allichidídu , pps, agt: allichidiu,
allichiriu Definizione
de allichidiri
Sinonimi e contrari
bellu,
netu,
remonidu,
tramudau
| ctr.
brutu,
iscussertu
2.
est passau unu totu allichidiu in bistiri de festa ◊ tenit sa domu sempri allichiria e bèni cuncordada ◊ biendhe sos istranzos, s'isprúgherat sos pedes e gai allichidiu dimandhat ite cherent ◊ at arretziu su sennore in d-una sala totu bene allighidia ◊ a ómini de campu no dhi abarrat logu allichiriu
Traduzioni
Francese
ordonné,
propre
Inglese
tidy,
clean
Spagnolo
ordenado
Italiano
ordinato,
pulito
Tedesco
in Ordnung,
sauber.
bísidu , agt Definizione
chi est deasi craru de si pàrrere própriu bene, de pàrrere beru
Frasi
sas fotografias sunt essidas bísidas ◊ mi est bénnidu unu sonnu bísidu bísidu ◊ eo s'iscena, bísida e cumprida, tale e cale sighida a passu passu dae comintzu finas a s'acabbu, est comente l'aere in ojos bida (A.Dettori)
Traduzioni
Francese
propre,
limpide,
net
Inglese
clean and tidy
Spagnolo
nítido
Italiano
nìtido
Tedesco
klar,
rein.
disargàre , vrb Definizione
pinnigare s'àliga de su logu, illimpiare
Sinonimi e contrari
innetiare,
isaligare,
mundai
Frasi
sa die fit a tribagliare in campagna, fatu de sa robba, o tzapendhe, o disarghendhe e gai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
monder,
nettoyer
Inglese
to clean
Spagnolo
limpiar
Italiano
mondare,
ripulire dall'immondézza
Tedesco
reinigen,
putzen.
frobbíre, frobbíri , vrb Definizione
passare ccn. cosa (pruschetotu orrobba) po ndhe suspire abba, pruine e cosas deasi, po limpiare / bonu a frobbire (nau cun tzacu de calecuna cosa) = chi no serbit a nudha si no a istrèxiri in paneri, chi est de fuliai
Sinonimi e contrari
brobbire,
istrègere,
sciorbiri,
trèghere,
trobbire
/
limpiai
| ctr.
ifúndhere,
imbrutai
Frasi
no tenes unu sodhu e chircas muzere…: ma faghe su piaghere e fróbbidi su lorodhu! ◊ frobbire su brúere, s'abba, su suore, sas làgrimas, s'ifustura, frobbire s'isterzu, sa cara, sas manos, sos murros
Etimo
itl.t
forbire
Traduzioni
Francese
déterger,
essuyer
Inglese
to clean
Spagnolo
deterger,
limpiar
Italiano
detèrgere
Tedesco
abwischen.
illertíre , vrb: illestire,
illirtire Definizione
fàere su logu límpiu, pinnigare totu s’àliga, su bascaràmene; iscabbúllere de ccn. cosa, fintzes fàere su fedu
Sinonimi e contrari
ilbratare,
illertare,
illitiare,
iserrinire,
ispatare,
limpiai
/
allichidie
/
disgagiai,
ifrancare,
iscabbúllere
/
illierai,
insinnigare,
iscendiai
Frasi
pro illertire cussu logu bi cheret duas pessones ca bi at arga meda ◊ sicomente tenia bisonzos metas de fàchere no apo pótitu illestire su locu ◊ sas féminas sigheint a illirtire sos aposentos
2.
sos pecados mios fint unu muntone, un'ira, chi no resessia prus a mi ndhe illertire
Traduzioni
Francese
nettoyer
Inglese
to clean (up)
Spagnolo
limpiar
Italiano
ripulire
Tedesco
reinigen.
innetàre , vrb: innetiare Definizione
fàere netu, límpiu, bogare o pigare s'àliga o àteru de diferente de mesu de is cosas (es. corgiolu); fàere o essire límpiu: nau de s’aera ammontada, su s'istesiare de is nues lassandho s'aera límpia / i. sa patata = ispilloncai, iscroxolai sa patata
Sinonimi e contrari
allichidie,
allimpiare,
illichidire,
mundhare,
netare,
pulire,
iserrinire
/
iscorgiolare,
ispigiolare
| ctr.
imbrutai,
intruai
Frasi
sunt andhaos a innetare su matímene ◊ vàtiche sas lametas pro innetare su porcu usciau! ◊ a nos innetare no tet bastare s'abba de su mare ◊ su massaju innétiat sos trigos, chi no bi crescat àtera erba in mesu ◊ Fulana est impreada pro innetare sas iscolas ◊ so innetiendhe patata a fríere ◊ inneta sa ficumorisca!
2.
s'aera che at innetiadu ◊ s'abba de sa funtana l'ant morigada: cheret lassada pasare pro innetiare
Traduzioni
Francese
nettoyer,
peler,
éplucher,
sarcler
Inglese
to clean,
to peel
Spagnolo
limpiar
Italiano
nettare,
pelare,
mondare,
ripulire
Tedesco
reinigen,
schälen.
isaligàre , vrb: isargare Definizione
mundhare, pinnigare s'àliga de su logu po dhu fàere límpiu; marrare, tirare s'erba de mesu de sa cosa prantada, arregòllere o prugare sa malesa
Sinonimi e contrari
disargare,
illansanare,
irderbai,
isciligare,
munnuzare
| ctr.
imbratare
Frasi
cheret isargada sa carrela, finas ca colat sa portessione ◊ no bastamus mancu a isargare, in custu logu, de cantu che carrant arga sos bentos!
2.
eallu a babbu ingruxadu, isarghendhe su trigu aupadu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nettoyer,
émonder
Inglese
to clean up
Spagnolo
relimpiar,
limpiar,
mondar
Italiano
ripulire
Tedesco
reinigen.
ispatàre , vrb: ispatzare 1 Definizione
illimpiare sa terra segandhondhe totu su matedu po dha prènnere, o fintzes segandhondhe s'erba; illimpiare, frobbire
Sinonimi e contrari
ammatutzare,
ilbratare,
immatai,
irrascare,
isputzucrare,
matai,
scrachirai
Frasi
su terrinu cheret ispatadu ca sa malesa no lassat crèschere àteru ◊ comintzeit a bogare coighina ispatendhe majas de chessa ◊ za mi est costadu ispatendhe rú e tetinosu pro pesare sos ozastros!…◊ tocat de ispatzare sos oros de s'irriu ◊ no mandhant un'operaju po ispatzare s'erba chi ch'est!
2.
ispatare sa corte de sa linna ◊ dàemi su frebbeucu a l'ispatare su nasu a su ninnu!
Traduzioni
Francese
déboiser,
dégarnir un terrain des buissons
Inglese
to clean,
to clear of the trees (bushes)
Spagnolo
rozar
Italiano
sbrattare,
disboscare,
decespugliare
Tedesco
abräumen,
abholzen.
limpiài , vrb: allimpiare,
limpiare Definizione
fàere netu, límpiu, siat bogandhoche sa malesa, s'àliga, siat fintzes cosa chi no si bolet, chi no serbit o no si papat (es. corgiolu, cambos)
Sinonimi e contrari
innetare,
pulire,
samunae
| ctr.
allodrigai,
imbrutai
Frasi
s'at limpiau is dentis isfustigonendu cun s'agulla ◊ is massajus límpiant is loris de s'erba ◊ s'at limpiau una mela po si dha papai ◊ ite mi siat cura de dutore si si límpiant bene limba e manos e faghent a su pratu inue papant!
2.
mi siant perdonaus is pecaus e limpiada s'ànima mia!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nettoyer
Inglese
to clean
Spagnolo
limpiar
Italiano
pulire
Tedesco
säubern,
reinigen.
límpidu , agt, nm: límpiu Definizione
chi est netu; pane carasau (lentu), pane de trigu fatu cun s'iscete: su límpidu (pane lentu, cotu ebbia, de fresa) si torrat a su forru po dh'assare o arridare
Sinonimi e contrari
lígiu 1,
netu
/
síncaru
/
pódhine
| ctr.
brutu
Modi di dire
csn:
ciurpu, surdu, macu límpiu = tzegu, surdu, macu deretu, deunudotu; assuconau límpiu = arrabiau, assuconadu meda; faidha a sa límpia = furare, trampare, fàghere male in lestresa e cun trassa; bistirisí a límpiu = tramunàresi, bestíresi cun robba neta e noa; segai a sa límpia = totu a unu corpu; farina límpia = scèti; l. che papu de méndula = netu netu
Frasi
portat una camisa noa e límpia ◊ est límpiu che s'oro ◊ si s'ocru tuo est límpidu, totu est lampante! ◊ su celu est límpiu e istedhau ◊ dhoi fiat unu fuedhu malu a cumprèndiri, pagu límpiu ◊ si fiat amorada de Chichitu, ferta a s'orvidada de un'amori límpiu (F.Pilloni)
2.
inibe límpidu, grucuzone, casu, sartitza e durches ◊ at preparatu sas istacas prenas de límpidu e de ogliatzu (G.Albergoni)◊ po sos teracos be fit su chiarzu e s’ordatu, po sos meres su límpidu
3.
dhus bínciu a solu e a manu límpia ◊ nau ca ses macu límpiu, tui! ◊ seu ciurpa límpia: no nci biu nudha! ◊ chi dhu cassat, su crucúciu, ndi dhi segat sa conca a límpiu ◊ fàula límpia, custa! ◊ immui mi bistu a límpiu po andai a crésia ◊ apo fatu unu bisu légiu… mi ndhe soe scidada assuconada límpia!
Cognomi e Proverbi
smb:
Limpiu
Etimo
ltn.
limpidus
Traduzioni
Francese
propre
Inglese
clean,
clear
Spagnolo
limpio
Italiano
pulito,
tèrso,
lìmpido
Tedesco
sauber,
rein.
netàre , vrb: netiare Definizione
fàere netu, illimpiare
Sinonimi e contrari
innetare,
pulire
| ctr.
allodrigai,
imbrutai
Frasi
sa mama, netendhe sa persone, a sos ninnos lis dat basos e consizos
Etimo
itl.
nettare
Traduzioni
Francese
nettoyer
Inglese
to clean
Spagnolo
limpiar
Italiano
pulire
Tedesco
putzen,
saubermachen.
nétu , agt Definizione
chi no portat malesa, muga, brutore, àliga; nau de su fàere, de sa cusciéntzia, chi no tenet pecos, cosas de si pentire, vítzios, fatas malas de si fàere perdonare
Sinonimi e contrari
lígiu 1,
límpidu
/
onestu
| ctr.
brutu,
cadhóciu,
mugosu
Modi di dire
csn:
èssere n. de pecados = chi no tenet pecados, chentza gàrrigos de cusséntzia; èssere n. de fizos = no tènniri fillus nudha; paris n. = logu aici bonu chi no dhoi at nudha de podi fai arrúiri; triballu n. = chi no dhoi at de s'imbrutai; dinari n. = guadàngiu, dinai de contai e bastat, a billetus, foras totu is ispesas, fintzas guadangiau cun pagu trabballu, sentz'e s'imbrutai; n. chei s'oro = fintzas luxenti de cantu est límpiu, netu meda
Frasi
su trigu como chi est purgadu e samunadu est netu ◊ sa robba neta cheret prantzada e remonida ◊ sa carrela est neta ca l'apo mundhada
2.
fizu nostru est netu de istravíscios e de giogos ◊ sos pecos chi apo no dent èssere medas, ma de su totu, tzertu, no so netu ◊ est mortu chin s'ànima neta de pecas ◊ nos cheret s'ànima neta de culpas e impuridade
3.
sos iscontriados trambucant a sole altu in su paris netu ◊ menzus chi serba carchi zoronada chi no a che bogare su dinari netu pro nos fàghere s'ozu ◊ su professore za est triballu netu, no est che a fàghere su pastore o su mastru de muru!
Traduzioni
Francese
propre,
pur
Inglese
clean
Spagnolo
limpio
Italiano
pulito,
lìmpido,
móndo,
scévro,
puro
Tedesco
sauber,
rein.
nídidu , agt: nítidu Definizione
chi si biet bene meda, craru craru, límpiu
Sinonimi e contrari
nidu* 1,
nódidu
/
ciaru
Traduzioni
Francese
propre
Inglese
clean and tidy
Spagnolo
nítido
Italiano
nìtido
Tedesco
klar,
rein.
prugàe, prugài, prugàre , vrb: pulgare,
purgai,
purgare Definizione
illimpiare, isceberare e bogare a manu s'àliga, sa malesa de mesu de su laore o de css. àtera incúngia (es. s’olia) o cosa; pigare o giare sa purga; illimpiare de is pecaos; foedhandho de is matas de frutu, lassare orrúere su frutu guastu, difetosu / prugae a pilu piticu = bene meda, a fine a fine, a puntinu
Sinonimi e contrari
musinare 1
Frasi
prugai a manu, in mesa, in su ciriu ◊ dae s'Onnipoténtzia divina no si fuit, donzunu est chiliradu: a un'ala su lozu, sa genina, a s'àter'ala su trigu purgadu (Monzitta)◊ si purgat su trigu, s'orzu, sa fae, s'olia ◊ is féminas, piciochedhas e piciochedhus puru,trabballànt a prugai su minerali
2.
po ti prugai comporadí s'olleurrícinu
3.
ti dao su cunfortu de sa cunfescione a manera chi, purgadu dae sos pecados, potas intrare in sos chelos
4.
sa nughe est prugandho: abbàida canta che ndh'at in terra!
Etimo
ltn.
purgare
Traduzioni
Francese
émonder,
purger
Inglese
to clean,
to weed,
tu to give a laxative
Spagnolo
mondar,
purgar
Italiano
mondare,
purgare
Tedesco
reinigen,
säubern,
läutern.
smanciài , vrb Definizione
bogare o fàere isparire is màncias, is marcos de brutesa
Sinonimi e contrari
| ctr.
ammaciae,
tacai 1
Traduzioni
Francese
détacher
Inglese
to clean
Spagnolo
quitar las manchas
Italiano
smacchiare
Tedesco
entflecken.