aerósu , agt: agherosu,
airosu 1,
ariosu Definition
chi tenet o leat ària o lughe meda; nau de malàidu, chi paret de s'intèndhere méngius, prus in cara bona / domu ariosa, dí ariosa
Synonyms e antonyms
scampagnosu
Sentences
at apertu portas e ventanas ca, mancari sa domo siat manna e agherosa, bi at fracu de inserru
Translations
French
bien aéré,
hautain
English
airy
Spanish
claro y aireado
Italian
arióso
German
luftig.
bàlliu , nm Definition
tretu de cosa diferente no tanti mannu in mesu de àteru; tretu chentza nudha o diferente, bagantinu / èssere a bàllios = unu tretu de una manera, unu tretu de un'àtera, nadu prus che àteru de triballu fatu male; unu b. de antunna, de frenugu, de erba = una fuxina, una tuedha de…
Synonyms e antonyms
pràcia,
spragàrgia,
tretu
Idioms
csn:
èssere a bàllios = unu tretu de una manera, unu tretu de un'àtera, nadu prus che àteru de triballu fatu male; unu b. de antunna, de frenugu, de erba = una fuxina
Sentences
at semenadu pagos ranos de fae, unu bàlliu ororu de muru ◊ in su pàsculu bi at bàllios totu trivozi ◊ custu trigu, a bàllios est bonu, ue bi aiat ledàmine, ma a bàllios est metzanu ◊ cust'illatonzu est fatu a bàllios ◊ amus cambadu unu bàlliu de olia chentza collida ◊ in sa bòveda bi at unu bàlliu de ifustura: bi est sumindhe abba!
Translations
French
chairière
English
glade
Spanish
mancha,
rodal,
claro
Italian
chiazza,
radura
German
Fleck,
Lichtung.
ciàru , agt, nm: claru,
craru,
giaru Definition
nau de colore, chi est pagu cotu o fintzes chi giaet unu pagu de lughe; nau de una chistione, de unu fatu, de una cosa, chi si biet bene meda o si connoschet e cumprendhet luego o s'intendhet bene distinta; foedhandho de logu, su craru est un'ispuntone de monte, unu tretu chi essit de prus e de ue faet a crarizare, abbaidare e bíere prus logu
Synonyms e antonyms
ladinu,
límpiu,
lúchidu,
iscrariatu,
nódinu
/
bica,
codhu 1,
incraradorza
| ctr.
cuadu,
iscurosu
Idioms
csn:
bogai, bogare sa cosa a c., a s'acrara = dare a ischire sa cosa; claru a bidha, claru a ponente = faci a bidha, faci a ponente; zúghere una cosa a c. = a ogru, de la poder bídere; in ciaru = a craru (ctr. a cua, a s'acua); a s'acrara = su ctr. de a s'acua, in manera chi si biat
Sentences
est una die crara: su logu si che podet bídere atesu meda ◊ zughet bestimenta de colore craru ma sériu ◊ issa portat is ogus unu pagu prus crarus de cussus de is sorris
2.
est craru che a s'ogru de su sole ◊ est craru che in pranta de manu ◊ mi at nadu peràulas ciaras e ladinas ◊ dae cussa bica si podet bídere su campu craru ◊ andat sa boxi insoru clara clara in su logu ◊ su dotori itzérriat sa mama e dhi narat craru e tundu ca su fillu no podiat sighiri aici
3.
sos contos de su sidhadu apustis sunt essidos in claru de lughe e fint sodhos furados! ◊ zúghelu a craru, su bestiàmine, no ti che lu furent! ◊ su chi possedis ndhe lu furas in ciaru e a s'acua ◊ is oberajos a cuadhu poderant a s'acrara su pannu
Surnames and Proverbs
smb:
Craru
Etymon
ltn.
clarus
Translations
French
clair,
connu
English
manifest
Spanish
claro
Italian
chiaro,
manifèsto
German
deutlich.
dislindàdu , pps, agt Definition
de dislindare; chi si podet bíere bene
Synonyms e antonyms
ciaru,
ladinu
Translations
French
clair,
net
English
distinct
Spanish
claro,
deslindado
Italian
distinto,
chiaro
German
klar.
isclarída , nf: iscraria 1,
iscrarida,
ixarida Definition
su àere iscrariu s'aera, nau siat po s'iscuru e siat po is nues chi s'istésiant e lassant intrare prus lughe; su àere fatu o su fàere una cosa prus crara
Synonyms e antonyms
artziada,
ilgiariada,
iscrariada,
ispalatada,
ispannuscada,
scampiamentu
Sentences
est essidu su manzanu a s'isclarida de s'orizonte ◊ sunt tucaos a s'impudhile e a s'iscraria che fint a mesu caminu ◊ a s'iscrarida de s'aera est essidu s'arcubbalenu
2.
a su móbbile li cheret dadu un'iscrarida ca est tropu cotu
Etymon
srd.
Translations
French
éclaircie
English
clearing up
Spanish
escampada,
claro
Italian
schiarita,
rasserenaménto
German
Aufheiterung.
ladínu, làdinu , agt: làtinu Definition
chi si paret bene meda, chi est craru, si cumprendhet chentza mancu bisóngiu de dh'ispiegare; nau de fémina allatandho, chi su late dhi essit bene meda
Synonyms e antonyms
ciaru,
francu,
nódinu,
pàdriu
/
sbucaciau,
lendharzu
Idioms
csn:
a sa ladina = in manera crara; préssiu l. = isperraghe, chi sa purpa ispítzigat bene de s'ossu; oghi làtinu = chi zughet sos ogros de colore craru
Sentences
como est làtina a totus sa veritate ◊ fit ladinu dae deris chi teniat de frocare ◊ los bidimos in giaru e in ladinu chi tantu ndhe restamos persuasos (G.Masala)◊ sient sas peràulas ladinas chentza pònnere in mesu un'imperò! ◊ sunt ladinos a cara chi ant bufadu ◊ cust'istifinzu est ladinu ◊ est ladinu chi est comente ses nendhe
2.
cantamus a boghe ladina pro rebudhire in fizos nostros sa limba sarda
3.
concruo nendhe a sa ladina: leges, cumandhamentos no sunt piús in usu!
Surnames and Proverbs
prb:
s'àinu est ladinu a s'órriu, su macu a su faedhu
Etymon
ltn.
ladinus
Translations
French
clair,
évident,
logique
English
clear,
obvious,
logical
Spanish
claro,
evidente,
lógico
Italian
chiaro,
evidènte,
lògico
German
klar,
sichtlich,
logisch.
lascúra , nf Definition
idea de logu e de tempus: su èssere lascu, a tretos chentza nudha, a iscutas (o tempus prus longu) chentza fàere, fintzes abbisóngiu, farta de benes / àere l. = tènniri tempus
Synonyms e antonyms
bacantinu,
bàlliu,
orada,
orgosa,
spratza
/
bisognu
| ctr.
calchesa,
tipidura
Sentences
in su buscu bi aiat lascuras
2.
candho bi at lascura picat e leghet ◊ commo cullimus s'uliba: sas àteras fainas si fachent candho bi at lascura
3.
in metas domos tanno bi aiat lascura e gana a chitzu!
Etymon
srd.
Translations
French
clairière
English
glade
Spanish
claro
Italian
radura
German
Lichtung.
oràda , nf Definition
tretu chentza matas in mesu de padente o de logu prenu de matedu
Synonyms e antonyms
bacantinu,
bàlliu,
lascura,
spratza
Sentences
bi at ghiníperos in sas oradas chi bi ponent chent'annos a crèschere unu parmu supra sa roca
Etymon
srd.
Translations
French
clairière
English
glade
Spanish
claro
Italian
radura
German
Lichtung.
padimítza , nf Definition
min. de pàdima, pàdima pitica
Synonyms e antonyms
padimedhu,
parisedhu,
pranitzolu,
sétile
Etymon
srd.
Translations
French
esplanade
English
open place
Spanish
claro,
calvero
Italian
spiazzo
German
offener Platz.
pàltza , nf: parta,
partza,
peatza,
piata,
piatza,
plassa,
platza,
pràcia,
prassa,
prata,
pratza Definition
logu largu meda e in paris fatu apostadamente in bidhas e citades; logu larghitu, fintzes su tretu tra un'órdine e àteru de sa bide in bíngia (pratza de sarmentu), fintzes giuale, órdine de bide, su tretu o cortiledhu ananti de sa genna de una domo (fintzes in s'orruga), tretu ananti de unu barracu, totu su tretu asuta de una mata; dhu narant a s'argiola puru; postu / min. partzighedha, pratzita, prassigedha
Synonyms e antonyms
bàlliu,
cortile,
cortina
Idioms
csn:
fai pratza = fàghere sa piatza, ammanitzare, ordiminzare sa chistione a manera chi, candho unu dimandhat, sa zente siat pronta a nàrrere chi ei; pònnere una cosa in pratza = pònnere in craru una chistione; in pratza de Fulanu = in sa carrela inue istat Fulanu, in dainanti de domo sua; letu de piatza e mesa, a duas piatzas = letu mannu pro duus, a duus tantis de su letu po unu; pratza de letu = su tretu in dainanti de su letu; sa landhe falat a sa prata (in cobertantza)= sos benes de unu tocant a sos parentes; èssere a piata franca (nadu de chie pagat pro istare in carchi logu)= àere postu o allozu in donu; una pratza de pudhas = chedha de pudhas (tentas in cortile)
Sentences
mesanote est tocada, onzi piata est deserta ◊ in sa pratza de bidha is piciocas e piciocus fiant giai isciampitendi ◊ sa piata sentza pisedhina paret beranu sentza rúndhines ◊ in donzi parta in ube si est firmadu pro totus est istadu un'iscarmentu ◊ giogao semper in partza o in caminu ◊ sa gente est in sa pratza: a chie chistionat, a chie est ciciu
2.
cada massaja mundhabat sa prata sua e sos caminos abbarrabant netos ◊ ndi sutzedint de cosas in sa platza mia!…◊ depio carrare linna a prata de pinnetu ◊ apu agatau una bella pràcia de corrorinu ◊ sas pratas sunt semenadas de uliba ◊ e aundi dhu bis, tui, passendi, in pratza de letu?! ◊ una borta iant fatu su triatu in prassa de Bennardu ◊ duas pratzas ainnantis de domu de bosatrus ant bociu a Bissenti!
3.
in sa prata pulida cun apentu s'isparghent sos mannugros e manadas, poi sos boes cun pedras ligadas tríulant su laore in bonu assentu (Z.Piludu)
Surnames and Proverbs
prb:
bixina bona, funtana in pratza
Scientific Terminology
bdh
Etymon
itl.
Translations
French
place,
esplanade,
allée
English
square,
open space,
walk
Spanish
plaza,
claro,
senda
Italian
piazza,
spiazzo,
andana
German
Platz,
offener Platz,
freier Streifen zwischen zwei Baumreihen.
tantecàntu , cng Definition
si bit ca… est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedet
Synonyms e antonyms
aposici,
cantecante,
tantetantu,
tanti
Sentences
tantecantu su mòrrere est natura: curret che abba in su pendhente sou ◊ no bi andhes, como, tantecantu no serbit a nudha ◊ tantecantu est gai, fintzas si daet a bídere chi nono
Translations
French
cela va de soi
English
it is plan
Spanish
está claro que
Italian
è evidènte che…
German
es versteht sich,
daß