aconziminàre , vrb: conziminare Definitzione
aconciare, agiustare a sa bona
Sinònimos e contràrios
arragnare
Tradutziones
Frantzesu
ajuster tan bien que mal
Ingresu
to repair as best one can
Ispagnolu
arreglar a la diabla
Italianu
aggiustare alla bèlla mèglio
Tedescu
so gut es geht instandsetzen.
anníciu , agt, nm: annicru,
annígiu,
annígliu,
anniglu,
annigru,
annigu,
annirgu,
anniu,
annixu Definitzione
porchedhu, vitellu, cuadhu, angione o àteru pegus de calecunu annu, passau s’annu
Sinònimos e contràrios
annigrotu,
annorinedhu,
tentógliu
Frases
s'anníciu est in sa giota, su crapitu est a brincos, in sa pinneta apedhat su catzedhu
2.
sunt pulpuzos de peta de porcu anniju pesadu a mannalitinu
Terminologia iscientìfica
anall
Ètimu
ltn.
annic(u)lus
Tradutziones
Frantzesu
animal de la ferme agé de deux ans
Ingresu
one years old cattle
Ispagnolu
añojo
Italianu
annìcolo
Tedescu
einjähriges Tier.
carratzúca , nm Definitzione
tziu Neunu, babbai Nemmos, unu chi no si agatat: dhu narant po unu chi no contat nudha, chi est coment'e nemos, fatu e lassau
Sinònimos e contràrios
mussinemmos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
nullité
Ingresu
nonentity,
insignificant no one
Ispagnolu
nulidad
Italianu
un èssere inesistènte,
nessuno,
insignificante
Tedescu
unbedeutender Mensch.
ilmeràre , vrb: ismerare,
smerai Definitzione
su si fàere in bàtoro po ccn., fàere de totu pommore de unu, po dh’agiudare; fintzes bogare sa cosa de un’istrégiu tropu prenu; a logos dhu narant in su sensu de s’incantare, de si meravigliare, ispantasiare
Sinònimos e contràrios
aurzire,
desintragnai,
irfrissurare
/
iscolomare
Frases
Deus ismerat onnipoténtzia, amore e sabidoria ◊ sucurre sos chi s'ismerant pro bènnere a ti visitare!
3.
a minore ti ndhe ismeravas vadiandhe sa campagna
Ètimu
spn.
esmerarse
Tradutziones
Frantzesu
prodiguer,
se prodiguer
Ingresu
to lavish,
to do all one can
Ispagnolu
esmerarse
Italianu
prodigare,
prodigarsi
Tedescu
verschwenden,
sich ergehen.
marrósu , agt Definitzione
chi portat dentímine bellu, dentes bellas, bonas / gatu m. = batu areste; tilipirche m. = genia de pibitziri mannu chi portat is cambas longas a serracu
Frases
beni, mucitu marrosu, e papadindhedhu!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Marrosu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui a une belle denture
Ingresu
the one who has good teeth
Ispagnolu
que tiene una buena dentadura
Italianu
che ha dentatura buòna
Tedescu
ein gesundes schönes Gebiß besitzend.
nesciúne , prn: nisciune,
nessune Definitzione
peruna persona
Sinònimos e contràrios
nemmos,
nensunu*,
neune
Frases
in cussa bidha no b'istat piús nesciune ◊ at nadu chi no at bidu a nesciune ◊ de su passadu nos ndhe asseguramus, de su venidore no l'ischit nisciune
Tradutziones
Frantzesu
aucun,
personne
Ingresu
no one
Ispagnolu
nadie
Italianu
nessuno
Tedescu
niemand.
smerài , vrb rfl: ilmerare* Definitzione
bogaresindhe s'ànima, fàere de totu pommore de unu, su àere smeru po dh'agiudare
Sinònimos e contràrios
aurzire,
desintragnai,
immatare,
irfrissurare
Frases
su pastori si smeràt cun is amigus suus sa dí de sa tundimenta, candu si torrànt s'agiudu
Tradutziones
Frantzesu
se prodiguer
Ingresu
to do all one can
Ispagnolu
esmerarse
Italianu
prodigarsi
Tedescu
sich aufopfern.
únu , art, agt, nm, prn Definitzione
artículu indeterminativu, podet acumpangiare númene mascu sing. candho est pagu precisu, po unu bastat chi siat (ma a bortas ndhe inditat unu precisu puru ma chi no si bolet nàrrere); podet inditare cantidade (segundhu comente si narat fintzes meda), èssere su primu de is números positivos apitzu de su zero: 1 in números àrabbos, I in números romanos; est foedhu impreau a su postu de su númene de una css. persona (e podet pigare sa forma pl). Coment'e art. e agt. andhat bene sèmpere apostrofau candho si agatat ananti foedhu chi cumènciat cun vocale e no si ponet candho su nm. dh'acumpàngiat un'agt. nau a ispantu o ironia (bellu chichiu ses!…); coment'e agt. si fúrriat a fémina dónnia borta chi cun àteros números acumpàngiat su foedhu mila (binti una mila, chentu e una miza), si fúrriat a pl. acumpangiandho un'àteru númeru po giare s'idea de una cantidade pagu precisa, in su sensu de agiummai, a fúrriu de…, a oros de… (apu fatu unus cantu isbàglius, unas cantu fartas), in agt. cumpostu (es. bintunu, trintunu, o fintzes binti unu) cumandhat faendho cuncordare a singulare su númene chi benit aifatu (es. tenzo bintun'annu, est una chedha de trint'una craba)
Sinònimos e contràrios
unidade
/
fulanu
Maneras de nàrrere
csn:
su bàtor'unu, su chimb'unu, e gai = su 25, su 20 peschentu, o unu de bàtoro, unu de chimbe; a unu a unu, a unus a unus, a unos a unos = unu per borta, a pagos a pagos (itl. alla spicciolata, uno per volta); unu chi est unu = mancu unu sceti, mancu unu a si dhu fichiri in is ogus; no … unu = mancunu, nudha; unos cantos, unus cantu, unas cantu, agt. e prn. = una pariga, unu tzertu tantu (cun númeru = in s'oru de, itl. circa); pònnere o fàghere duas a unu = ammisturai, pònniri totu a unu duas cosas diferentis; èssere totu unu = (nau ponendi apari una cosa cun un'àtera), èssiri sa própiu cosa (e segundu acomenti dhu narant bollit nàrriri "diferenti meda, meda mellus"); èssere o còghere a unos (nadu de frutuàriu) = cale cotu cale nono, cale bonu cale malu; unu pro unu = unu per borta, si est a dhus pigai a unu a unu; unu pro medas (upm) = una síngula cosa, mescamente minuda, nada pro ndhe inditare medas chentza chi siat nm. colletivu (es. s'olia = unu calesisiat númeru de olias-frutu, o fintzas olia in cantu distinta de donzi àteru frutu o linna e duncas "totu s'olia", "totu sas olias", ma fintzas una ebbia, e a donzi modu "un'olia" est meda diferente de "una chedha, unu tallu" – nm. colletivu – in cantu po fàere "un'olia" bastat una síngula olia, ma po fàere "una chedha" o "unu tallu" serbint unos cantu pegos)
Frases
no passat dí de s'annu chi no ispuntit unu frori ◊ est andhadu a chistionare un'ómine ◊ un'ómine (no si narat ne chie e ne cale) una borta est andhadu a chircare fémina ◊ unu babbu e una mama depent pessare a sos fizos ◊ custu fatu est acontéssiu prus de unu séculu fait ◊ ne portaiat una de muschelda!…◊ in monti dhui iat unu pastori
2.
s'unu benit innantis de su duos ◊ sa pessone zughet unu nasu, ma duos ogros
3.
unu no est s'àteru! ◊ ge nd'at fastigiau unu, cussa picioca!… ◊ essindhe a cumandhu amus bidu a unu ◊ si mi poniant a seberare no ndhe tia chircare un'àterunu ◊ custu fit unu mai bidu e ne connotu ◊ bi cherent unos e àteros ◊ bi at unu a boghes: chie est?
4.
sos terrinos los fato rèndhere de unu chimbanta ◊ s'apillieit a li dare su batorunu de su carvone ◊ sa de tres una de sos Sardos che sunt peri su mundhu ◊ bramo a chilcare sos mundhos de su firmamentu totu a unos a unos (P.Sulis)◊ at imprassau a unus a unus is de sa cumpangia ◊ a unu a unu isparindhe sunt sos amigos ◊ unu chi est unu no si at a salvare ◊ unos cantos no crent in custas cosas ◊ unas cantu cosas serbint a mimi ◊ unus cantu funt andaus a bidha ◊ no mi ndh'at dadu unu chi est unu! ◊ at leadu sa birra e sa gazosa e ndhe at fatu duas a unu (G.Ruju)◊ atapare su conzu a sa pedra o sa pedra a su conzu totu est unu ◊ custu péssighe est malu: est a unos (G.Ruju)◊ unu pro unu cussos mi los zogo a istrampadas ◊ su mundhu est unos chimbe continentes ◊ ndi portu unus trinta chilus de casu ◊ de trigu no bi ndh'at ispigadu unu fundhu!
Ètimu
ltn.
unus
Tradutziones
Frantzesu
un,
individu,
type
Ingresu
a,
an,
one,
individual,
someone
Ispagnolu
un,
uno,
tío,
fulano
Italianu
un,
uno,
indivìduo,
un Tìzio
Tedescu
ein,
irgendeiner.