agénu , agt, nm, prn: aglienu,
agnenu,
algenu,
allenu,
angenu,
anzenu,
axenu Definitzione
chi est de àtere, de is àteros; chi no est de domo, no est de sa matessi famíglia, de sa matessi bidha o logu; totu su chi est de àtere; is àteros, is chi no funt de sa matessi famíglia / s’anzenu = sa cosa allena
Sinònimos e contràrios
| ctr.
meu,
nostru,
tou
/
parente
Frases
in domo anzena unu no s'agatat che in domo sua ◊ tristu chi aspetat pràngiu de domu allena! ◊ bolit prus bèni a sa genti allena chi no a is parentis ◊ sa cosa allena parit prus bella ◊ a ti ndhe andhare gasi faes pena cricandho s'alimentu in domo angena (A.Barra)
2.
s'anzenu no si depet tocare! ◊ mellus s'istrintu miu chi no su largu allenu ◊ chini perdit s'algenu no perdit nudha…◊ sa cosa tua faghedila tue, no ispetes sos anzenos! ◊ chini no portat bèni su suu apustis disígiat s'allenu! ◊ de is bènis mius non ndi apas agiu: innanti a un'allenu dhus apu a lassai!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Allena
/
prb:
chie drommit in letu anzenu no drommit cantu cheret ◊ chini isperdit su suu, trabballat s'allenu ◊ bit prus unu tzurpu in domu sua chi no unu sanu in domu allena
Ètimu
ltn.
alienus
Tradutziones
Frantzesu
étranger
Ingresu
someone else's,
strange
Ispagnolu
ajeno
Italianu
altrui,
estràneo
Tedescu
fremd,
Fremde.
àtere , prn: àteri,
àtiri,
atre,
atri Definitzione
prn. sèmpere impreau po gente, podet inditare siat ómine e siat fémina, siat unu o medas
Frases
at bénniu atre a mi circare? ◊ gai ndhe còmporet àtere, cantu ndhe còmporo deo! ◊ in cussa domo no b'istant sos meres, ma àtere ◊ nois o àtere, calicunu l'at a fàghere! ◊ ne a fizos mios e ne de àtere fato cussu! ◊ no as a disigiai ne mulleri e ne richesa de àtiri! ◊ at contau istoriedhas a sos frades e a donzi àtere ◊ cantu bortas ti as a èssi pentzau e biu po èssi atri?!
Sambenados e Provèrbios
prb:
sa lege est pro àtere, no pro chie la faghet ◊ chie no est bonu pro edhu no est bonu mancu pro àtere
Ètimu
ltn.
alter
Tradutziones
Frantzesu
autrui
Ingresu
someone else
Ispagnolu
otros,
demás
Italianu
altri
Tedescu
andere.
cabancúnu , prn, agt: caincunu,
calancunu,
calchiunu,
calecunu,
calencunu,
calicune,
calicunu,
caligunu,
calincunu,
callegunu,
callincunu,
chelecunu,
chelegunu Definitzione
si narat coment'e prn., su pl. puru, (de gente o de cosa) e coment'e agt. indefiniu (calicune solu pron.) in su sensu de unu calesiògiat de is medas possíbbiles / calicunos
Sinònimos e contràrios
calchi,
cancunu,
concu 2
| ctr.
neune,
nudha
Frases
intendheit sonos istranos pariat chi calincunu si fit lamentendhe ◊ calchiunu at a domandhare pro ischire cosa ◊ timiat chi l'esseret bista calicune
2.
in calincunu logu dhoi nd'at de su chi ses circhendi ◊ donamí calincuna cosa! ◊ donat a connòsciri calancunas propiedadis ◊ calicun'àteru faghet gai ◊ in su fógliu chi fatzu dogna chida dhui pòngiu chelecunu versetu de su Vangelu in sardu
Tradutziones
Frantzesu
quelqu'un
Ingresu
someone
Ispagnolu
alguien,
alguno
Italianu
qualcuno
Tedescu
einige,
jemand.
cancúnu , prn, agt: carcunu,
concunu,
cuncunu Definitzione
su tanti de unu, nau cun pagu seguresa
Sinònimos e contràrios
cabancunu*
Frases
no ndi boghist de muru in foras, no dhu iscípiat concunu, si at a crei chi est beru! ◊ as a bí ca a cuncunu dhi passat sa barra!
2.
candu donant cancuna cosa, issa est sempri sa prima
Tradutziones
Frantzesu
quelqu'un
Ingresu
someone
Ispagnolu
alguno,
alguien
Italianu
qualcuno
Tedescu
jemand.
fulànu , nm: (f. -a)
Definitzione
una css. persona, mescamente candho no si bolet numenare
Sinònimos e contràrios
bodale,
nichele
Frases
Fulanu nachi est cojendhe cun Fulana ◊ che catzesti a Fulanu pro culpa de sa ratatúglia ◊ saludat su Fulanu e lu cumbidat, dèndheli sa manu ◊ sa cantzoni cantu po gomai Fulana ◊ una bagadia si vantàt de fastigiai cun Fulanu
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
type
Ingresu
someone
Ispagnolu
fulano
Italianu
tìzio
Tedescu
Kerl.
tàle , prn: tali Definitzione
foedhu po nàrrere calecunu, unu css.; a logos dhu narant coment'e númene in su sensu de unu tanti, unu pagu de calesiògiat cosa, fintzes po tempus (e min. talixedhu, un'apena apena)
Sinònimos e contràrios
bodale,
fulanu,
nichele
Maneras de nàrrere
csn:
a tales chi… = a manera de, a puntu chi…, a deminos chi…, fintzas "pro chi…"; èssere tale de... = èssere lintu e pintu...
Frases
so andhadu a una domo e bi apo àpidu su tale ◊ sa tale mi at nadu goi e goi ◊ tui ses de is talis
2.
so sempre potente e duru "sassu" a tales chi si acultzu bei passas, si no istas atentu, ti fragassas! (Sassu)◊ cuss'istàtua ndhe fit tales a Nostru Signore ◊ onora a su babbu e a sa mama a tales chi bivas meda
3.
apo cotu unu tale de fae ◊ dhu tenies un'àteru tale de banna fata? (C.Frau)◊ ajòs, andhaus ca nosi corcaus un'àteru tale!◊ dhue fio unu tale in domo sua ibetannodhu!
4.
a tales paret ca essit su sole, a tales ist niotzolandho, a tales si pesat s'istrasura ◊ depo samunare tales piticos de lana
Ètimu
ltn.
talis, tale
Tradutziones
Frantzesu
type
Ingresu
he(she,
that fellow),
someone
Ispagnolu
tío,
fulano
Italianu
tìzio,
tale
Tedescu
irgendeiner.
únu , art, agt, nm, prn Definitzione
artículu indeterminativu, podet acumpangiare númene mascu sing. candho est pagu precisu, po unu bastat chi siat (ma a bortas ndhe inditat unu precisu puru ma chi no si bolet nàrrere); podet inditare cantidade (segundhu comente si narat fintzes meda), èssere su primu de is números positivos apitzu de su zero: 1 in números àrabbos, I in números romanos; est foedhu impreau a su postu de su númene de una css. persona (e podet pigare sa forma pl). Coment'e art. e agt. andhat bene sèmpere apostrofau candho si agatat ananti foedhu chi cumènciat cun vocale e no si ponet candho su nm. dh'acumpàngiat un'agt. nau a ispantu o ironia (bellu chichiu ses!…); coment'e agt. si fúrriat a fémina dónnia borta chi cun àteros números acumpàngiat su foedhu mila (binti una mila, chentu e una miza), si fúrriat a pl. acumpangiandho un'àteru númeru po giare s'idea de una cantidade pagu precisa, in su sensu de agiummai, a fúrriu de…, a oros de… (apu fatu unus cantu isbàglius, unas cantu fartas), in agt. cumpostu (es. bintunu, trintunu, o fintzes binti unu) cumandhat faendho cuncordare a singulare su númene chi benit aifatu (es. tenzo bintun'annu, est una chedha de trint'una craba)
Sinònimos e contràrios
unidade
/
fulanu
Maneras de nàrrere
csn:
su bàtor'unu, su chimb'unu, e gai = su 25, su 20 peschentu, o unu de bàtoro, unu de chimbe; a unu a unu, a unus a unus, a unos a unos = unu per borta, a pagos a pagos (itl. alla spicciolata, uno per volta); unu chi est unu = mancu unu sceti, mancu unu a si dhu fichiri in is ogus; no … unu = mancunu, nudha; unos cantos, unus cantu, unas cantu, agt. e prn. = una pariga, unu tzertu tantu (cun númeru = in s'oru de, itl. circa); pònnere o fàghere duas a unu = ammisturai, pònniri totu a unu duas cosas diferentis; èssere totu unu = (nau ponendi apari una cosa cun un'àtera), èssiri sa própiu cosa (e segundu acomenti dhu narant bollit nàrriri "diferenti meda, meda mellus"); èssere o còghere a unos (nadu de frutuàriu) = cale cotu cale nono, cale bonu cale malu; unu pro unu = unu per borta, si est a dhus pigai a unu a unu; unu pro medas (upm) = una síngula cosa, mescamente minuda, nada pro ndhe inditare medas chentza chi siat nm. colletivu (es. s'olia = unu calesisiat númeru de olias-frutu, o fintzas olia in cantu distinta de donzi àteru frutu o linna e duncas "totu s'olia", "totu sas olias", ma fintzas una ebbia, e a donzi modu "un'olia" est meda diferente de "una chedha, unu tallu" – nm. colletivu – in cantu po fàere "un'olia" bastat una síngula olia, ma po fàere "una chedha" o "unu tallu" serbint unos cantu pegos)
Frases
no passat dí de s'annu chi no ispuntit unu frori ◊ est andhadu a chistionare un'ómine ◊ un'ómine (no si narat ne chie e ne cale) una borta est andhadu a chircare fémina ◊ unu babbu e una mama depent pessare a sos fizos ◊ custu fatu est acontéssiu prus de unu séculu fait ◊ ne portaiat una de muschelda!…◊ in monti dhui iat unu pastori
2.
s'unu benit innantis de su duos ◊ sa pessone zughet unu nasu, ma duos ogros
3.
unu no est s'àteru! ◊ ge nd'at fastigiau unu, cussa picioca!… ◊ essindhe a cumandhu amus bidu a unu ◊ si mi poniant a seberare no ndhe tia chircare un'àterunu ◊ custu fit unu mai bidu e ne connotu ◊ bi cherent unos e àteros ◊ bi at unu a boghes: chie est?
4.
sos terrinos los fato rèndhere de unu chimbanta ◊ s'apillieit a li dare su batorunu de su carvone ◊ sa de tres una de sos Sardos che sunt peri su mundhu ◊ bramo a chilcare sos mundhos de su firmamentu totu a unos a unos (P.Sulis)◊ at imprassau a unus a unus is de sa cumpangia ◊ a unu a unu isparindhe sunt sos amigos ◊ unu chi est unu no si at a salvare ◊ unos cantos no crent in custas cosas ◊ unas cantu cosas serbint a mimi ◊ unus cantu funt andaus a bidha ◊ no mi ndh'at dadu unu chi est unu! ◊ at leadu sa birra e sa gazosa e ndhe at fatu duas a unu (G.Ruju)◊ atapare su conzu a sa pedra o sa pedra a su conzu totu est unu ◊ custu péssighe est malu: est a unos (G.Ruju)◊ unu pro unu cussos mi los zogo a istrampadas ◊ su mundhu est unos chimbe continentes ◊ ndi portu unus trinta chilus de casu ◊ de trigu no bi ndh'at ispigadu unu fundhu!
Ètimu
ltn.
unus
Tradutziones
Frantzesu
un,
individu,
type
Ingresu
a,
an,
one,
individual,
someone
Ispagnolu
un,
uno,
tío,
fulano
Italianu
un,
uno,
indivìduo,
un Tìzio
Tedescu
ein,
irgendeiner.