Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

acasagiài , vrb: acasatzare, acasazare, acasizare, agasagiare, agasajare, agasazare, aggasajare Definitzione arrecire una persona a domo; fàere bonu a cara, a unu, su dhu pigare in cunfidàntzia e delicadesa: nau cun ironia, su contràriu puru Sinònimos e contràrios acatai 1, acogliensiai, acoglire, arretzetare, carinnare, frandhigare Frases apena los at bidos, Mariànzela est falada a los addobiare e acasazare tocàndhelis sa manu ◊ ite birgonza, fiza mea aperindhe sa zanna a denote pro acasazare su pejus de sa bidha! ◊ amicos e connoschentes mi ant acasazau ◊ l'amus aggasajau comente si tocavat a unu paesanu vene torrau ◊ a isse l’ant acasizadu fatèndheli su bellu in cara 2. si li fit incurbiada supra delliriandhe e acasazandhesilu ◊ sos nuscos delicaos de sos calàbriches acasazant sa natura ◊ mi istringhet ambas manos meas e chin sa dresta mi acasazat sa massidha ◊ sas pitzinnas mannitas las pones a passizare sos fizos, a los acasazare 3. sos poledhos, unu mascru e una fémina, si fin acasazandhe 4. mi acasazo deretu a santu Predu chi mi presentet totu sos poetas 5. mi timu chi siat po ponni cancua tàcia noba, po acabbai de acasagiai su logu! (S.A.Spano)◊ sa mama si nci ghetat circhendi de abbratzai a Cristus in sa cruxi: Fillu miu istimau, gei ti ant acasagiau!…◊ chi trigat a sanai pobidhu miu, gei seus acasagiaus!…◊ no fiat unu de bidha, ma castiendidhu aici acasagiau, arrutu, mi pariat chi fessit unu de domu mia etotu Ètimu spn. agasajar Tradutziones Frantzesu loger Ingresu to give, hospitality Ispagnolu acoger, hospedar Italianu ospitare, fare buòna accogliènza Tedescu zu Gast haben, freundlich empfangen.

acodíe, acodíri , vrb: acudi, acudire, acudiri Definitzione cúrrere a unu logu po ccn. o calecunu bisóngiu o apretu, bènnere, furriare a domo; fàere a tempus a una cosa, arrennèscere a sighire su chi narat s'àteru, a cumprèndhere luego / pps. acurtu e acudidu; acudi una cosa, de una cosa = fàghere a tempus a ndhe godire, leare, o àteru Sinònimos e contràrios achipire, acosiare, acostai, aprobiai, assuprire, bènnere, ghirare, lòmpere / aúrrere Frases candho l'ant bidu rutu sunt acudidos totu a ndhe lu pesare ◊ acudide a su fogu fuidu! ◊ acudei, sunt bocendi a unu! ◊ zente meda est acudia a dhos bíere ◊ àturus piciochedhus fuant acudendi a biri s'automóbbili ◊ sa zente acudit a su divertimentu ◊ si no acodint is de biginau a dhas istagiai ciai si donant una bona craminada!◊ si fia istada sola, comente aia fatu a ndhe acudire a inoghe?! 2. ndhe acudeint cun binujos e coidales iscalaviados ◊ candho as a acudire in letu de sida a ue est mamma tua sa fàcia frita ti at a iscaldire cun sa sua 3. nu apu acurtu a pigai su postali ◊ a sa sola totu custu traballu no l'acudo ◊ toca e agiudamí ca assinuncas no acudu! ◊ a mesudí no acudu a torrai ◊ cumenti fatzu in cuatru dis a ti acudi pantalonis e giacheta?! ◊ current pro acudire zoronada ◊ tui ca cannoscis sa língua tedesca, dhus acudis a cumprendi su chi narant? ◊ ita totu ses narendi, chi no ti acudu?! ◊ dèu cumentzu a bandai, chi potzu acudi postu ◊ innantis fis a lèpores e pudhas a cantu ndhe potias acudire! ◊ sa missa che at a èssere finia, ma chissai chi l'acuda! ◊ camminai candu teneis sa luxi, prima chi s'acudat s'iscuriu! Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu accourir Ingresu to run Ispagnolu acudir Italianu accórrere, fare in tèmpo Tedescu eilen, rechtzeitig schaffen.

acoidài, acoidàre , vrb: acoitai, acoitare, acuitai, acuitare, coidai Definitzione fàere sa cosa in lestresa, cantu prima, a presse Sinònimos e contràrios apressare, illestrire, incoire | ctr. istentare Frases s'atóngiu acoidendi pesat unu lentzoru niedhu de nuis ◊ tocat a s'acuitai ca no s'aspetant ◊ issu si fut acoitau a crocai ◊ acoita a torrai! ◊ acoitaisí a si ndi andai! ◊ acoitate ca tenzo de fàchere su pranzu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu presser Ingresu to hurry Ispagnolu apresurarse, darse prisa Italianu affrettare, fare in frétta Tedescu sich beeilen.

acostumài , vrb: acostumare, costumai Definitzione tènnere o àere a parusu, àere s'abbitúdine, s’avesu; giare bonas abbitúdines Sinònimos e contràrios abbetuare, abesare, acomunai, arranguai, imbisciare, ingustai, parusare Frases a dí de oi unu tempus acostumaiaus a fai cancuna sciampita puru! ◊ cussu no acostumat a abarrai a giru ◊ dh'apo pretzetadu chi no si atrameset de mi ne torrare a parte de manzanu comente acostumat issu (Z.Porcu)◊ dèu acostumu pagu a fuedhai ananti de genti meda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu avoir coutume, être coutumier Ingresu to accustom, to have in use Ispagnolu acostumbrar Italianu costumare, avére in uso, èsser sòliti fare, solére Tedescu gewohnt sein.

addoàe , vrb: addoai 1, addoare, adduai 1, doare Definitzione fàere sa doa, mescamente ororu de is làcanas, segare de su chi dhue creschet e innetiare a manera chi unu fogu fuiu no agatet cosa de abbruxare Sinònimos e contràrios dogare Frases su fogu unu tempus dhu poniant isceti me is nebronis ma dh'addoànt po no nci essí foras ◊ cun butios de sàmbene bos l'amos addoadu, su fogu! ◊ si addoat a fogu, a marra, a fraci e cumenti benit a bèni Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire des bandes anti-incendie Ingresu to make anti-fire strips Ispagnolu hacer cortafuegos Italianu fare le fasce antincèndio Tedescu Brandschutzstreifen roden.

addotorài, addotoràre , vrb Definitzione giare o pigare sa làurea, fàere a dutore, laureau; nau a disprétziu de unu, giare a bíere chi ischit totu issu, su si crèdere ischípiu meda Tradutziones Frantzesu décerner un diplôme, obtenir son diplôme, faire le pédant Ingresu to graduate, to air one’knowledge Ispagnolu licenciarse, titularse, maestrear, presumir de docto Italianu addottorarsi, fare il saccènte Tedescu doktorieren, den Besserwisser spielen.

aggallàre , vrb Definitzione fàere su gallu, is càgios, fàere sa pedhe a tretos tostada e grussa meda Sinònimos e contràrios abbadhare, acorgiare, acorzolare Frases sos pes fint abbituados a totu sos intopos, aggallèndhesi in su corzu, caminendhe chentza botes Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre calleux Ingresu to make horny Ispagnolu encallecer Italianu incallire, fare i calli Tedescu verhärten.

aggrinzàre , vrb Definitzione fàere sa bia de conca, petenandho is pilos Tradutziones Frantzesu faire la raie Ingresu to part (hair) Ispagnolu hacer la raya del pelo Italianu fare la scriminatura Tedescu scheiteln.

aggrogotài , vrb Definitzione fàere una genia de moida chi faent is gatos asseliaos, ma fintzes sorrogare Sinònimos e contràrios arrasai, frisciare 1, grunnire, igrisai, raulare, runidare Frases su macitu est aggrogotendi 2. unu margiani fut aggrogotendu Terminologia iscientìfica bga Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ronronner, faire ronron Ingresu to purr Ispagnolu ronronear Italianu fare le fusa Tedescu schnurren.

aggrucàre , vrb: aggrugare, aggrugari, aggurgare, agrugai, agrugari Definitzione fàere passadas lestras, coment'e po bòlere bídere o fàere totugantu impresse impresse, chentza si tratènnere a dhu fàere bene; fintzes pònnere a grughe, atobiàresi a grughe (nau de camminos, istradas) Sinònimos e contràrios atraessare, gruxai / navaciare Frases sos corbos bolandhe aggrucant su chelu ◊ apo aggrucau totu su sartu ◊ sa chirca iscientífica at aggrugadu totu s'ispàtziu interplanetàriu cun astronaves e telescópios ◊ aggruco campos e badhes ◊ bi cheret ora petzi pro aggrucare chin s’iscopa cussa betedhe iscala! ◊ nois fimus aggrucandhe a inghíriu de sas cumbessias 2. debbadas chi mi aggrughe chirchendhe sos chi mancant dae domo! 3. pagos tzitzones furint aggrugados in sa forredha ◊ in coghina dhue aiat iscannos, botos e linna aggrugada Ètimu its ad + cruc(u)lare Tradutziones Frantzesu fouiller Ingresu to scour Ispagnolu despacharse, chapucear Italianu perlustrare, fare un lavóro in mòdo sbrigativo Tedescu durchsuchen, eine schleunige Arbeit machen.

allorichitàre , vrb: allorighitare, lorichitare Definitzione fàere o essire a lorighedhas, a tzirollos (cricos) pitichedhos, nau mescamente de is pilos Sinònimos e contràrios anedhai, arrullai, eritzare, frisai, incincinnare, riciulare | ctr. istirare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu friser Ingresu to form into curls Ispagnolu ensortijar Italianu arricciolare, fare i bóccoli Tedescu kräuseln.

aprummonàre , vrb Definitzione giare o pigare carda, arrennegu meda, tzacu meda Sinònimos e contràrios aciumonare, afelonare, imprumonare Frases mi ndhe aprummonat solu a bi pessare a totu su male chi mi ant fatu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu avoir du dépit, prendre la mouche Ingresu to make s.o. angry Ispagnolu enfadarse mucho Italianu fare stizza Tedescu jdn ärgern, sich ärgern.

arranomonài , vrb: arrenomenai Definitzione nàrrere su númene de unu Sinònimos e contràrios arremonae, fentomare, mantovare Frases fostei no nd'iat inténdiu mai arranomonendi? Ètimu ctl. renomenar Tradutziones Frantzesu nommer Ingresu to name Ispagnolu nombrar Italianu nominare, fare il nóme di qlc Tedescu erwähnen.

atoliàre , vrb: atuliare Definitzione fàere is cosas impresse e bene chentza istare perdendho tempus faendho e chentza fàere: a logos dhu narant in su sensu de iscumbatare, fàere unu cunfrontu, atobiare, tzerriare a su matessi logu Sinònimos e contràrios afiliatare, spodhai Frases za ti ndhe cheret de tempus a ndhe atuliare!…◊ istat sempre faghindhe ma no ndhe atúliat, no, de sa cosa! ◊ e candho ndhe atúlias a collire una maghinada de olia collindhe a una a una?! 2. suta su palcu si atzendhiant sos cuntrestos pro atoliare cale fit su mezus poeta cantendhe (S.Patatu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire vite, travailler efficacement Ingresu to work efficiently Ispagnolu trabajar bien, despachar Italianu lavorare, fare con efficiènza Tedescu tüchtig arbeiten.

bagnài, bagnàre , vrb: abbagnare, bangiai, bangiare, bannare 1, banzare Definitzione isciúndhere, betare o intrare a mesu de s'abba in s'erriu, in su mare; betare abba a sa cosa Sinònimos e contràrios ifúndhere, insúndhere, isfúndhere | ctr. asciutai, frobbire Frases bagnai su cuadhu, is bòis, unu vascellu ◊ daghi si solint banzare isparit de s'artrosi su dolore 2. onzi pedra de sàmbene est bangiada chi est s'Era de sos màrtires giamada ◊ conat su sudori e bàngiat s'istula Ètimu itl. bagnare Tradutziones Frantzesu se baigner Ingresu to bathe Ispagnolu bañar, mojar Italianu fare i bagni Tedescu baden.

bragài , vrb: abbragare 1, bragare Definitzione fàere braga, èssere cuntentone de una cosa, de sèi etotu, su si pigare a bàntidu o su si giare bàntidos Sinònimos e contràrios lantarinare, spamparrai Frases fit bragandhe ca giuchiat sa camisa ammedonada a beculeris mannos ◊ una corròncia si che tzacat braghendhe in mesu de sos paones, bestida cun pumas de paone ◊ de su monte chi tenent ant resone a si ndhe bragare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire le m'as- tu-vu, faire le fanfaron Ingresu to boast Ispagnolu hacer el fanfarrón Italianu spacconeggiare, fare lo spocchióso Tedescu prahlen.

cagiàre , vrb: cagliai 1, callai, caxae, cazare Definitzione si narat de cosa brodosa, de late, ógiu, e àteru, chi perdendho abba o perdendho calore (o po àteru) si faet prus tostada; nau foedhandho de unu, si narat in su sensu de si currègere, essire sàbiu, lòmpere a calecunu arresurtau bonu Sinònimos e contràrios abbeladinare, acragare, aggromare, alleae, ammallorai, apedrare, apiatare, belare, giagare, impagnire, pazare / medrare, medrire | ctr. iscagiae, sòlbere Maneras de nàrrere csn: callai a ciorbedhu = essire zudissiosu, sàbiu, cabosu, achistiadu che unu mannu; su cagiau = su callau, preta; cagiare s'ógiu in buca = abbarrare trassidos; cazare una cosa de… = cuguzàrela de…, betàreli carchi cosa a meda, fai callagalla de… Frases in zerru, comente faghet fritu s'ozu ermanu si cazat ◊ cosa lassada a budhire meda si che cazat tropu ◊ custu binu callat in s'unga ◊ su lati si est callau ◊ sa minestra ca fut ghetada de diora si est callada 2. l'at bidu chi a fàghere male no cumbenit, ma no bi cazat etotu ◊ l'ischis chi andhat male a fàghere gai, ma no bi cazas, no! ◊ tue no bi as cazadu: naras isambrúlios, iscabulada! ◊ s'ómini callat a ciorbedhu a corant'annus ◊ totinduna chi est callendi a ciorbedhu… s'ómini torrat a pipiu ◊ cussa cantzone est serbia a fàere cazare sos sentimentos de sa zente ◊ addaghi at intesu sa senténtzia dhi est cagiadu s'ógiu in buca! Sambenados e Provèrbios smb: Callai Ètimu itl. cagliare Tradutziones Frantzesu épaissir, coaguler, se cailler Ingresu to thicken Ispagnolu espesar, condensar Italianu addensare, fare dènso, coagulare, rappigliarsi Tedescu sich verdichten, gerinnen.

càrcara , nf Definitzione forru po còere sa pedra carcària de fàere a crachina Tradutziones Frantzesu four à chaux Ingresu limekiln Ispagnolu calera Italianu fornace per fare la calce Tedescu Kalkofen.

carvonàre , vrb Definitzione fàere o manigiare crabone Frases sa sacheta la zughiat su babbu carvonendhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire du charbon Ingresu to coal Ispagnolu carbonear Italianu fare il carbóne Tedescu Kohle brennen.

casigiài , vrb: casizare Definitzione fàere a casu, fàere su casu Terminologia iscientìfica csu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire le fromage Ingresu to make cheese Ispagnolu hacer el queso, quesear Italianu fare il formàggio Tedescu Käse bereiten.

«« Torra a chircare