aerósu , agt: agherosu, airosu 1, ariosu Definizione chi tenet o leat ària o lughe meda; nau de malàidu, chi paret de s'intèndhere méngius, prus in cara bona / domu ariosa, dí ariosa Sinonimi e contrari scampagnosu Frasi at apertu portas e ventanas ca, mancari sa domo siat manna e agherosa, bi at fracu de inserru Traduzioni Francese bien aéré, hautain Inglese airy Spagnolo claro y aireado Italiano arióso Tedesco luftig.

bàlliu , nm Definizione tretu de cosa diferente no tanti mannu in mesu de àteru; tretu chentza nudha o diferente, bagantinu / èssere a bàllios = unu tretu de una manera, unu tretu de un'àtera, nadu prus che àteru de triballu fatu male; unu b. de antunna, de frenugu, de erba = una fuxina, una tuedha de… Sinonimi e contrari pràcia, spragàrgia, tretu Modi di dire csn: èssere a bàllios = unu tretu de una manera, unu tretu de un'àtera, nadu prus che àteru de triballu fatu male; unu b. de antunna, de frenugu, de erba = una fuxina Frasi at semenadu pagos ranos de fae, unu bàlliu ororu de muru ◊ in su pàsculu bi at bàllios totu trivozi ◊ custu trigu, a bàllios est bonu, ue bi aiat ledàmine, ma a bàllios est metzanu ◊ cust'illatonzu est fatu a bàllios ◊ amus cambadu unu bàlliu de olia chentza collida ◊ in sa bòveda bi at unu bàlliu de ifustura: bi est sumindhe abba! Traduzioni Francese chairière Inglese glade Spagnolo mancha, rodal, claro Italiano chiazza, radura Tedesco Fleck, Lichtung.

ciàru , agt, nm: claru, craru, giaru Definizione nau de colore, chi est pagu cotu o fintzes chi giaet unu pagu de lughe; nau de una chistione, de unu fatu, de una cosa, chi si biet bene meda o si connoschet e cumprendhet luego o s'intendhet bene distinta; foedhandho de logu, su craru est un'ispuntone de monte, unu tretu chi essit de prus e de ue faet a crarizare, abbaidare e bíere prus logu Sinonimi e contrari ladinu, límpiu, lúchidu, iscrariatu, nódinu / bica, codhu 1, incraradorza | ctr. cuadu, iscurosu Modi di dire csn: bogai, bogare sa cosa a c., a s'acrara = dare a ischire sa cosa; claru a bidha, claru a ponente = faci a bidha, faci a ponente; zúghere una cosa a c. = a ogru, de la poder bídere; in ciaru = a craru (ctr. a cua, a s'acua); a s'acrara = su ctr. de a s'acua, in manera chi si biat Frasi est una die crara: su logu si che podet bídere atesu meda ◊ zughet bestimenta de colore craru ma sériu ◊ issa portat is ogus unu pagu prus crarus de cussus de is sorris 2. est craru che a s'ogru de su sole ◊ est craru che in pranta de manu ◊ mi at nadu peràulas ciaras e ladinas ◊ dae cussa bica si podet bídere su campu craru ◊ andat sa boxi insoru clara clara in su logu ◊ su dotori itzérriat sa mama e dhi narat craru e tundu ca su fillu no podiat sighiri aici 3. sos contos de su sidhadu apustis sunt essidos in claru de lughe e fint sodhos furados! ◊ zúghelu a craru, su bestiàmine, no ti che lu furent! ◊ su chi possedis ndhe lu furas in ciaru e a s'acua ◊ is oberajos a cuadhu poderant a s'acrara su pannu Cognomi e Proverbi smb: Craru Etimo ltn. clarus Traduzioni Francese clair, connu Inglese manifest Spagnolo claro Italiano chiaro, manifèsto Tedesco deutlich.

dislindàdu , pps, agt Definizione de dislindare; chi si podet bíere bene Sinonimi e contrari ciaru, ladinu Traduzioni Francese clair, net Inglese distinct Spagnolo claro, deslindado Italiano distinto, chiaro Tedesco klar.

isclarída , nf: iscraria 1, iscrarida, ixarida Definizione su àere iscrariu s'aera, nau siat po s'iscuru e siat po is nues chi s'istésiant e lassant intrare prus lughe; su àere fatu o su fàere una cosa prus crara Sinonimi e contrari artziada, ilgiariada, iscrariada, ispalatada, ispannuscada, scampiamentu Frasi est essidu su manzanu a s'isclarida de s'orizonte ◊ sunt tucaos a s'impudhile e a s'iscraria che fint a mesu caminu ◊ a s'iscrarida de s'aera est essidu s'arcubbalenu 2. a su móbbile li cheret dadu un'iscrarida ca est tropu cotu Etimo srd. Traduzioni Francese éclaircie Inglese clearing up Spagnolo escampada, claro Italiano schiarita, rasserenaménto Tedesco Aufheiterung.

ladínu, làdinu , agt: làtinu Definizione chi si paret bene meda, chi est craru, si cumprendhet chentza mancu bisóngiu de dh'ispiegare; nau de fémina allatandho, chi su late dhi essit bene meda Sinonimi e contrari ciaru, francu, nódinu, pàdriu / sbucaciau, lendharzu Modi di dire csn: a sa ladina = in manera crara; préssiu l. = isperraghe, chi sa purpa ispítzigat bene de s'ossu; oghi làtinu = chi zughet sos ogros de colore craru Frasi como est làtina a totus sa veritate ◊ fit ladinu dae deris chi teniat de frocare ◊ los bidimos in giaru e in ladinu chi tantu ndhe restamos persuasos (G.Masala)◊ sient sas peràulas ladinas chentza pònnere in mesu un'imperò! ◊ sunt ladinos a cara chi ant bufadu ◊ cust'istifinzu est ladinu ◊ est ladinu chi est comente ses nendhe 2. cantamus a boghe ladina pro rebudhire in fizos nostros sa limba sarda 3. concruo nendhe a sa ladina: leges, cumandhamentos no sunt piús in usu! Cognomi e Proverbi prb: s'àinu est ladinu a s'órriu, su macu a su faedhu Etimo ltn. ladinus Traduzioni Francese clair, évident, logique Inglese clear, obvious, logical Spagnolo claro, evidente, lógico Italiano chiaro, evidènte, lògico Tedesco klar, sichtlich, logisch.

lascúra , nf Definizione idea de logu e de tempus: su èssere lascu, a tretos chentza nudha, a iscutas (o tempus prus longu) chentza fàere, fintzes abbisóngiu, farta de benes / àere l. = tènniri tempus Sinonimi e contrari bacantinu, bàlliu, orada, orgosa, spratza / bisognu | ctr. calchesa, tipidura Frasi in su buscu bi aiat lascuras 2. candho bi at lascura picat e leghet ◊ commo cullimus s'uliba: sas àteras fainas si fachent candho bi at lascura 3. in metas domos tanno bi aiat lascura e gana a chitzu! Etimo srd. Traduzioni Francese clairière Inglese glade Spagnolo claro Italiano radura Tedesco Lichtung.

oràda , nf Definizione tretu chentza matas in mesu de padente o de logu prenu de matedu Sinonimi e contrari bacantinu, bàlliu, lascura, spratza Frasi bi at ghiníperos in sas oradas chi bi ponent chent'annos a crèschere unu parmu supra sa roca Etimo srd. Traduzioni Francese clairière Inglese glade Spagnolo claro Italiano radura Tedesco Lichtung.

padimítza , nf Definizione min. de pàdima, pàdima pitica Sinonimi e contrari padimedhu, parisedhu, pranitzolu, sétile Etimo srd. Traduzioni Francese esplanade Inglese open place Spagnolo claro, calvero Italiano spiazzo Tedesco offener Platz.

pàltza , nf: parta, partza, peatza, piata, piatza, plassa, platza, pràcia, prassa, prata, pratza Definizione logu largu meda e in paris fatu apostadamente in bidhas e citades; logu larghitu, fintzes su tretu tra un'órdine e àteru de sa bide in bíngia (pratza de sarmentu), fintzes giuale, órdine de bide, su tretu o cortiledhu ananti de sa genna de una domo (fintzes in s'orruga), tretu ananti de unu barracu, totu su tretu asuta de una mata; dhu narant a s'argiola puru; postu / min. partzighedha, pratzita, prassigedha Sinonimi e contrari bàlliu, cortile, cortina Modi di dire csn: fai pratza = fàghere sa piatza, ammanitzare, ordiminzare sa chistione a manera chi, candho unu dimandhat, sa zente siat pronta a nàrrere chi ei; pònnere una cosa in pratza = pònnere in craru una chistione; in pratza de Fulanu = in sa carrela inue istat Fulanu, in dainanti de domo sua; letu de piatza e mesa, a duas piatzas = letu mannu pro duus, a duus tantis de su letu po unu; pratza de letu = su tretu in dainanti de su letu; sa landhe falat a sa prata (in cobertantza)= sos benes de unu tocant a sos parentes; èssere a piata franca (nadu de chie pagat pro istare in carchi logu)= àere postu o allozu in donu; una pratza de pudhas = chedha de pudhas (tentas in cortile) Frasi mesanote est tocada, onzi piata est deserta ◊ in sa pratza de bidha is piciocas e piciocus fiant giai isciampitendi ◊ sa piata sentza pisedhina paret beranu sentza rúndhines ◊ in donzi parta in ube si est firmadu pro totus est istadu un'iscarmentu ◊ giogao semper in partza o in caminu ◊ sa gente est in sa pratza: a chie chistionat, a chie est ciciu 2. cada massaja mundhabat sa prata sua e sos caminos abbarrabant netos ◊ ndi sutzedint de cosas in sa platza mia!…◊ depio carrare linna a prata de pinnetu ◊ apu agatau una bella pràcia de corrorinu ◊ sas pratas sunt semenadas de uliba ◊ e aundi dhu bis, tui, passendi, in pratza de letu?! ◊ una borta iant fatu su triatu in prassa de Bennardu ◊ duas pratzas ainnantis de domu de bosatrus ant bociu a Bissenti! 3. in sa prata pulida cun apentu s'isparghent sos mannugros e manadas, poi sos boes cun pedras ligadas tríulant su laore in bonu assentu (Z.Piludu) Cognomi e Proverbi prb: bixina bona, funtana in pratza Terminologia scientifica bdh Etimo itl. Traduzioni Francese place, esplanade, allée Inglese square, open space, walk Spagnolo plaza, claro, senda Italiano piazza, spiazzo, andana Tedesco Platz, offener Platz, freier Streifen zwischen zwei Baumreihen.

tantecàntu , cng Definizione si bit ca… est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedet Sinonimi e contrari aposici, cantecante, tantetantu, tanti Frasi tantecantu su mòrrere est natura: curret che abba in su pendhente sou ◊ no bi andhes, como, tantecantu no serbit a nudha ◊ tantecantu est gai, fintzas si daet a bídere chi nono Traduzioni Francese cela va de soi Inglese it is plan Spagnolo está claro que Italiano è evidènte che… Tedesco es versteht sich, daß

«« Cerca di nuovo