acraríre , vrb: crarire* Definizione
fàere crara o giare a ischire una cosa, una chistione a manera chi si pàrgiat méngius, chi si cumprendhat; fintzes su essire de su sole
Sinonimi e contrari
aclarai,
ilgiarare,
isciarire
Frasi
nemos si fit acrariu e antzis si fint negaos de àere pretesu carchi cosa
2.
sos duos zòvanos ant acrariu sa coja ◊ s'amoronzu de Predu si est acrariu
3.
su mengianu in foras si fut giai acrariu su sole
Traduzioni
Francese
éclaircir
Inglese
to make clear
Spagnolo
aclarar,
esclarecer
Italiano
chiarire
Tedesco
klären.
allichidíe , vrb: allichidire,
allichidiri,
allichiriri,
allighidire,
lichidiri Definizione
muntènnere límpiu, pònnere apostu su logu, sa domo; rfl. cambiare bestimentu, pònnere bestimentu límpiu, bellu, mudare; a logos dhu narant de sa fémina chi faet su fedu
Sinonimi e contrari
addirire 1,
arremonire,
assetiai,
cuncordai,
illichidire,
iserrinire
/
tramudai
/
iglierare,
insinnigare,
iscendiai
| ctr.
acadhotzai,
imbratare
Modi di dire
csn:
allichidire sos contos = fàere is contos; allichidíresi de calicuna cosa = pònnere apostu, lassare apostu sa cosa
Frasi
nosu innòi nci seus po isfrigociai, mundai e allichidiri su logu ◊ benit, prandit, allichidit su logu e si ndi andat ◊ dèu allichidu e tui tréuas!
2.
sa bròscia si dha poniant is féminas in pithu de su pannu de petus ◊ allichidint su letu cun is mantas prus bellas po erriciri is istràngius
3.
sa fémina mia si est allichidia, at tentu unu maschixedhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nettoyer
Inglese
to tidy up,
to clear
Spagnolo
arreglar,
ordenar
Italiano
assettare,
far pulizìa
Tedesco
aufräumen.
ilbagantàre , vrb: irbagantare,
isbagantare,
isvagantare Definizione
fàere unu logu o un’istrégiu bagante, buidu, o prus pagu prenu bogandhondhe sa cosa in parte o in totu, betare (fintzes a iscarrigadura)
Sinonimi e contrari
ibboidare,
ilgavantare,
illichidare,
irbarratzare,
spilai,
vagantare
/
ghetai
| ctr.
ammedare,
pienare,
plèniri
Frasi
sos isportinos s'ilbagantant po dhos prenare torra ◊ isvagantat su late dai sa murghijola o cannada a su labiolu ◊ de su chi manigamus, una parte la suspint sas istentinas, s'àtera che la isvagantamus
2.
sos operajos che fint isvagantendhe duos sacos de sale subra a s'àinu
Traduzioni
Francese
déblayer,
débarrasser
Inglese
to clear
Spagnolo
despejar
Italiano
sgomberare,
evacüare
Tedesco
räumen.
ilciaríre , vrb: ilgiarire,
irciarire,
ixarire Definizione
fàere craru, prus craru (nau fintzes de sa die abbreschendho), bogare a craru / i. su coju = iscrarí, assegurai sa coja
Sinonimi e contrari
ilgiarare,
isclarire
Frasi
framaridas allughinzendhe s'aposentu ilciarint sa cara de babbu e mama ◊ sas aeras ilgiarint e torrat s'alenu a sa campagna ◊ ilgiàrimi s'iscuru in calchi cosa! ◊ s'oscuridade no at a ixarire mai ◊ su pensare ilgiarit sa duda ◊ at comintzau a irciarire, ciambare sa luche e a si víere sos colores
2.
ant ilgiaridu su coju e si sunt fidantzados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'éclaircir,
éclairer
Inglese
to make clear,
to brighten
Spagnolo
aclarar,
clarear
Italiano
schiarire,
illuminare
Tedesco
erhellen.
illibértu , agt Definizione
chi est chentza o cun pagos impreos, chentza nudha, chentza impedimentos, líbberu
Sinonimi e contrari
iltóigu,
irgaitzu
| ctr.
impiciadu,
impreadu
Frasi
Bustianu si fut ammungiau a fàere cosas de pagu umpériu, po tènnere sa mente illiberta de a cussos pentzamentos (Deidda-Saderi)◊ is cuadheris cricant de si pònnere a méngius manera po agatare su giassu prus illibertu in sa cursa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vide,
dégagé
Inglese
clear
Spagnolo
desocupado,
libre
Italiano
sgómbro
Tedesco
leer,
frei.
ilmaschiàre , vrb: ismaschiare Definizione
arrasigare su pedhutu de is pedhes conciadas; ispertare o iscrarire sa boghe, giare unu cropu sicu, un’arrasigadura, in su gúturu, coment’e de tussi, un’iscrémiu, ma chentza ispudu (coment’e po ndhe bogare ispurgadura), fintzes po singiale a un’àtera persona chentza foedhare: medas bortas est unu singiale de disprétziu o de befa, de avertimentu / ferru de ismaschiare = ferru addatu pro ndhe rasigare su pedhutu de sas pedhes
Sinonimi e contrari
burruscinai,
iscarrusciai,
iscremiare,
sdorrosciai
2.
fit ilmaschianne e tussianne po si fàghere a intènnere de sos àteros (A.Cossu)◊ apo ilmaschiadu ma no mi at cumpresu ca si depiat calliare
3.
cussu cheret ilmaschiadu ca est nanne cosas chi no annant bene!
Traduzioni
Francese
graillonner
Inglese
to clear one's throat
Spagnolo
carraspear
Italiano
liberare la góla dal catarro
Tedesco
sich räuspern.
irbarratzàre , vrb: isbarratzare,
isbarritzare,
sbaratzai Definizione
leare, bogare totu de unu logu, a manera de dhu lassare buidu, límpiu; fintzes bèndhere, ispaciare
Sinonimi e contrari
ibboidare,
ilbagantare,
ilgavantare,
illichidare,
irbascaramenare,
spilai
| ctr.
imbarratzare
Frasi
isbarritzada e mundhada s'arzola, b'isterriant sas mannas pro triulare (G.Addis)◊ li benzeit sa punta de isbarratzare s’apusentu de su padronu
2.
babbu si est acuntentau de che irbarratzare sa buteca dae duos cassiones
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
déblayer,
débarrasser
Inglese
to clear away
Spagnolo
despejar
Italiano
sgomberare,
sbarazzare
Tedesco
räumen.
iscampiài , vrb: scampiai Definizione
fàere límpiu unu logu de sartu, fàere a logu campu; nau mescamente de s'aera candho si che pesant is nues o fintzes candho si faet lughe su mengianu
Sinonimi e contrari
isclarire,
ispalaciae,
ispanigai,
orbesci
Frasi
a fai su narboni bollit nai a iscampiai su buscu, limpiai sa terra, abbruxai sa linna po podi arai e seminai
2.
candu proit abarraus in sa barraca finas a iscampiai ◊ a pagu a pagu fiat iscampiendu: calàt su bentu e is nuis curriant ◊ su tempus malu est durau una mes'ora e pustis at iscampiau ◊ at iscampiau e si bit su soli
Etimo
ctl.
escampiar
Traduzioni
Francese
se rasséréner
Inglese
to clear up
Spagnolo
serenarse,
despejarse
Italiano
rasserenarsi del tèmpo
Tedesco
sich aufheitern.
isclarài , vrb: iscrarai Definizione
fàere craru, bogare a craru, fàere prus in colore craru (o fintzes ispiegandho cosa a foedhos)/ iscrarai sa boxi = ispertai sa boxi
Sinonimi e contrari
ilgiarare,
isclarire,
iscrariai*,
ispanigai,
scampiai
/
ispiegare
Frasi
oi su mengianu est imburrascau: funt is otu e no at iscrarau ancora ◊ as a biri un'ispéndula de luxi e s'ànima ti at a iscrariai ◊ unu lampu at iscrariau su logu
2.
candu eus iscrarau sa coja portamu una fardeta imprestara! ◊ est un'argumentu difítzili a isclarai
Traduzioni
Francese
éclairer,
faire jour
Inglese
to light up,
to clear
Spagnolo
aclarar,
clarear
Italiano
schiarire,
illuminare,
albeggiare
Tedesco
aufhellen,
erleuchten,
dämmern.
isclaríre , vrb: iscrarire,
sclariri Definizione
fàere prus craru, nau pruschetotu de su chelu candho abbarrat límpiu de nues
Sinonimi e contrari
ilciarire,
illaschiare,
iscampiai,
ispalaciae
| ctr.
annuai 1,
imbujare
Frasi
s'aera a manzanu fit annuada ma a bortaedie che at iscraridu ◊ custu colore est tropu cotu: cheret iscraridu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
éclaircir
Inglese
to clear up
Spagnolo
clarear
Italiano
schiarire
Tedesco
aufhellen.
iscrariài , vrb: iscraricare,
iscrarigare,
scrarai Definizione
fàere craru, prus craru, chi si potzat bíere méngius, fàere lughe / primu de i. = innantis de fàghere die
Sinonimi e contrari
aclarai,
acrarire,
allucorare,
ilciarire,
illuchèschere
Frasi
fiat ora de orbesci e fiat iscrariendu ◊ su manzanu fit comintzandhe a iscrarigare ◊ sa luxi iscràriat su logu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
éclaircir
Inglese
to light up,
to clear up
Spagnolo
alumbrar
Italiano
rischiarare
Tedesco
erleuchten.
ispalaciàe , vrb: ispalatare,
ispalatzare,
ispallatare,
ispallatzare Definizione
su iscrarire de s'aera annuada, su che pesare is nues
Sinonimi e contrari
illaschiare,
iscampulare,
isclarire,
isgiannare,
ispartentare,
isparteulare
| ctr.
ammantare,
annuai 1
Frasi
su bentu chi si est pesadu at ispallatadu s'aera ◊ canno at ispalatzatu sas àgheras, si nch'est vessitu a passitzu
2.
su sole ispalatat su belu de sa memória ◊ ispalata sas nues de su male!
Etimo
ltn.
ex palatium
Traduzioni
Francese
s'éclaircir
Inglese
to clear up
Spagnolo
despejarse,
aclararse
Italiano
rischiararsi
Tedesco
sich aufhellen.
ispatàre , vrb: ispatzare 1 Definizione
illimpiare sa terra segandhondhe totu su matedu po dha prènnere, o fintzes segandhondhe s'erba; illimpiare, frobbire
Sinonimi e contrari
ammatutzare,
ilbratare,
immatai,
irrascare,
isputzucrare,
matai,
scrachirai
Frasi
su terrinu cheret ispatadu ca sa malesa no lassat crèschere àteru ◊ comintzeit a bogare coighina ispatendhe majas de chessa ◊ za mi est costadu ispatendhe rú e tetinosu pro pesare sos ozastros!…◊ tocat de ispatzare sos oros de s'irriu ◊ no mandhant un'operaju po ispatzare s'erba chi ch'est!
2.
ispatare sa corte de sa linna ◊ dàemi su frebbeucu a l'ispatare su nasu a su ninnu!
Traduzioni
Francese
déboiser,
dégarnir un terrain des buissons
Inglese
to clean,
to clear of the trees (bushes)
Spagnolo
rozar
Italiano
sbrattare,
disboscare,
decespugliare
Tedesco
abräumen,
abholzen.
isprodàre , vrb Definizione
illimpiare, allichidire, torrare apostu sa mesa, su logu, arretirare sa cosa
Sinonimi e contrari
ispariciai
| ctr.
apariciai
Frasi
li apo nadu de isprodare sa tàula: annotamala mi at lassadu totu s'isterzu in bàmbinu (G.Ruju)◊ passadu su buldellu, at isprodadu su logu
Traduzioni
Francese
desservir
Inglese
to clear
Spagnolo
quitarlevantar la mesa
Italiano
sparecchiare
Tedesco
abräumen.
ladínu, làdinu , agt: làtinu Definizione
chi si paret bene meda, chi est craru, si cumprendhet chentza mancu bisóngiu de dh'ispiegare; nau de fémina allatandho, chi su late dhi essit bene meda
Sinonimi e contrari
ciaru,
francu,
nódinu,
pàdriu
/
sbucaciau,
lendharzu
Modi di dire
csn:
a sa ladina = in manera crara; préssiu l. = isperraghe, chi sa purpa ispítzigat bene de s'ossu; oghi làtinu = chi zughet sos ogros de colore craru
Frasi
como est làtina a totus sa veritate ◊ fit ladinu dae deris chi teniat de frocare ◊ los bidimos in giaru e in ladinu chi tantu ndhe restamos persuasos (G.Masala)◊ sient sas peràulas ladinas chentza pònnere in mesu un'imperò! ◊ sunt ladinos a cara chi ant bufadu ◊ cust'istifinzu est ladinu ◊ est ladinu chi est comente ses nendhe
2.
cantamus a boghe ladina pro rebudhire in fizos nostros sa limba sarda
3.
concruo nendhe a sa ladina: leges, cumandhamentos no sunt piús in usu!
Cognomi e Proverbi
prb:
s'àinu est ladinu a s'órriu, su macu a su faedhu
Etimo
ltn.
ladinus
Traduzioni
Francese
clair,
évident,
logique
Inglese
clear,
obvious,
logical
Spagnolo
claro,
evidente,
lógico
Italiano
chiaro,
evidènte,
lògico
Tedesco
klar,
sichtlich,
logisch.
límpidu , agt, nm: límpiu Definizione
chi est netu; pane carasau (lentu), pane de trigu fatu cun s'iscete: su límpidu (pane lentu, cotu ebbia, de fresa) si torrat a su forru po dh'assare o arridare
Sinonimi e contrari
lígiu 1,
netu
/
síncaru
/
pódhine
| ctr.
brutu
Modi di dire
csn:
ciurpu, surdu, macu límpiu = tzegu, surdu, macu deretu, deunudotu; assuconau límpiu = arrabiau, assuconadu meda; faidha a sa límpia = furare, trampare, fàghere male in lestresa e cun trassa; bistirisí a límpiu = tramunàresi, bestíresi cun robba neta e noa; segai a sa límpia = totu a unu corpu; farina límpia = scèti; l. che papu de méndula = netu netu
Frasi
portat una camisa noa e límpia ◊ est límpiu che s'oro ◊ si s'ocru tuo est límpidu, totu est lampante! ◊ su celu est límpiu e istedhau ◊ dhoi fiat unu fuedhu malu a cumprèndiri, pagu límpiu ◊ si fiat amorada de Chichitu, ferta a s'orvidada de un'amori límpiu (F.Pilloni)
2.
inibe límpidu, grucuzone, casu, sartitza e durches ◊ at preparatu sas istacas prenas de límpidu e de ogliatzu (G.Albergoni)◊ po sos teracos be fit su chiarzu e s’ordatu, po sos meres su límpidu
3.
dhus bínciu a solu e a manu límpia ◊ nau ca ses macu límpiu, tui! ◊ seu ciurpa límpia: no nci biu nudha! ◊ chi dhu cassat, su crucúciu, ndi dhi segat sa conca a límpiu ◊ fàula límpia, custa! ◊ immui mi bistu a límpiu po andai a crésia ◊ apo fatu unu bisu légiu… mi ndhe soe scidada assuconada límpia!
Cognomi e Proverbi
smb:
Limpiu
Etimo
ltn.
limpidus
Traduzioni
Francese
propre
Inglese
clean,
clear
Spagnolo
limpio
Italiano
pulito,
tèrso,
lìmpido
Tedesco
sauber,
rein.
litzíri , vrb Definizione
leàrendhe totu, limpiare, bogare, andharesindhe impresse / l. su logu = (puru) sartiare su logu, andharesindhe a fuidura
Sinonimi e contrari
illertire,
illitire,
iscabbúllere
Frasi
làstima chi no si mòrgiat… chi no atru si ndi fiaus litzius! ◊ gomai Melànnia, litzamí su logu e debressi! ◊ litzeimí su logu a castiai chi si bit benendi genti! ◊ bah, un'atru cropu de manu e nci dha litzu custa braba! ◊ litzeimí su logu!
Traduzioni
Francese
déblayer
Inglese
to clear up
Spagnolo
despejar
Italiano
sbarazzare
Tedesco
abräumen.
sduanài , vrb Definizione
bogare su bagàgliu o s'orrobba de duana, lassandhodha andhare apustis de su controllu
Sinonimi e contrari
sgabbellai
Traduzioni
Francese
dédouner
Inglese
to clear (through customs)
Spagnolo
pagar los impuestos de aduana
Italiano
sdoganare
Tedesco
verzollen.