arrusài , vrb Definizione
bogare o cricare rusas, iscusas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tricher
Inglese
to cheat
Spagnolo
hacer trampa
Italiano
barare
Tedesco
betrügen.
assidiglàre , vrb: assidricare Definizione
pònnere o batire sidi
Sinonimi e contrari
assidigorzare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
assoiffer
Inglese
to make thirsty
Spagnolo
hacer padecer sed
Italiano
assetare
Tedesco
verdursten lassen.
atacazàre , vrb Definizione
fàere tzàcurros e moida forte, nau fintzes de su bestiàmene chi istat a iscràmios
Sinonimi e contrari
atamazare,
intrigliare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire du vacarme,
criailler
Inglese
to make an uproar
Spagnolo
hacer ruido
Italiano
strepitare
Tedesco
Krach machen.
atachedhài , vrb: tachedhai* Definizione
fàere intacas, genia de segadedhas prus che àteru po singiale
Sinonimi e contrari
intachedhai,
intatzare,
tacai,
tacullare
Traduzioni
Francese
encocher
Inglese
to notch
Spagnolo
hacer muescas
Italiano
intaccare
Tedesco
einschneiden.
atzinníre , vrb Definizione
fàere tzinnos
Sinonimi e contrari
acinnai 1,
ammiare
Traduzioni
Francese
faire signe
Inglese
to make signs
Spagnolo
hacer señas
Italiano
accennare
Tedesco
Zeichen geben.
bacanài, bacanàre , vrb Definizione
fàghere moida, bacanu
Sinonimi e contrari
arrare,
istripitare,
sciumbullai,
tzacai
Frasi
innòi est su logu aundi arróliat e bacanat isceti su crou!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire du bruit
Inglese
to make a noise
Spagnolo
hacer ruido
Italiano
far rumóre
Tedesco
lärmen.
bodalàre , vrb: bodolare,
bodulai,
bodulare Definizione
fàere de una manera, o una cosa, chi, po sa presse de su foedhare, unu no arregodat comente si narat o no faet a tempus a nàrrere, fintzes si dha tenet crara: si podet pònnere a su postu de calesiògiat àteru verbu, ma dh'imperant fintzes po nàrrere chentza precisare nudha
Sinonimi e contrari
bodalire,
intenantai,
iterinare,
nichelare
Frasi
nachi lu depias bodalare e no li as fatu nudha! ◊ tantu ant bodaladu e nigheladu chi ant chircadu a cumone unu peritu ◊ leas cussa carrela e no bi at de bodalare: faghes pagos metros e che ses in s'ufítziu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire (fam.),
combiner
Inglese
to do
Spagnolo
hacer,
decir
Italiano
cosare
Tedesco
Zeitwort ohne bestimmter Bedeutung,
das jedes andere Verb ersetzen kann.
bodalíre , vrb Definizione
fàere de una manera, o una cosa, chi, in sa presse de su foedhare, unu no si arregodat comente o ite si narat (o no si bolet nàrrere): si podet nàrrere in càmbiu de css. àteru verbu
Sinonimi e contrari
bodalare,
intenantai,
iterinare,
nichelare
Frasi
bodali custu ca mi serbit deretu! ◊ ite bi sezis bodalindhe, cue, totu s'ora? ◊ no bodalas gai ca faghes dannu! ◊ ma mih chi ses bodalindhe abberu, oe, mih, cun custa chistione! ◊ bodàliche sa cradea, coita, ca mi serbit logu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire (fam.),
combiner
Inglese
to do
Spagnolo
hacer,
decir
Italiano
cosare
Tedesco
Zeitwort ohne bestimmter Bedeutung,
das jedes andere Verb ersetzen kann.
bragài , vrb: abbragare 1,
bragare Definizione
fàere braga, èssere cuntentone de una cosa, de sèi etotu, su si pigare a bàntidu o su si giare bàntidos
Sinonimi e contrari
lantarinare,
spamparrai
Frasi
fit bragandhe ca giuchiat sa camisa ammedonada a beculeris mannos ◊ una corròncia si che tzacat braghendhe in mesu de sos paones, bestida cun pumas de paone ◊ de su monte chi tenent ant resone a si ndhe bragare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire le m'as- tu-vu,
faire le fanfaron
Inglese
to boast
Spagnolo
hacer el fanfarrón
Italiano
spacconeggiare,
fare lo spocchióso
Tedesco
prahlen.
brochèra , nf Definizione
màchina po fàere brochetos de cimentu
Traduzioni
Francese
machine à blocs (de béton)
Inglese
machine used to produce cement blocks
Spagnolo
máquina para hacer bloques
Italiano
blocchièra
Tedesco
Blockmaschine.
casigiài , vrb: casizare Definizione
fàere a casu, fàere su casu
Terminologia scientifica
csu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire le fromage
Inglese
to make cheese
Spagnolo
hacer el queso,
quesear
Italiano
fare il formàggio
Tedesco
Käse bereiten.
chinníre , vrb: cinni,
cinniri Definizione
fàere un'ingestu po inditare calecuna cosa; mòvere; mòvere is prabaristas serrandho e aperindho is ogos; tirare sa fune a is boes giuntos, po dhos manigiare
Sinonimi e contrari
abbadiai,
chizire,
fritire,
gínniri,
mòere,
tzindhire,
tzirigare
Modi di dire
csn:
fuire a chinnire oju = fuire che lampu; chinnire s'oju = itl. strizzare l'òcchio
Frasi
su note no chinnit ocru, no fachet una ghilimada ◊ no cinniat ogu ◊ si ndhe riet a tostu a tostu poi tzinnit de oju a sa comare ◊ malos, chena chinnire pibirista a unu póveru animale ant fatu gherra
2.
no mi at mancu chinnidu ◊ ndhe giuches de intreore: no saludas, colas téteru, intreu, no ti chinnis mancu apenas! ◊ est ruta e la creiant morta ca isteit maigantu chena chinnire
3.
su bentu chinnit sa fiama de sa candhela ◊ chi ti cinnis de ingunis arguai de tui! ◊ est tremendhe prus de tzinnindhe ◊ ti matzucant, ti chinnint che sedatu ◊ cun is ossus arrogaus, no si podiat mancu cinni ◊ no si chinnit in ojos ◊ candu fuedhàt issu nisciunus si cinniat (I.Murgia)
Etimo
ltn.
cinnus
Traduzioni
Francese
remuer,
bouger,
se mouvoir peu
Inglese
to move (little)
Spagnolo
esbozar,
hacer señas,
mover
Italiano
muòvere,
muòversi pòco pòco
Tedesco
bewegen,
sich bewegen.
chirighitài , vrb Definizione
fàere su chirighiri
Sinonimi e contrari
tzilighitare,
ischizire 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chatouiller
Inglese
to tickle
Spagnolo
hacer cosquillas
Italiano
fare il sollético
Tedesco
kitzeln.
codhài , vrb: codhare Definizione
intrare apare sa natura de s'ómine cun cussa de sa fémina
Sinonimi e contrari
cadhicare,
fútere,
futire,
zúchere
/
ingannai
Terminologia scientifica
ssl
Etimo
ltn.
*collare
Traduzioni
Francese
faire l'amour,
coucher
Inglese
to make love
Spagnolo
follar,
hacer el amor
Italiano
far l'amóre,
aver rappòrti sessuali
Tedesco
mit jdm. schlafen.
concevàre , vrb: concivare Definizione
cuncordare filedhos, filare trobedhas po ingannare a unu
Sinonimi e contrari
contzebire
Traduzioni
Francese
dresser une embûche,
tendre un piège
Inglese
to plot
Spagnolo
hacer trampas
Italiano
ordire insìdie
Tedesco
Ränke schmieden.
creschimoniàre , vrb Definizione
giare o fàere creschimónia, aumentu
Frasi
chi su Segnore bos creschimonzet, a bois e a fizos bostros!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prospérer
Inglese
to give prosperity
Spagnolo
hacer prosperar
Italiano
dare prosperità
Tedesco
Wohlstand geben.
currulàre , vrb Definizione
fàere tzàcurros, sonos in bentre, fàere a cròcolos
Sinonimi e contrari
borulare 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gargouiller
Inglese
to gurgle
Spagnolo
hacer borborigmos
Italiano
borbogliare
Tedesco
gurgeln.
fàchere , vrb, nm: fàe 2,
fàede,
fàere,
fàghere,
fai 1,
fàiri,
fari Definizione
su mudare ideas, abbisòngios e foedhos a cosas, a cumportamentos, atziones: css. cosa chi acontesset si podet cunsiderare unu fàere e po cussu etotu su foedhu podet tènnere significaos meda (fintzes cussu de mudare, cambiare una cosa o a unu = itl. rendere + agt)/ ind. pres. 1ˆ p. sing. fàcio, fàciu, faco, facu, fasso, fatzo/-u, fato, ind. imp. 3ˆ p. sing. fiat = faghiat, 3ˆ p. pl. faghimis; cong. 2ˆ p. sing. fetzes, 3ˆ p. sing. fetzet, 2ˆ p. pl. facadas, 3ˆ p. pl. fetzent; pps. fatu; ger. fachendhe, faendho, faghindhe, faindhe, fatendhe, fendhe, fendi, fendu
Sinonimi e contrari
agnare,
bastare,
bíncere,
crèschere,
iltare,
importai,
piàghere,
piòere,
tratèniri
| ctr.
nàrrere
Modi di dire
csn:
a fàghere meu, tou, sou… = si fia deo, si fis tue, si fit isse…, a pàrrere meu o si fit a fàghere comente creo deo, tue, isse…; fàgheresi de…, fàghere su (+ agt., nm.) = betàresi a…, fai fintas de…, o fintzas fai o imparai a fai ccn. trabballu; faisí cun ccn. = fàghere abbitu cun d-unu, cun d-una, fàghere cun d-unu, andhare de acórdiu; dàresi a fàghere = mòeresi faghindhe fortza, carchedhendhe, e gai; fàghere de bisonzu = andhare de su corpus; fàghere bisonzu, unu bisonzu = fàghere carchi cumandhu, faina, dovere; fàghere bisonzu a unu = serbire, bisonzare a unu pro ccn. cumandhu, azudu o faina; fàghere a niedhu = fàghere ledàmine niedhu; fàghere su fídigu in buca = bombitare fele; fàghere abba = pròere, (in cuguzu: pissiare); fàghere linna, landhe, binzina, peta, votu, zente = circai, corbai, segai linna, circai e arregòlliri làndiri, pònniri binzina a sa màchina, bociri un'animali e cuncordai sa petza, impromiti a sèi etotu ccn. cosa o pigai unu determinu, circai, corbai genti po agiudu; fàghere s'isterzu = isciacuai, limpiai s'istrexu imperau papendi o coxinendi; èssere (nau de una cosa) a chie si ndhe faghet = dhoi èssiri cosa, bastus chi unu dha circhit, bastus chi unu s’acudat; fàghere in una cosa (de papai, de ispàssiu)= fai una cosa cun prexeri, cun gustu; fàgheresi chi… = crei, fai su contu ca…; fàghere a unu pro èssere… = pessare, crere chi est…, assimbillai a…; fàghere, fàiri a… (+ vrb.) = èssere possíbbile, andhare bene a fàghere una cosa; fàghere de manos, de pes = mòere sas manos, sos pes; si as de fàghere… = chi no tenis àteru de fai, chi bolis pigai corpus…; avb.: fàghere a (+ númene deverbale cun desinéntzia in -ura: dadura, fuidura, messadura, rugadura, piscadura, e gai); fàghere a gana mala, a dolore de mata, a bómbitos, a cussos = batire sa gana mala, su dolore de mata, e gai; fàghere a cantos = segai a arrogus, arrogai; fàchere a ischire, a cumprèndhere, a bídere = dare a ischire, ispiegare, ammustrare; fàghere a… (+ vrb;) = esser bonu a…, serbiri a… (+ vrb.); fàghere a (+ vrb. inf.) = determinare su chi narat custu vrb.: faghet a ríere, faghes a prànghere, fato a faedhare
Frasi
ajó, faghide pro achipire! ◊ ancora no ant cumintzadu a fàere s'istrada ◊ su grideri fiat su giru de sa bidha ghetendi sa grida ◊ ajó ca sa faina cheret fata: comente faghimus, totu a s'atenta o a tretu tretu? ◊ facassí coràgiu! ◊ chena s'amada cumpagna, in su mundhu ite che fato? ◊ su malu fàghere no cumbenit e neunu ◊ si as de fàghere, beni a mi tocare, ca bides sa música!…◊ su fàchere, abberu, za est disaogu! ◊ fit de fàcheres e de allegas a sa mannina ◊ tui tenis unu fai disconnotu!
2.
est pigau a montes a fàghere linna a su fogu ◊ candho bi at fogu fuidu cheret fatu zente, ca in pagos est malu a bínchere ◊ margiani iat fatu votu de fai unu conillu!…◊ at fatu votu de no torrare a fumare mai prus ◊◊ fàghere a (+ agt., nm.): mancari fachendhe a pastore, ischiat a lèzere e a iscríere ◊ Mussi Gallone at fatu su dormitu ◊ no fetas su tontu: rispondhe a tonu! ◊ mih, como deo mi fato de su moltu e tue pianghes! ◊ candho lu cramant a carchi cosa faghet su surdu
3.
bastare: no mi l'at fata su mànigu e so famidu ◊ no ti l'at fata totu s'ora chi che fis in ziru?! ◊ custu sèmene za mi la faghet pro cussu tantu de terrinu ◊ no bi l'at fata su sonnu: at drommidu tropu pagu! ◊ su tempus non bi lis faghet mai, tenent sempre presse meda
4.
angiai: ocannu medas berbeghes sunt faghindhe a croba, a mascru, a fémina ◊ bi at berbeghe chi no ndhe podet fàghere s'anzone
5.
crèschere, lòmpere: su trigu ocannu no bi at fatu ◊ sas arburedhas chi amus prantadu za sunt faghindhe ◊ custu trigu est fatu e che cheret messadu ◊ custu casu si est totu faghindhe ◊ sa pira antoniessale est bona candho si faghet ◊ sa patata cheret semenada in terra filigalza, ca bi faghet meda ◊ inoghe no che faghet mancu erba ◊ su priucu fachet in sa lana suchidosa ◊ in is méngius terras dhue faet su trigu, s'órgiu e s'avena
6.
èssere possíbbile, andhare bene, èssere deghile: cun is macos e cun is santos non faet a brullae ◊ fait a passai de custa parti puru po intrai a domu ◊ no at fatu a che acusiare deo e apo mandhadu ◊ si no seus in duus, no fait a fai custu trabballu ◊ cussa cosa, si faghet, si faghet, ma si no faghet si lassat! ◊ candu ndi est artziau fadiat a dhu timi! ◊ custu mignanu no at fatu a bènnere
7.
bínchere, arrennesci: in su mercadu oe sa cosa est a chie podet fàghere innantis ◊ nois faghimus prima de a tie ◊ candho nos gherraimus, isse mi la faghiat sempre ca fit prus mannu ◊ a solu no bi la fato: beni ca mi azuas! ◊ sa musca la faghet a su leone ◊ dèu a solu no nci dha fatzu!
8.
tratènnere, abbitai: bae ma no ti che fetas inie! ◊ no as a èssere creindhe chi mi ndhe fato inoghe, no: deretu mi che torro! ◊ intzandus mi faremu mera cun Giuanni /8a. èssiri o andai de acórdiu: cantu male acheridu mi apo giutu ti ndhe paltas cun chie faghes como ◊ no semus e ne faghimus prus umpare ◊ "Bah, teneisí a contu: no seis genti chi feis cun mei!" - e si ndi andat ◊ at naturale gasi bonu chi isse faghet cun totugantos ◊ si bi faghides, compà, deo bos dao custu e bois mi dades cussu!
9.
isse faghiat in su pane assadu ◊ in su casu za bi fato, mih! ◊ inoghe no che ndhe faghet de eletritzista: sos chi benint abbarrant carchi mese e poi si che andhant ca no los pagant ◊ in logu de cumpanzia za faghet, isse, mih! ◊ si non bi as fatu inoghe non bi as a fàghere in perunu logu, ca ses mandrone! ◊◊ custu pabilu faghet a iscríere ◊ cust'erba faghet a manigare ◊ custa est cosa chi faghet a tizirire ◊◊ tempus faghet mi aiant cunfirmadu de s'arresetu de babbu tou inoghe ◊ fait tres annus a ocannu ◊ su pipiu oi fait is annus ◊◊ eo mi faghia chi ndhe connoschiades, de cussa zente ◊ issu si fait ca iscít e no iscít nudha! ◊ ti fia faghindhe fizu de fulanu ◊◊ bos lu fato a ischire comente est ◊ sas peràulas nadas a s'iscuja li faghiant a cumprèndhere chi…◊ fadidha intrai a sorri tua!◊◊ det ischire sa fera de su monte chi oe la tenet de fàghere cun megus ◊◊ si no bi at iscala che fato a brincadura ◊ su fenu cheret fatu a messadura, sa fae frisca cheret fata a bodhidura ◊◊ e ite mi ndhe faghet a mie, si tue ti che andhas? bae! ◊◊ si as de fàghere, beni e tòcami ca bides sa música!…
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no at it'e fàghere s'oju si ndhe bogat ◊ su bonu fàghere no morit mai
Etimo
ltn.
facere
Traduzioni
Francese
faire,
réaliser
Inglese
to do
Spagnolo
hacer
Italiano
fare,
eseguire,
agire,
procèdere,
produrre,
realizzare
Tedesco
tun,
machen.
gegherài , vrb: agegherai,
geregare,
giagarare,
zacarare Definizione
bogare de mala manera, fàere fuire, pònnere in avolotu
Sinonimi e contrari
assulurgiare,
giarigare,
ixegherai,
ispabuciare,
isvalostiare,
salargiare,
stagiai,
ussiare
| ctr.
asseliai,
batire,
cramare
Frasi
che l'ant giagaradu a sonos de tamburru e a frúscios ◊ mai bos giagaraia, ma cuntentu iscultaia sas bostras caras cantones (G.A.Cossu)◊ sa zente est giagarada dai pena in pena e tenet bisonzu de paghe! ◊ mi dispiaghet chi ti bida giagaradu e pessighidu! ◊ sos canes a úrulos che ant giagaradu su grodhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
effrayer,
faire fuir
Inglese
to support escaping
Spagnolo
echar,
hacer huir
Italiano
far fuggire
Tedesco
in die Flucht schlagen.
ilbambiàre , vrb: irbambiare,
sbambiai Definizione
fàere bambu, fàere prus pagu saliu aciunghendho àtera cosa, pèrdere sale; in cobertantza, nàrrere isciolórios
Sinonimi e contrari
abbambiai,
irbambissiare,
isbambiorare
/
sciolloriai
| ctr.
salire
Frasi
no annungas tropu abba a su brou, como, ca lu torrat a irbambiare! ◊ si càmbiat s'abba a tantas bortas pro irbambiare su bacagliare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dessaler
Inglese
to desalt
Spagnolo
hacer insípido,
desalar
Italiano
insipidire,
dissalare
Tedesco
geschmacklos werden,
entsalzen.