aerósu , agt: agherosu,
airosu 1,
ariosu Definitzione
chi tenet o leat ària o lughe meda; nau de malàidu, chi paret de s'intèndhere méngius, prus in cara bona / domu ariosa, dí ariosa
Sinònimos e contràrios
scampagnosu
Frases
at apertu portas e ventanas ca, mancari sa domo siat manna e agherosa, bi at fracu de inserru
Tradutziones
Frantzesu
bien aéré,
hautain
Ingresu
airy
Ispagnolu
claro y aireado
Italianu
arióso
Tedescu
luftig.
bàlliu , nm Definitzione
tretu de cosa diferente no tanti mannu in mesu de àteru; tretu chentza nudha o diferente, bagantinu / èssere a bàllios = unu tretu de una manera, unu tretu de un'àtera, nadu prus che àteru de triballu fatu male; unu b. de antunna, de frenugu, de erba = una fuxina, una tuedha de…
Sinònimos e contràrios
pràcia,
spragàrgia,
tretu
Maneras de nàrrere
csn:
èssere a bàllios = unu tretu de una manera, unu tretu de un'àtera, nadu prus che àteru de triballu fatu male; unu b. de antunna, de frenugu, de erba = una fuxina
Frases
at semenadu pagos ranos de fae, unu bàlliu ororu de muru ◊ in su pàsculu bi at bàllios totu trivozi ◊ custu trigu, a bàllios est bonu, ue bi aiat ledàmine, ma a bàllios est metzanu ◊ cust'illatonzu est fatu a bàllios ◊ amus cambadu unu bàlliu de olia chentza collida ◊ in sa bòveda bi at unu bàlliu de ifustura: bi est sumindhe abba!
Tradutziones
Frantzesu
chairière
Ingresu
glade
Ispagnolu
mancha,
rodal,
claro
Italianu
chiazza,
radura
Tedescu
Fleck,
Lichtung.
ciàru , agt, nm: claru,
craru,
giaru Definitzione
nau de colore, chi est pagu cotu o fintzes chi giaet unu pagu de lughe; nau de una chistione, de unu fatu, de una cosa, chi si biet bene meda o si connoschet e cumprendhet luego o s'intendhet bene distinta; foedhandho de logu, su craru est un'ispuntone de monte, unu tretu chi essit de prus e de ue faet a crarizare, abbaidare e bíere prus logu
Sinònimos e contràrios
ladinu,
límpiu,
lúchidu,
iscrariatu,
nódinu
/
bica,
codhu 1,
incraradorza
| ctr.
cuadu,
iscurosu
Maneras de nàrrere
csn:
bogai, bogare sa cosa a c., a s'acrara = dare a ischire sa cosa; claru a bidha, claru a ponente = faci a bidha, faci a ponente; zúghere una cosa a c. = a ogru, de la poder bídere; in ciaru = a craru (ctr. a cua, a s'acua); a s'acrara = su ctr. de a s'acua, in manera chi si biat
Frases
est una die crara: su logu si che podet bídere atesu meda ◊ zughet bestimenta de colore craru ma sériu ◊ issa portat is ogus unu pagu prus crarus de cussus de is sorris
2.
est craru che a s'ogru de su sole ◊ est craru che in pranta de manu ◊ mi at nadu peràulas ciaras e ladinas ◊ dae cussa bica si podet bídere su campu craru ◊ andat sa boxi insoru clara clara in su logu ◊ su dotori itzérriat sa mama e dhi narat craru e tundu ca su fillu no podiat sighiri aici
3.
sos contos de su sidhadu apustis sunt essidos in claru de lughe e fint sodhos furados! ◊ zúghelu a craru, su bestiàmine, no ti che lu furent! ◊ su chi possedis ndhe lu furas in ciaru e a s'acua ◊ is oberajos a cuadhu poderant a s'acrara su pannu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Craru
Ètimu
ltn.
clarus
Tradutziones
Frantzesu
clair,
connu
Ingresu
manifest
Ispagnolu
claro
Italianu
chiaro,
manifèsto
Tedescu
deutlich.
dislindàdu , pps, agt Definitzione
de dislindare; chi si podet bíere bene
Sinònimos e contràrios
ciaru,
ladinu
Tradutziones
Frantzesu
clair,
net
Ingresu
distinct
Ispagnolu
claro,
deslindado
Italianu
distinto,
chiaro
Tedescu
klar.
isclarída , nf: iscraria 1,
iscrarida,
ixarida Definitzione
su àere iscrariu s'aera, nau siat po s'iscuru e siat po is nues chi s'istésiant e lassant intrare prus lughe; su àere fatu o su fàere una cosa prus crara
Sinònimos e contràrios
artziada,
ilgiariada,
iscrariada,
ispalatada,
ispannuscada,
scampiamentu
Frases
est essidu su manzanu a s'isclarida de s'orizonte ◊ sunt tucaos a s'impudhile e a s'iscraria che fint a mesu caminu ◊ a s'iscrarida de s'aera est essidu s'arcubbalenu
2.
a su móbbile li cheret dadu un'iscrarida ca est tropu cotu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
éclaircie
Ingresu
clearing up
Ispagnolu
escampada,
claro
Italianu
schiarita,
rasserenaménto
Tedescu
Aufheiterung.
ladínu, làdinu , agt: làtinu Definitzione
chi si paret bene meda, chi est craru, si cumprendhet chentza mancu bisóngiu de dh'ispiegare; nau de fémina allatandho, chi su late dhi essit bene meda
Sinònimos e contràrios
ciaru,
francu,
nódinu,
pàdriu
/
sbucaciau,
lendharzu
Maneras de nàrrere
csn:
a sa ladina = in manera crara; préssiu l. = isperraghe, chi sa purpa ispítzigat bene de s'ossu; oghi làtinu = chi zughet sos ogros de colore craru
Frases
como est làtina a totus sa veritate ◊ fit ladinu dae deris chi teniat de frocare ◊ los bidimos in giaru e in ladinu chi tantu ndhe restamos persuasos (G.Masala)◊ sient sas peràulas ladinas chentza pònnere in mesu un'imperò! ◊ sunt ladinos a cara chi ant bufadu ◊ cust'istifinzu est ladinu ◊ est ladinu chi est comente ses nendhe
2.
cantamus a boghe ladina pro rebudhire in fizos nostros sa limba sarda
3.
concruo nendhe a sa ladina: leges, cumandhamentos no sunt piús in usu!
Sambenados e Provèrbios
prb:
s'àinu est ladinu a s'órriu, su macu a su faedhu
Ètimu
ltn.
ladinus
Tradutziones
Frantzesu
clair,
évident,
logique
Ingresu
clear,
obvious,
logical
Ispagnolu
claro,
evidente,
lógico
Italianu
chiaro,
evidènte,
lògico
Tedescu
klar,
sichtlich,
logisch.
lascúra , nf Definitzione
idea de logu e de tempus: su èssere lascu, a tretos chentza nudha, a iscutas (o tempus prus longu) chentza fàere, fintzes abbisóngiu, farta de benes / àere l. = tènniri tempus
Sinònimos e contràrios
bacantinu,
bàlliu,
orada,
orgosa,
spratza
/
bisognu
| ctr.
calchesa,
tipidura
Frases
in su buscu bi aiat lascuras
2.
candho bi at lascura picat e leghet ◊ commo cullimus s'uliba: sas àteras fainas si fachent candho bi at lascura
3.
in metas domos tanno bi aiat lascura e gana a chitzu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
clairière
Ingresu
glade
Ispagnolu
claro
Italianu
radura
Tedescu
Lichtung.
oràda , nf Definitzione
tretu chentza matas in mesu de padente o de logu prenu de matedu
Sinònimos e contràrios
bacantinu,
bàlliu,
lascura,
spratza
Frases
bi at ghiníperos in sas oradas chi bi ponent chent'annos a crèschere unu parmu supra sa roca
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
clairière
Ingresu
glade
Ispagnolu
claro
Italianu
radura
Tedescu
Lichtung.
padimítza , nf Definitzione
min. de pàdima, pàdima pitica
Sinònimos e contràrios
padimedhu,
parisedhu,
pranitzolu,
sétile
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
esplanade
Ingresu
open place
Ispagnolu
claro,
calvero
Italianu
spiazzo
Tedescu
offener Platz.
pàltza , nf: parta,
partza,
peatza,
piata,
piatza,
plassa,
platza,
pràcia,
prassa,
prata,
pratza Definitzione
logu largu meda e in paris fatu apostadamente in bidhas e citades; logu larghitu, fintzes su tretu tra un'órdine e àteru de sa bide in bíngia (pratza de sarmentu), fintzes giuale, órdine de bide, su tretu o cortiledhu ananti de sa genna de una domo (fintzes in s'orruga), tretu ananti de unu barracu, totu su tretu asuta de una mata; dhu narant a s'argiola puru; postu / min. partzighedha, pratzita, prassigedha
Sinònimos e contràrios
bàlliu,
cortile,
cortina
Maneras de nàrrere
csn:
fai pratza = fàghere sa piatza, ammanitzare, ordiminzare sa chistione a manera chi, candho unu dimandhat, sa zente siat pronta a nàrrere chi ei; pònnere una cosa in pratza = pònnere in craru una chistione; in pratza de Fulanu = in sa carrela inue istat Fulanu, in dainanti de domo sua; letu de piatza e mesa, a duas piatzas = letu mannu pro duus, a duus tantis de su letu po unu; pratza de letu = su tretu in dainanti de su letu; sa landhe falat a sa prata (in cobertantza)= sos benes de unu tocant a sos parentes; èssere a piata franca (nadu de chie pagat pro istare in carchi logu)= àere postu o allozu in donu; una pratza de pudhas = chedha de pudhas (tentas in cortile)
Frases
mesanote est tocada, onzi piata est deserta ◊ in sa pratza de bidha is piciocas e piciocus fiant giai isciampitendi ◊ sa piata sentza pisedhina paret beranu sentza rúndhines ◊ in donzi parta in ube si est firmadu pro totus est istadu un'iscarmentu ◊ giogao semper in partza o in caminu ◊ sa gente est in sa pratza: a chie chistionat, a chie est ciciu
2.
cada massaja mundhabat sa prata sua e sos caminos abbarrabant netos ◊ ndi sutzedint de cosas in sa platza mia!…◊ depio carrare linna a prata de pinnetu ◊ apu agatau una bella pràcia de corrorinu ◊ sas pratas sunt semenadas de uliba ◊ e aundi dhu bis, tui, passendi, in pratza de letu?! ◊ una borta iant fatu su triatu in prassa de Bennardu ◊ duas pratzas ainnantis de domu de bosatrus ant bociu a Bissenti!
3.
in sa prata pulida cun apentu s'isparghent sos mannugros e manadas, poi sos boes cun pedras ligadas tríulant su laore in bonu assentu (Z.Piludu)
Sambenados e Provèrbios
prb:
bixina bona, funtana in pratza
Terminologia iscientìfica
bdh
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
place,
esplanade,
allée
Ingresu
square,
open space,
walk
Ispagnolu
plaza,
claro,
senda
Italianu
piazza,
spiazzo,
andana
Tedescu
Platz,
offener Platz,
freier Streifen zwischen zwei Baumreihen.
tantecàntu , cng Definitzione
si bit ca… est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedet
Sinònimos e contràrios
aposici,
cantecante,
tantetantu,
tanti
Frases
tantecantu su mòrrere est natura: curret che abba in su pendhente sou ◊ no bi andhes, como, tantecantu no serbit a nudha ◊ tantecantu est gai, fintzas si daet a bídere chi nono
Tradutziones
Frantzesu
cela va de soi
Ingresu
it is plan
Ispagnolu
está claro que
Italianu
è evidènte che…
Tedescu
es versteht sich,
daß