arrusài , vrb Definitzione
bogare o cricare rusas, iscusas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tricher
Ingresu
to cheat
Ispagnolu
hacer trampa
Italianu
barare
Tedescu
betrügen.
assidiglàre , vrb: assidricare Definitzione
pònnere o batire sidi
Sinònimos e contràrios
assidigorzare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
assoiffer
Ingresu
to make thirsty
Ispagnolu
hacer padecer sed
Italianu
assetare
Tedescu
verdursten lassen.
atacazàre , vrb Definitzione
fàere tzàcurros e moida forte, nau fintzes de su bestiàmene chi istat a iscràmios
Sinònimos e contràrios
atamazare,
intrigliare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire du vacarme,
criailler
Ingresu
to make an uproar
Ispagnolu
hacer ruido
Italianu
strepitare
Tedescu
Krach machen.
atachedhài , vrb: tachedhai* Definitzione
fàere intacas, genia de segadedhas prus che àteru po singiale
Sinònimos e contràrios
intachedhai,
intatzare,
tacai,
tacullare
Tradutziones
Frantzesu
encocher
Ingresu
to notch
Ispagnolu
hacer muescas
Italianu
intaccare
Tedescu
einschneiden.
atzinníre , vrb Definitzione
fàere tzinnos
Sinònimos e contràrios
acinnai 1,
ammiare
Tradutziones
Frantzesu
faire signe
Ingresu
to make signs
Ispagnolu
hacer señas
Italianu
accennare
Tedescu
Zeichen geben.
bacanài, bacanàre , vrb Definitzione
fàghere moida, bacanu
Sinònimos e contràrios
arrare,
istripitare,
sciumbullai,
tzacai
Frases
innòi est su logu aundi arróliat e bacanat isceti su crou!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire du bruit
Ingresu
to make a noise
Ispagnolu
hacer ruido
Italianu
far rumóre
Tedescu
lärmen.
bodalàre , vrb: bodolare,
bodulai,
bodulare Definitzione
fàere de una manera, o una cosa, chi, po sa presse de su foedhare, unu no arregodat comente si narat o no faet a tempus a nàrrere, fintzes si dha tenet crara: si podet pònnere a su postu de calesiògiat àteru verbu, ma dh'imperant fintzes po nàrrere chentza precisare nudha
Sinònimos e contràrios
bodalire,
intenantai,
iterinare,
nichelare
Frases
nachi lu depias bodalare e no li as fatu nudha! ◊ tantu ant bodaladu e nigheladu chi ant chircadu a cumone unu peritu ◊ leas cussa carrela e no bi at de bodalare: faghes pagos metros e che ses in s'ufítziu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire (fam.),
combiner
Ingresu
to do
Ispagnolu
hacer,
decir
Italianu
cosare
Tedescu
Zeitwort ohne bestimmter Bedeutung,
das jedes andere Verb ersetzen kann.
bodalíre , vrb Definitzione
fàere de una manera, o una cosa, chi, in sa presse de su foedhare, unu no si arregodat comente o ite si narat (o no si bolet nàrrere): si podet nàrrere in càmbiu de css. àteru verbu
Sinònimos e contràrios
bodalare,
intenantai,
iterinare,
nichelare
Frases
bodali custu ca mi serbit deretu! ◊ ite bi sezis bodalindhe, cue, totu s'ora? ◊ no bodalas gai ca faghes dannu! ◊ ma mih chi ses bodalindhe abberu, oe, mih, cun custa chistione! ◊ bodàliche sa cradea, coita, ca mi serbit logu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire (fam.),
combiner
Ingresu
to do
Ispagnolu
hacer,
decir
Italianu
cosare
Tedescu
Zeitwort ohne bestimmter Bedeutung,
das jedes andere Verb ersetzen kann.
bragài , vrb: abbragare 1,
bragare Definitzione
fàere braga, èssere cuntentone de una cosa, de sèi etotu, su si pigare a bàntidu o su si giare bàntidos
Sinònimos e contràrios
lantarinare,
spamparrai
Frases
fit bragandhe ca giuchiat sa camisa ammedonada a beculeris mannos ◊ una corròncia si che tzacat braghendhe in mesu de sos paones, bestida cun pumas de paone ◊ de su monte chi tenent ant resone a si ndhe bragare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire le m'as- tu-vu,
faire le fanfaron
Ingresu
to boast
Ispagnolu
hacer el fanfarrón
Italianu
spacconeggiare,
fare lo spocchióso
Tedescu
prahlen.
brochèra , nf Definitzione
màchina po fàere brochetos de cimentu
Tradutziones
Frantzesu
machine à blocs (de béton)
Ingresu
machine used to produce cement blocks
Ispagnolu
máquina para hacer bloques
Italianu
blocchièra
Tedescu
Blockmaschine.
casigiài , vrb: casizare Definitzione
fàere a casu, fàere su casu
Terminologia iscientìfica
csu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire le fromage
Ingresu
to make cheese
Ispagnolu
hacer el queso,
quesear
Italianu
fare il formàggio
Tedescu
Käse bereiten.
chinníre , vrb: cinni,
cinniri Definitzione
fàere un'ingestu po inditare calecuna cosa; mòvere; mòvere is prabaristas serrandho e aperindho is ogos; tirare sa fune a is boes giuntos, po dhos manigiare
Sinònimos e contràrios
abbadiai,
chizire,
fritire,
gínniri,
mòere,
tzindhire,
tzirigare
Maneras de nàrrere
csn:
fuire a chinnire oju = fuire che lampu; chinnire s'oju = itl. strizzare l'òcchio
Frases
su note no chinnit ocru, no fachet una ghilimada ◊ no cinniat ogu ◊ si ndhe riet a tostu a tostu poi tzinnit de oju a sa comare ◊ malos, chena chinnire pibirista a unu póveru animale ant fatu gherra
2.
no mi at mancu chinnidu ◊ ndhe giuches de intreore: no saludas, colas téteru, intreu, no ti chinnis mancu apenas! ◊ est ruta e la creiant morta ca isteit maigantu chena chinnire
3.
su bentu chinnit sa fiama de sa candhela ◊ chi ti cinnis de ingunis arguai de tui! ◊ est tremendhe prus de tzinnindhe ◊ ti matzucant, ti chinnint che sedatu ◊ cun is ossus arrogaus, no si podiat mancu cinni ◊ no si chinnit in ojos ◊ candu fuedhàt issu nisciunus si cinniat (I.Murgia)
Ètimu
ltn.
cinnus
Tradutziones
Frantzesu
remuer,
bouger,
se mouvoir peu
Ingresu
to move (little)
Ispagnolu
esbozar,
hacer señas,
mover
Italianu
muòvere,
muòversi pòco pòco
Tedescu
bewegen,
sich bewegen.
chirighitài , vrb Definitzione
fàere su chirighiri
Sinònimos e contràrios
tzilighitare,
ischizire 1
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
chatouiller
Ingresu
to tickle
Ispagnolu
hacer cosquillas
Italianu
fare il sollético
Tedescu
kitzeln.
codhài , vrb: codhare Definitzione
intrare apare sa natura de s'ómine cun cussa de sa fémina
Sinònimos e contràrios
cadhicare,
fútere,
futire,
zúchere
/
ingannai
Terminologia iscientìfica
ssl
Ètimu
ltn.
*collare
Tradutziones
Frantzesu
faire l'amour,
coucher
Ingresu
to make love
Ispagnolu
follar,
hacer el amor
Italianu
far l'amóre,
aver rappòrti sessuali
Tedescu
mit jdm. schlafen.
concevàre , vrb: concivare Definitzione
cuncordare filedhos, filare trobedhas po ingannare a unu
Sinònimos e contràrios
contzebire
Tradutziones
Frantzesu
dresser une embûche,
tendre un piège
Ingresu
to plot
Ispagnolu
hacer trampas
Italianu
ordire insìdie
Tedescu
Ränke schmieden.
creschimoniàre , vrb Definitzione
giare o fàere creschimónia, aumentu
Frases
chi su Segnore bos creschimonzet, a bois e a fizos bostros!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
prospérer
Ingresu
to give prosperity
Ispagnolu
hacer prosperar
Italianu
dare prosperità
Tedescu
Wohlstand geben.
currulàre , vrb Definitzione
fàere tzàcurros, sonos in bentre, fàere a cròcolos
Sinònimos e contràrios
borulare 1
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
gargouiller
Ingresu
to gurgle
Ispagnolu
hacer borborigmos
Italianu
borbogliare
Tedescu
gurgeln.
fàchere , vrb, nm: fàe 2,
fàede,
fàere,
fàghere,
fai 1,
fàiri,
fari Definitzione
su mudare ideas, abbisòngios e foedhos a cosas, a cumportamentos, atziones: css. cosa chi acontesset si podet cunsiderare unu fàere e po cussu etotu su foedhu podet tènnere significaos meda (fintzes cussu de mudare, cambiare una cosa o a unu = itl. rendere + agt)/ ind. pres. 1ˆ p. sing. fàcio, fàciu, faco, facu, fasso, fatzo/-u, fato, ind. imp. 3ˆ p. sing. fiat = faghiat, 3ˆ p. pl. faghimis; cong. 2ˆ p. sing. fetzes, 3ˆ p. sing. fetzet, 2ˆ p. pl. facadas, 3ˆ p. pl. fetzent; pps. fatu; ger. fachendhe, faendho, faghindhe, faindhe, fatendhe, fendhe, fendi, fendu
Sinònimos e contràrios
agnare,
bastare,
bíncere,
crèschere,
iltare,
importai,
piàghere,
piòere,
tratèniri
| ctr.
nàrrere
Maneras de nàrrere
csn:
a fàghere meu, tou, sou… = si fia deo, si fis tue, si fit isse…, a pàrrere meu o si fit a fàghere comente creo deo, tue, isse…; fàgheresi de…, fàghere su (+ agt., nm.) = betàresi a…, fai fintas de…, o fintzas fai o imparai a fai ccn. trabballu; faisí cun ccn. = fàghere abbitu cun d-unu, cun d-una, fàghere cun d-unu, andhare de acórdiu; dàresi a fàghere = mòeresi faghindhe fortza, carchedhendhe, e gai; fàghere de bisonzu = andhare de su corpus; fàghere bisonzu, unu bisonzu = fàghere carchi cumandhu, faina, dovere; fàghere bisonzu a unu = serbire, bisonzare a unu pro ccn. cumandhu, azudu o faina; fàghere a niedhu = fàghere ledàmine niedhu; fàghere su fídigu in buca = bombitare fele; fàghere abba = pròere, (in cuguzu: pissiare); fàghere linna, landhe, binzina, peta, votu, zente = circai, corbai, segai linna, circai e arregòlliri làndiri, pònniri binzina a sa màchina, bociri un'animali e cuncordai sa petza, impromiti a sèi etotu ccn. cosa o pigai unu determinu, circai, corbai genti po agiudu; fàghere s'isterzu = isciacuai, limpiai s'istrexu imperau papendi o coxinendi; èssere (nau de una cosa) a chie si ndhe faghet = dhoi èssiri cosa, bastus chi unu dha circhit, bastus chi unu s’acudat; fàghere in una cosa (de papai, de ispàssiu)= fai una cosa cun prexeri, cun gustu; fàgheresi chi… = crei, fai su contu ca…; fàghere a unu pro èssere… = pessare, crere chi est…, assimbillai a…; fàghere, fàiri a… (+ vrb.) = èssere possíbbile, andhare bene a fàghere una cosa; fàghere de manos, de pes = mòere sas manos, sos pes; si as de fàghere… = chi no tenis àteru de fai, chi bolis pigai corpus…; avb.: fàghere a (+ númene deverbale cun desinéntzia in -ura: dadura, fuidura, messadura, rugadura, piscadura, e gai); fàghere a gana mala, a dolore de mata, a bómbitos, a cussos = batire sa gana mala, su dolore de mata, e gai; fàghere a cantos = segai a arrogus, arrogai; fàchere a ischire, a cumprèndhere, a bídere = dare a ischire, ispiegare, ammustrare; fàghere a… (+ vrb;) = esser bonu a…, serbiri a… (+ vrb.); fàghere a (+ vrb. inf.) = determinare su chi narat custu vrb.: faghet a ríere, faghes a prànghere, fato a faedhare
Frases
ajó, faghide pro achipire! ◊ ancora no ant cumintzadu a fàere s'istrada ◊ su grideri fiat su giru de sa bidha ghetendi sa grida ◊ ajó ca sa faina cheret fata: comente faghimus, totu a s'atenta o a tretu tretu? ◊ facassí coràgiu! ◊ chena s'amada cumpagna, in su mundhu ite che fato? ◊ su malu fàghere no cumbenit e neunu ◊ si as de fàghere, beni a mi tocare, ca bides sa música!…◊ su fàchere, abberu, za est disaogu! ◊ fit de fàcheres e de allegas a sa mannina ◊ tui tenis unu fai disconnotu!
2.
est pigau a montes a fàghere linna a su fogu ◊ candho bi at fogu fuidu cheret fatu zente, ca in pagos est malu a bínchere ◊ margiani iat fatu votu de fai unu conillu!…◊ at fatu votu de no torrare a fumare mai prus ◊◊ fàghere a (+ agt., nm.): mancari fachendhe a pastore, ischiat a lèzere e a iscríere ◊ Mussi Gallone at fatu su dormitu ◊ no fetas su tontu: rispondhe a tonu! ◊ mih, como deo mi fato de su moltu e tue pianghes! ◊ candho lu cramant a carchi cosa faghet su surdu
3.
bastare: no mi l'at fata su mànigu e so famidu ◊ no ti l'at fata totu s'ora chi che fis in ziru?! ◊ custu sèmene za mi la faghet pro cussu tantu de terrinu ◊ no bi l'at fata su sonnu: at drommidu tropu pagu! ◊ su tempus non bi lis faghet mai, tenent sempre presse meda
4.
angiai: ocannu medas berbeghes sunt faghindhe a croba, a mascru, a fémina ◊ bi at berbeghe chi no ndhe podet fàghere s'anzone
5.
crèschere, lòmpere: su trigu ocannu no bi at fatu ◊ sas arburedhas chi amus prantadu za sunt faghindhe ◊ custu trigu est fatu e che cheret messadu ◊ custu casu si est totu faghindhe ◊ sa pira antoniessale est bona candho si faghet ◊ sa patata cheret semenada in terra filigalza, ca bi faghet meda ◊ inoghe no che faghet mancu erba ◊ su priucu fachet in sa lana suchidosa ◊ in is méngius terras dhue faet su trigu, s'órgiu e s'avena
6.
èssere possíbbile, andhare bene, èssere deghile: cun is macos e cun is santos non faet a brullae ◊ fait a passai de custa parti puru po intrai a domu ◊ no at fatu a che acusiare deo e apo mandhadu ◊ si no seus in duus, no fait a fai custu trabballu ◊ cussa cosa, si faghet, si faghet, ma si no faghet si lassat! ◊ candu ndi est artziau fadiat a dhu timi! ◊ custu mignanu no at fatu a bènnere
7.
bínchere, arrennesci: in su mercadu oe sa cosa est a chie podet fàghere innantis ◊ nois faghimus prima de a tie ◊ candho nos gherraimus, isse mi la faghiat sempre ca fit prus mannu ◊ a solu no bi la fato: beni ca mi azuas! ◊ sa musca la faghet a su leone ◊ dèu a solu no nci dha fatzu!
8.
tratènnere, abbitai: bae ma no ti che fetas inie! ◊ no as a èssere creindhe chi mi ndhe fato inoghe, no: deretu mi che torro! ◊ intzandus mi faremu mera cun Giuanni /8a. èssiri o andai de acórdiu: cantu male acheridu mi apo giutu ti ndhe paltas cun chie faghes como ◊ no semus e ne faghimus prus umpare ◊ "Bah, teneisí a contu: no seis genti chi feis cun mei!" - e si ndi andat ◊ at naturale gasi bonu chi isse faghet cun totugantos ◊ si bi faghides, compà, deo bos dao custu e bois mi dades cussu!
9.
isse faghiat in su pane assadu ◊ in su casu za bi fato, mih! ◊ inoghe no che ndhe faghet de eletritzista: sos chi benint abbarrant carchi mese e poi si che andhant ca no los pagant ◊ in logu de cumpanzia za faghet, isse, mih! ◊ si non bi as fatu inoghe non bi as a fàghere in perunu logu, ca ses mandrone! ◊◊ custu pabilu faghet a iscríere ◊ cust'erba faghet a manigare ◊ custa est cosa chi faghet a tizirire ◊◊ tempus faghet mi aiant cunfirmadu de s'arresetu de babbu tou inoghe ◊ fait tres annus a ocannu ◊ su pipiu oi fait is annus ◊◊ eo mi faghia chi ndhe connoschiades, de cussa zente ◊ issu si fait ca iscít e no iscít nudha! ◊ ti fia faghindhe fizu de fulanu ◊◊ bos lu fato a ischire comente est ◊ sas peràulas nadas a s'iscuja li faghiant a cumprèndhere chi…◊ fadidha intrai a sorri tua!◊◊ det ischire sa fera de su monte chi oe la tenet de fàghere cun megus ◊◊ si no bi at iscala che fato a brincadura ◊ su fenu cheret fatu a messadura, sa fae frisca cheret fata a bodhidura ◊◊ e ite mi ndhe faghet a mie, si tue ti che andhas? bae! ◊◊ si as de fàghere, beni e tòcami ca bides sa música!…
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie no at it'e fàghere s'oju si ndhe bogat ◊ su bonu fàghere no morit mai
Ètimu
ltn.
facere
Tradutziones
Frantzesu
faire,
réaliser
Ingresu
to do
Ispagnolu
hacer
Italianu
fare,
eseguire,
agire,
procèdere,
produrre,
realizzare
Tedescu
tun,
machen.
gegherài , vrb: agegherai,
geregare,
giagarare,
zacarare Definitzione
bogare de mala manera, fàere fuire, pònnere in avolotu
Sinònimos e contràrios
assulurgiare,
giarigare,
ixegherai,
ispabuciare,
isvalostiare,
salargiare,
stagiai,
ussiare
| ctr.
asseliai,
batire,
cramare
Frases
che l'ant giagaradu a sonos de tamburru e a frúscios ◊ mai bos giagaraia, ma cuntentu iscultaia sas bostras caras cantones (G.A.Cossu)◊ sa zente est giagarada dai pena in pena e tenet bisonzu de paghe! ◊ mi dispiaghet chi ti bida giagaradu e pessighidu! ◊ sos canes a úrulos che ant giagaradu su grodhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
effrayer,
faire fuir
Ingresu
to support escaping
Ispagnolu
echar,
hacer huir
Italianu
far fuggire
Tedescu
in die Flucht schlagen.
ilbambiàre , vrb: irbambiare,
sbambiai Definitzione
fàere bambu, fàere prus pagu saliu aciunghendho àtera cosa, pèrdere sale; in cobertantza, nàrrere isciolórios
Sinònimos e contràrios
abbambiai,
irbambissiare,
isbambiorare
/
sciolloriai
| ctr.
salire
Frases
no annungas tropu abba a su brou, como, ca lu torrat a irbambiare! ◊ si càmbiat s'abba a tantas bortas pro irbambiare su bacagliare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dessaler
Ingresu
to desalt
Ispagnolu
hacer insípido,
desalar
Italianu
insipidire,
dissalare
Tedescu
geschmacklos werden,
entsalzen.