputzinu Definizione
una genia de anade chi tzérriant deosi ca su mascu portat sa conca agiummai totu bianca
Sinonimi e contrari
titillonaxu
Terminologia scientifica
pzn, erismatura leucocephala
Etimo
itl.
cappuccino
Traduzioni
Francese
érismature à tête blanche
Inglese
white head duck (pigeon)
Spagnolo
malvasía cabeciblanca
Italiano
gòbbo rugginóso
Tedesco
Ruderente.
carvedhútzu , nm Definizione
min. de carvedhu, crebedhu piticu, de pagas capacidades
Traduzioni
Francese
tête de linotte,
cervelet
Inglese
little brain
Spagnolo
mente limitada
Italiano
cervellino,
cervellétto
Tedesco
kleines Gehirn,
Kleingehirn.
chighírra , nf Definizione
face, coràgiu, ma unu pagu atriviu, de fàere o de nàrrere sa cosa
Sinonimi e contrari
àcia,
alidantza,
atrevimentu,
pronti
Traduzioni
Francese
tête,
poigne
Inglese
scowl
Spagnolo
ceño,
osadía
Italiano
grinta
Tedesco
Mut.
cònca , nf Definizione
in sa carena, sa parte ue funt is crebedhos, is arremos de intèndhere, bíere, papare e arrastare: sa parte de ananti est sa cara, chi distinghet dónnia persona a sa bisura; sa conca est mescamente sa parte prus in artu o prus addenanti in d-una carena animale e si pentzat sèmpere coment'e sa parte prus importante, tanti de dha cunsiderare, po su cristianu, sinónimu de persona, mente, inteligéntzia, crebedhu; de unu logu, su tretu in artu, a sedha o cúcuru; de unas cantu erbas, s'ispiga o sa parte prus grussa; sa parte prus grussa de calecuna aina (de màgiu, agúgia, fusu, púncia, crau, obbilu); sa punta de is pódhighes (e fintzes de su trigu, de s'órgiu); a logos, sa c. est s'istrégiu de linna o tianu po impastare sa farra / min. conchedha, conchighedha, conchixedha (a bortas nau po conca machillota), concutza
Sinonimi e contrari
carbedhu,
cúcuru
Modi di dire
csn:
bia de c. = chirra; perra de c. = una metadi; c. cucuràcia = cun sa sedha unu pagu a punta; a c. sciorta = a conca nuda, chentza bonete o mucadore; cumportamentos distintos de sa conca = conchi + agt.: conchiabbadu, conchibbódiu, conchilébiu, conchilenu, conchimanigadu, conchiminudu, conchipérrinu; fàghere de c. = mòviri sa conca coment'e bolendi nàrriri ccn. cosa; èssiri o andai a c. scinta = a conca nuda, chentza mucadore o bonete; èssere o andhare a conca betada = castiendi a terra po sa bregúngia; betàrendhe sa c. a ccn. = nàrriri cosa a ccn. fintzes a istrobbu, segai sa conca, sa passiéntzia; segare, segai sa c. a ccn. = fàere unu frincu in conca, una segada in conca a ccn.; segàreche, segaindi sa c. a ccn. (o a un'animali) = degogliare, isconcare a ccn.; portai sa c. cantu una cuarra = ammuinada, che in moida de rios; colàreche o essire dae c. (nadu de carchi idea)= iscarèsciri una cosa; colare in c. = bènniri in menti, pentzai; fai conchedhas = tzurumbecare, isconchiai; bènnere a c. = pentzai, arregordai; bogai una cosa de c. = fàgheresi passare s'idea; pònniri in c. una cosa a unu = tzacarecheli un'idea ne zusta e ne bona; pònnere, pònniri a c. = callai a ciorbedhu, currèzeresi, essire zudissiosu, insabiai, cussentire; èssere, no èssere zustu de c. = portai is ciorbedhus a postu, èssiri sàbiu, arrexonai bèni, èssiri pretocau; portai conca = zúghere zudíssiu, atuamentu, sabiore; no portai c. po… = èssere pessendhe in àteru; fàghere a c. sua = sentza de ascurtai a nemus; tocau a c. = chi fait machioris; pònnere c. a, o pesare c. de una cosa = pessare a la fàghere; conca a… = faci a…; èssere a c. de… = fai comenti…; zúghere sa c. leada de… = pentzai isceti a…; segamentu de c. = ifadu, cosa inzotosa; lassare sa c. a unu = acabbaidha de dhu circai contus; artzada de c. = arrennegu airadu de fàghere aconcadas macas; èssiri o istai a c. calada = coment'e pessamentosu, a ogros a terra, a conca bassa; arrúiri, mòrriri totus a una c. = a conca apare, a una fasche, totugantos paris; bènnere dae c. (nadu de carchi pessada, de cosa chi si faghet) = èssiri frutu de arrexonamentu, cosa bene pessada, sàbia; c. morta (nadu de laore) = ispiga aurtida, cun ranu míseru
Frasi
no zughet unu tudhu de pilu in conca ◊ cussa pisedha istat a conca falada ca est birgonzosa ◊ sa conca est atacada a su bustu po mesu de su tzugu ◊ no ti dha provis meda sa conca, no ti noxat!…◊ su dolore de conca est cosa mala ◊ no camines a conca in artu ca no bides ue pones sos pes!
2.
su trigu si ndi segat po sa conca e no po sa canna ◊ ist tocau a ndhe bodhie s'órgiu a conca a conca de terra !◊ mi serbint duas concas de allu, de cibudha, cherzo duas concas de frenugu ◊ candu femu manorba portamu is conchedhas de is didus de is peis e de is manus sempri arrúbias
3.
in sa conca de s'órdine sa terra est prus tosta ◊ sa conca de su surcu no est abbada ◊ in conca de letu pone su fusile!
4.
mi che ses faghindhe sa conca che moju cun custu burdellu ◊ ohi, làssami sa conca chi no ndhe cherzo mancu intèndhere! ◊ candho sunt a conca de binu no cumprendhent prus nudha ◊ cussu est mannu ma a conca de criadura! ◊ zughet sa conca leada de su zogu ◊ cudhas isciuchendhe e issa chena sessare de nàrrere e betèndhendhe sa conca a totu!
5.
mi est passau de conca e no apu fatu su chi as nau ◊ a ndhe li colat, totu, de cosas in conca!…◊ mi ch'est coladu dae conca, su chi depia fàghere ◊ su babbu at nau de mi lu bocare dae conca de pessare a sa fiza! ◊ no ti dh'apu nau ca mi nd'est essiu de conca ◊ no pongas conca a totu is cosas chi ti nant! ◊ dae conca ti benit a lassare una criadura sola in logu de perígulu?!…◊ mi lu at nadu puru ite fit, ma a mie no mi ndhe abbarrat in conca!
6.
cussu est conca maca: no ndhe faghet una zusta ◊ fiat una picioca bellixedha, ma cantecantu de conca sua, po no nai isteulada in totu ◊ custa cosa est bogandumí de conca: mi depit cumpadessi! ◊ ant fatu a conca issoro ◊ c'est chini portat prus conca e chini prus pagu ◊ poita abarras fadendi conchedhas e no ti crocas?
7.
fuiant acambitendi conca a sa crésia ◊ dh'apu agatau conca a su portu ◊ seu currendu conca a incudhai ◊ gei currit, conca a sa provenda!
8.
aici morreus totus a una conca
Cognomi e Proverbi
smb:
Conca, Concas
/
prb:
a chie at conca no mancat berrita ◊ cheres bènnere paba? ponedilu in conca!
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
concha
Traduzioni
Francese
tête
Inglese
head
Spagnolo
cabeza
Italiano
tèsta,
capo
Tedesco
Kopf.
concamòru , nm: conchemoro,
conchimoro Definizione
genia de pigione a conca niedha; custu matessi númene dhu narant a calecun'àteru pigionedhu chi si assimbígiat: a su sartiaredhu e a su imbecidha o ogu de bòi
Sinonimi e contrari
beranile,
conchinighedhu
Frasi
fatuvatu li sighint su canàriu, birdarolu, calandra e conchemoro (P.Cau)
Terminologia scientifica
pzn, sylvia atricapilla pauluccii, s. melanocephala
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fauvette à tête noire
Inglese
blackcap
Spagnolo
curruca
Italiano
capinéra,
occhiocòtto
Tedesco
Grasmücke.
concanièdha , nf Sinonimi e contrari
conchinighedhu,
podhedha 1,
sodraedhu
Terminologia scientifica
pzn
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fauvette à tête noire
Inglese
blackcap
Spagnolo
curruca
Italiano
capinéra
Tedesco
Grasmücke.
conchimedhòne , nm Definizione
unu chi portat sa conca manna meda
Sinonimi e contrari
concone
Terminologia scientifica
zcrn
Traduzioni
Francese
grosse tête
Inglese
big head
Spagnolo
cabezón
Italiano
testóne
Tedesco
Großköpfige.
conchinighédhu , nm Definizione
genia de pigione, su conca de moru (su mascu)
Sinonimi e contrari
beranile,
concaniedha,
concamoru,
filomena,
muschita
Frasi
su conchinighedhu bragheri, ifertzit, chin tramas de sole, su cantu de s'impreu chin notas festosas chi tocant su coro (F.Satta)
Terminologia scientifica
pzn, sylvia atricapilla pauluccii
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fauvette à tête noire
Inglese
blackcap
Spagnolo
curruca
Italiano
capinéra
Tedesco
Grasmücke.
conchizàda , nf Definizione
móvia de sa conca
Sinonimi e contrari
conchinada,
isconchinada,
iscónchiu,
isconchizada,
sconchiada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mouvement de la tête
Inglese
nod
Spagnolo
seña,
ademán con la cabeza
Italiano
mòssa del capo
Tedesco
Kopfbewegung.
cucuruvichídu , nm Definizione
orrúmbulu chi si faet cun totu sa carena ponendho su cúcuru in terra, faendho su corpus agiummai a lómboru, e giaendho un'ispinta cun is peis a che furriare
Sinonimi e contrari
cardugúcuru,
concurumbedhu,
cucurifitu,
cucuriscàrgiu,
furriagallu,
trodhulone
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
la tête la première (adv.)
Inglese
headfirst
Spagnolo
cabeza abajo
Italiano
capofitto
Tedesco
kopfüber.
ifutíre , vrb: irfutire,
sfutiri Definizione
pigare a befa, leare in giru
Sinonimi e contrari
cantonare,
irfútere*,
strochillai
Frasi
l'ifutiat nèndheli chi tantu no bi resessiat
Traduzioni
Francese
se payer la tête,
se ficher
Inglese
to pull s.o's leg
Spagnolo
tomar el pelo
Italiano
sfóttere
Tedesco
aufziehen.
incalchetàre , vrb: incaschetare Definizione
incasciare o pònnere un’idea firma in conca, fintzes chentza de motivu
Sinonimi e contrari
incasciae
Frasi
si che l'at incaschetadu, como, ca depet fàghere gai, e no lu fúrrias prus dae s'idea sua!
Traduzioni
Francese
se mettre en tête
Inglese
to be fixed
Spagnolo
obstinarse
Italiano
fissarsi,
inculcare
Tedesco
eine fixe Idee haben.