aconziminàre , vrb: conziminare Definizione
aconciare, agiustare a sa bona
Sinonimi e contrari
arragnare
Traduzioni
Francese
ajuster tan bien que mal
Inglese
to repair as best one can
Spagnolo
arreglar a la diabla
Italiano
aggiustare alla bèlla mèglio
Tedesco
so gut es geht instandsetzen.
anníciu , agt, nm: annicru,
annígiu,
annígliu,
anniglu,
annigru,
annigu,
annirgu,
anniu,
annixu Definizione
porchedhu, vitellu, cuadhu, angione o àteru pegus de calecunu annu, passau s’annu
Sinonimi e contrari
annigrotu,
annorinedhu,
tentógliu
Frasi
s'anníciu est in sa giota, su crapitu est a brincos, in sa pinneta apedhat su catzedhu
2.
sunt pulpuzos de peta de porcu anniju pesadu a mannalitinu
Terminologia scientifica
anall
Etimo
ltn.
annic(u)lus
Traduzioni
Francese
animal de la ferme agé de deux ans
Inglese
one years old cattle
Spagnolo
añojo
Italiano
annìcolo
Tedesco
einjähriges Tier.
carratzúca , nm Definizione
tziu Neunu, babbai Nemmos, unu chi no si agatat: dhu narant po unu chi no contat nudha, chi est coment'e nemos, fatu e lassau
Sinonimi e contrari
mussinemmos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nullité
Inglese
nonentity,
insignificant no one
Spagnolo
nulidad
Italiano
un èssere inesistènte,
nessuno,
insignificante
Tedesco
unbedeutender Mensch.
ilmeràre , vrb: ismerare,
smerai Definizione
su si fàere in bàtoro po ccn., fàere de totu pommore de unu, po dh’agiudare; fintzes bogare sa cosa de un’istrégiu tropu prenu; a logos dhu narant in su sensu de s’incantare, de si meravigliare, ispantasiare
Sinonimi e contrari
aurzire,
desintragnai,
irfrissurare
/
iscolomare
Frasi
Deus ismerat onnipoténtzia, amore e sabidoria ◊ sucurre sos chi s'ismerant pro bènnere a ti visitare!
3.
a minore ti ndhe ismeravas vadiandhe sa campagna
Etimo
spn.
esmerarse
Traduzioni
Francese
prodiguer,
se prodiguer
Inglese
to lavish,
to do all one can
Spagnolo
esmerarse
Italiano
prodigare,
prodigarsi
Tedesco
verschwenden,
sich ergehen.
marrósu , agt Definizione
chi portat dentímine bellu, dentes bellas, bonas / gatu m. = batu areste; tilipirche m. = genia de pibitziri mannu chi portat is cambas longas a serracu
Frasi
beni, mucitu marrosu, e papadindhedhu!
Cognomi e Proverbi
smb:
Marrosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui a une belle denture
Inglese
the one who has good teeth
Spagnolo
que tiene una buena dentadura
Italiano
che ha dentatura buòna
Tedesco
ein gesundes schönes Gebiß besitzend.
nesciúne , prn: nisciune,
nessune Definizione
peruna persona
Sinonimi e contrari
nemmos,
nensunu*,
neune
Frasi
in cussa bidha no b'istat piús nesciune ◊ at nadu chi no at bidu a nesciune ◊ de su passadu nos ndhe asseguramus, de su venidore no l'ischit nisciune
Traduzioni
Francese
aucun,
personne
Inglese
no one
Spagnolo
nadie
Italiano
nessuno
Tedesco
niemand.
smerài , vrb rfl: ilmerare* Definizione
bogaresindhe s'ànima, fàere de totu pommore de unu, su àere smeru po dh'agiudare
Sinonimi e contrari
aurzire,
desintragnai,
immatare,
irfrissurare
Frasi
su pastori si smeràt cun is amigus suus sa dí de sa tundimenta, candu si torrànt s'agiudu
Traduzioni
Francese
se prodiguer
Inglese
to do all one can
Spagnolo
esmerarse
Italiano
prodigarsi
Tedesco
sich aufopfern.
únu , art, agt, nm, prn Definizione
artículu indeterminativu, podet acumpangiare númene mascu sing. candho est pagu precisu, po unu bastat chi siat (ma a bortas ndhe inditat unu precisu puru ma chi no si bolet nàrrere); podet inditare cantidade (segundhu comente si narat fintzes meda), èssere su primu de is números positivos apitzu de su zero: 1 in números àrabbos, I in números romanos; est foedhu impreau a su postu de su númene de una css. persona (e podet pigare sa forma pl). Coment'e art. e agt. andhat bene sèmpere apostrofau candho si agatat ananti foedhu chi cumènciat cun vocale e no si ponet candho su nm. dh'acumpàngiat un'agt. nau a ispantu o ironia (bellu chichiu ses!…); coment'e agt. si fúrriat a fémina dónnia borta chi cun àteros números acumpàngiat su foedhu mila (binti una mila, chentu e una miza), si fúrriat a pl. acumpangiandho un'àteru númeru po giare s'idea de una cantidade pagu precisa, in su sensu de agiummai, a fúrriu de…, a oros de… (apu fatu unus cantu isbàglius, unas cantu fartas), in agt. cumpostu (es. bintunu, trintunu, o fintzes binti unu) cumandhat faendho cuncordare a singulare su númene chi benit aifatu (es. tenzo bintun'annu, est una chedha de trint'una craba)
Sinonimi e contrari
unidade
/
fulanu
Modi di dire
csn:
su bàtor'unu, su chimb'unu, e gai = su 25, su 20 peschentu, o unu de bàtoro, unu de chimbe; a unu a unu, a unus a unus, a unos a unos = unu per borta, a pagos a pagos (itl. alla spicciolata, uno per volta); unu chi est unu = mancu unu sceti, mancu unu a si dhu fichiri in is ogus; no … unu = mancunu, nudha; unos cantos, unus cantu, unas cantu, agt. e prn. = una pariga, unu tzertu tantu (cun númeru = in s'oru de, itl. circa); pònnere o fàghere duas a unu = ammisturai, pònniri totu a unu duas cosas diferentis; èssere totu unu = (nau ponendi apari una cosa cun un'àtera), èssiri sa própiu cosa (e segundu acomenti dhu narant bollit nàrriri "diferenti meda, meda mellus"); èssere o còghere a unos (nadu de frutuàriu) = cale cotu cale nono, cale bonu cale malu; unu pro unu = unu per borta, si est a dhus pigai a unu a unu; unu pro medas (upm) = una síngula cosa, mescamente minuda, nada pro ndhe inditare medas chentza chi siat nm. colletivu (es. s'olia = unu calesisiat númeru de olias-frutu, o fintzas olia in cantu distinta de donzi àteru frutu o linna e duncas "totu s'olia", "totu sas olias", ma fintzas una ebbia, e a donzi modu "un'olia" est meda diferente de "una chedha, unu tallu" – nm. colletivu – in cantu po fàere "un'olia" bastat una síngula olia, ma po fàere "una chedha" o "unu tallu" serbint unos cantu pegos)
Frasi
no passat dí de s'annu chi no ispuntit unu frori ◊ est andhadu a chistionare un'ómine ◊ un'ómine (no si narat ne chie e ne cale) una borta est andhadu a chircare fémina ◊ unu babbu e una mama depent pessare a sos fizos ◊ custu fatu est acontéssiu prus de unu séculu fait ◊ ne portaiat una de muschelda!…◊ in monti dhui iat unu pastori
2.
s'unu benit innantis de su duos ◊ sa pessone zughet unu nasu, ma duos ogros
3.
unu no est s'àteru! ◊ ge nd'at fastigiau unu, cussa picioca!… ◊ essindhe a cumandhu amus bidu a unu ◊ si mi poniant a seberare no ndhe tia chircare un'àterunu ◊ custu fit unu mai bidu e ne connotu ◊ bi cherent unos e àteros ◊ bi at unu a boghes: chie est?
4.
sos terrinos los fato rèndhere de unu chimbanta ◊ s'apillieit a li dare su batorunu de su carvone ◊ sa de tres una de sos Sardos che sunt peri su mundhu ◊ bramo a chilcare sos mundhos de su firmamentu totu a unos a unos (P.Sulis)◊ at imprassau a unus a unus is de sa cumpangia ◊ a unu a unu isparindhe sunt sos amigos ◊ unu chi est unu no si at a salvare ◊ unos cantos no crent in custas cosas ◊ unas cantu cosas serbint a mimi ◊ unus cantu funt andaus a bidha ◊ no mi ndh'at dadu unu chi est unu! ◊ at leadu sa birra e sa gazosa e ndhe at fatu duas a unu (G.Ruju)◊ atapare su conzu a sa pedra o sa pedra a su conzu totu est unu ◊ custu péssighe est malu: est a unos (G.Ruju)◊ unu pro unu cussos mi los zogo a istrampadas ◊ su mundhu est unos chimbe continentes ◊ ndi portu unus trinta chilus de casu ◊ de trigu no bi ndh'at ispigadu unu fundhu!
Etimo
ltn.
unus
Traduzioni
Francese
un,
individu,
type
Inglese
a,
an,
one,
individual,
someone
Spagnolo
un,
uno,
tío,
fulano
Italiano
un,
uno,
indivìduo,
un Tìzio
Tedesco
ein,
irgendeiner.