Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abasciài , vrb: abbasciae, abbasciai, abbasciare, abbassare, abbassiare Definitzione calare de pitzu a giosso, portare de artu a bàsciu; miminare calecuna cosa, fàere prus bassu; istare a su chi bolet un'àteru, indrúchere a dhi pedire cosa Sinònimos e contràrios abbaltare, abbaratai, achirrare, imbaratire, imbasciai, calai, falare / amenguai, isbascire | ctr. alciare, ampiai / crèschere, aumentare Maneras de nàrrere csn: candho abbàssiat sole = a bortaedie, candu abbàsciat sa dí; a. is codhus = falare de codhos, istare a su chi cheret àtere, leare sa cosa contrària cun passéntzia; fai a. su chíchiri a unu = segaidhu de tressu, dàreli un'irmurriada; a. su fogu = menguai su fogu, bogàreche fogu a manera chi siat prus pagu; a. sa televisione, s'aràdiu, sas boghes = regulàrelos de s'intèndhere prus pagu; abbasciai sa boxi = (puru) pèrdere sa boghe, faedhare a boghe russa pro serragu Frases ti podit abbasciai un'acidenti ◊ dhu at abbasciau unu pilloni asuba de su campanili ◊ su Verbu Deus Redentore est abbassadu dae chelu in terra ◊ ndi fut abbasciau de su trenu ◊ est abbassatu dae su postale in piatza ◊ a Gesugristu ndi dh'ant abbasciau de sa cruxi 2. abbàssiali su fogu, a sa padedha! ◊ nci fúliant sa cosa ma no abbàsciant su prétziu! ◊ s'unfradura est abbascendi ◊ s'istrada in cussu cúcuru che l'ant abbassiada ◊ cussa fit fémina abbassiada in s'unore 3. no ti depes abbassiare a pedire nudha! ◊ si fut dépiu abbasciai ◊ cussos pretenent chi s'àteru si abbàssiet a pedire pro piaghere su chi li tocat de diritu! Sambenados e Provèrbios prb: chie tropu si abbàsciat su culu ammustrat Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu baisser, s'abaisser Ingresu to lower, to humble Ispagnolu bajar, bajar, disminuir, humillarse, rebajarse Italianu abbassare, umiliarsi, digradare Tedescu niedriger machen, erniedrigen (sich).

abbagnàre , vrb: abbangiai, abbangiare, abbanzare 1, bagnai* Definitzione istare o pònnere a modhe in s'abba, betare abba o cosas deasi Sinònimos e contràrios abbangiuledhai, abbanzulare, abbugnare, ifúndhere, insúndhere, isfúndhere | ctr. asciutai, frobbire Frases sas làgrimas a poju ndhe las umpro a las gíghere pro abbangiare sa terra ◊ torras po ti abbanzare in su frúmene ◊ istídhius mannus apitzus mi arruint e totu mi abbàngiu (G.Solinas) 2. at própiu meda e seu totu abbangiau ◊ sentza pasu so andhadu abbanzadu dai bidhias e nie cascu (T.Becciu)◊ in domu mia proit in dónnia logu: apenas istídhiat seu abbangiau! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mouiller Ingresu to wet Ispagnolu mojar, bañar Italianu bagnare Tedescu naß machen.

abbalvatàre , vrb: abbarbatare, abbarvatare, abratare 1, alvatare, arbatare, arvatare, barbatare*, brabatai 1, brabatari Definitzione arare sa primu borta una terra, pruschetotu in beranu, a manera de dha cumenciare a aprontare Sinònimos e contràrios irrudiare, scoturai Frases alvatendhe so istadu cun bitelledhos in terrinos cruos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu défricher Ingresu to till Ispagnolu roturar Italianu dissodare il terréno Tedescu urbar machen.

abbellitài, abbellitàre , vrb Definitzione fàere bellu, cuncordare cosas po bellesa Sinònimos e contràrios abbellire, mudai 2. in bidha ant abbellitau sa crésia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu maquiller Ingresu to make up Ispagnolu maquillar Italianu imbellettare Tedescu schön machen.

abborticàre , vrb: abbortigare, abbortijare, abbortixare Definitzione batire un’arremu, mescamente postu male chi no passat bene su sàmbene, de pàrrere coment’e totu puntu cun ortiga, o fintzes de no si dhu intèndhere coment’e chi siat sicau, de ortigu Sinònimos e contràrios addormicare, addrommentire, aggurticiare, iformicare, immortigare, indoliminzare, intrementíre indormicare Frases comente fia corcadu mi at abbortigadu su bratzu ◊ candho si pesabat fit totu abborticau e addozau e pro si cossolare bibiat una tassa de birra Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu engourdir Ingresu to benumb Ispagnolu entorpecer Italianu intorpidire Tedescu gefühllos machen.

abbrigài , vrb: abbrigare 1, abbrigari, arbigai, arvigai, avrigai, obrigai Definitzione orrubiare su ferru in su fogu fintzes a candho essit modhe de dhu pòdere trebballare Sinònimos e contràrios arrubiai, cardiare, cardigiai, incrabigai, ingrujare Frases su sole in istade abbrigat fintzes is pedras ◊ arvigai unu ferru in su fogu ◊ s'arroca pariat chi dh'iat abbrigada su ferreri 2. ananti de unu trébini avrigau, cussu puru est de bonu coru! ◊ at fatu is istampus a su sulitu cun d-unu ferru arbigau Ètimu srd. albicare Tradutziones Frantzesu rendre brûlant, chauffer au rouge, à blanc Ingresu to make red-hot, to incandesce Ispagnolu calentar al rojo, encandecer Italianu arroventare Tedescu glühen machen.

abbrumài , vrb Sinònimos e contràrios arnai, azannarare, pipionire, pubujonare 2. sa barca est abbrumada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se vermouler Ingresu to be worm eaten Ispagnolu carcomer Italianu tarlare Tedescu wurmstichig machen.

abiài , vrb: aviare Definitzione pigare su camminu e andharesindhe, andhare a unu logu, pigare a in artu, a pitzu, fintzes mòrrere / aviai is ogus = artziare sos ogros, sa crista Sinònimos e contràrios andharesindhe, andharesiche / andai, alciare, imbonai, incarrebai, pigai 1, tocai 1 / mòrrere | ctr. torrae Frases primmu de si che aviare li tocheit sa manu ◊ prite torraias: no ti che fist aviada? ◊ si l'aviat chito pro che la corpare in sa tanca ◊ insudhidu, si li bortat contra invitèndhelu a si aviare, si no cheriat ciafos ◊ candho s'ierru faghet niadas mi avio cun su tazu a sas bassuras 2. abianci a susu! ◊ candu as a èssi béciu as aviai is manus e un'atru ti at a ponni su bestimentu 3. già as fatu impresse a ti che aviare chena mancu unu saludu! Ètimu ctl., spn. aviar Tradutziones Frantzesu acheminer Ingresu to start, to set out Ispagnolu encaminarse Italianu avviare, incamminarsi Tedescu sich auf den Weg machen.

aciapitài , vrb: ciapitai Definitzione fàere is passighedhos de su ballu Sinònimos e contràrios atzopitai, istripitare, sciampitai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sautiller Ingresu to hop about Ispagnolu hacer los pasos del baile sardo Italianu salterellare Tedescu Tanzschritte, sprünge machen.

acodomài, acodomàre , vrb: acomodai, acudomai, acumodai Definitzione pigare o pònnere is comodidades, is cumbénias; pònnere o istare a códumu, bene Sinònimos e contràrios adaretzai, assantai, assetiai Frases si so pastore mi acòdomo ◊ pro finis, già ses bene acodomada cun chie ailti tanta iltimassione Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu arranger Ingresu to arrange Ispagnolu acomodarse Italianu accomodare Tedescu es sich bequem machen.

acomunài , vrb: acomunare Definitzione pònnere a cumone, pigare cunfidàntzia cun ccn. o calecuna cosa / cussu si acomunat cun totu = istat o si agatat bene cun totugantos Sinònimos e contràrios abbetuare, abesare, acostumai, arranguai, ingustai Tradutziones Frantzesu lier amitié, se familiariser Ingresu to familiarize Ispagnolu aunar, familiarizar Italianu accomunare, familiarizzare Tedescu vereinigen, sich vertraut machen.

acorzolàre , vrb: acroxolari Definitzione fàere su córgiu o sa pedhe tostada (fintzes fàere su semu, su pigiolu tostau in is feridas sanandho); pònnere abbitúdine a cosa trebballosa Sinònimos e contràrios abbadhare, acorgiare, aggallare, incroxolai Frases de istudiados no ndh'apo bidu mai cun manos acorzoladas ◊ pro acorzolare sas manos no bi cheret istúdiu, no! ◊ su procu portat su sordi acroxolau in origas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre calleux Ingresu to make callous Ispagnolu encallecer Italianu incallire Tedescu schwielig machen, eine Gewohnheit annehmen.

adasiài , vrb: addajare, addasiai, addasiare Definitzione fàere is cosas abbellu, pigaresidha chentza presse, fàere prus abbellu, cun prus pagu lestresa, abbrandhare unu fàere Sinònimos e contràrios biltentare, illesinare, istentae, tricare | ctr. acoidai Frases tónchinos de betzesa addajant s'andhera 2. erribbau a padente iat addasiau su passu poite is matas furint intipias Ètimu itl. adagiare Tradutziones Frantzesu tarder Ingresu to delay Ispagnolu tardar Italianu indugiare Tedescu langsam machen.

afainài, afainàre , vrb Definitzione istare faendho faina, trebballandho Sinònimos e contràrios acositai, afandhentzare, afariare, afracongiai, afraxai, agasonari Frases si sunt afainados a preparare linna ◊ ego mi depo afainare chin sas cosas de babbu meu Ètimu ctl. afainar Tradutziones Frantzesu s'affairer, s'empresser Ingresu to busy oneself Ispagnolu atarearse Italianu affaccendarsi Tedescu sich viel zu schaffen machen.

afinài , vrb: afinare Definitzione fàere fine, prus fine (po èssere prus acutzu, prus adatu, prus bellu); ifidigare, nau siat de grussària de sa cosa e de sa carena (illangiare), ma fintzes de s'aguantu de sa persona a sa suferéntzia, a is dispraxeres / afinai s'ànima de disígiu = cossumíresi de sa gana, de su disizu Sinònimos e contràrios afinicare, assilingare, assutighilare, conciumire, infinigae, insutiligai, isgumentare, trumentai / irromasire, slangiri | ctr. ingrussai Frases cresche, lizu delicadu, in mesu duras ispinas: piús ti altzas e ti afinas, piús ses apretziadu (P.Casu)◊ s'incapat li afinat su pessamentu candho depet fàghere una cosa de remédiu! ◊ candho istúdias afina su pessamentu! ◊ afina su pessamentu e ti as a ammentare chi issa puru fit audente 2. su pistichinzu chi li afinabat s'ànima l'aiat pessandhe a su chi depiat fàchere: su cojúbiu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu réduire Ingresu to thin Ispagnolu adelgazar, afilar Italianu assottigliare, strùggersi Tedescu feiner machen, vergehen

afinicàre , vrb: afinigai, afinigare, afinigari, finicare Definitzione fàere fine, prus fine, fintzes sighire a trebballare una cosa po dha fàere méngius, cunsiderare is cosas bene e prus a fundhu; educare a maneras de fàere prus delicadas e atentas / afinigare sa mente = pessare in fine, a fundhu Sinònimos e contràrios afinai, afinighedhare, assilingare, assutighilare, conciumire, infinigae, insutiligai, isgumentare | ctr. ingrussai 2. como teniat bisonzu de abbarrare solu, de afinicare galu su chi aiat fatu a denote ◊ afinigadebbollu bois, como, custu chistionu!◊ sa note afínigo sos pensamentos e penas… 3. si ch'est afinigadu in sos modos de fàghere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu amincir Ingresu to thin Ispagnolu afinar, pulir Italianu affinare Tedescu feiner machen, verfeinern.

aframicàre , vrb Definitzione fàere o essire famigosu, pedhitzone / aframicau de gana = mortu de fàmini Sinònimos e contràrios aframicosare, ammiserae Tradutziones Frantzesu appauvrir Ingresu to impoverish Ispagnolu empobrecer Italianu immiserire Tedescu arm machen.

afroscàre , vrb rfl: afruscare Definitzione coment'e bogare pigionatzos, nau fintzes in su sensu de crèschere, fàere a ómine po sa capacidade de fàere fígios Sinònimos e contràrios ifroscare / acimbellai Frases su pisedhu fit afruscadu ca no ischiat comente fàghere a si ch'essire dae sa conchedha Tradutziones Frantzesu se préoccuper, atteindre l'âge de la puberté Ingresu to be worried, to become pubertal Ispagnolu preocuparse, desarrollarse Italianu preoccuparsi, divenir pùbere Tedescu sich Sorgen machen, geschlechtsreif werden.

afungurài , vrb Definitzione fàere prus fundhudu Sinònimos e contràrios aprofundai, devucare, indevucare, istuvucare, tuvucare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu approfondir Ingresu to make deeper Ispagnolu profundizar, rehundir Italianu rèndere più profóndo Tedescu tiefer machen, austiefen.

afurconàre , vrb Definitzione pònnere su furcone, sa népide, genia de maladia chi faet niedhu su granu de is laores Sinònimos e contràrios abboai, achichinare, anneulare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nieller Ingresu to affect by smut Ispagnolu atizonarse Italianu ingolpare Tedescu tiefer machen.