costanàre , vrb: acostanare Definitzione
fàere costanas, freaduras
Sinònimos e contràrios
friai,
malandrare,
piticare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
érafler,
écorcher
Ingresu
to produce a sore in sthg
Ispagnolu
escocer,
rozar
Italianu
fare guidalésco
Tedescu
Druckschaden machen.
discuntentài, discuntentàre , vrb Definitzione
no giare su cuntentu, giare calecunu dispraxere
Sinònimos e contràrios
iscuntentare
| ctr.
acuntentare
Tradutziones
Frantzesu
mécontenter
Ingresu
to displease
Ispagnolu
descontentar
Italianu
scontentare
Tedescu
unzufrieden machen.
fàchere , vrb, nm: fàe 2,
fàede,
fàere,
fàghere,
fai 1,
fàiri,
fari Definitzione
su mudare ideas, abbisòngios e foedhos a cosas, a cumportamentos, atziones: css. cosa chi acontesset si podet cunsiderare unu fàere e po cussu etotu su foedhu podet tènnere significaos meda (fintzes cussu de mudare, cambiare una cosa o a unu = itl. rendere + agt)/ ind. pres. 1ˆ p. sing. fàcio, fàciu, faco, facu, fasso, fatzo/-u, fato, ind. imp. 3ˆ p. sing. fiat = faghiat, 3ˆ p. pl. faghimis; cong. 2ˆ p. sing. fetzes, 3ˆ p. sing. fetzet, 2ˆ p. pl. facadas, 3ˆ p. pl. fetzent; pps. fatu; ger. fachendhe, faendho, faghindhe, faindhe, fatendhe, fendhe, fendi, fendu
Sinònimos e contràrios
agnare,
bastare,
bíncere,
crèschere,
iltare,
importai,
piàghere,
piòere,
tratèniri
| ctr.
nàrrere
Maneras de nàrrere
csn:
a fàghere meu, tou, sou… = si fia deo, si fis tue, si fit isse…, a pàrrere meu o si fit a fàghere comente creo deo, tue, isse…; fàgheresi de…, fàghere su (+ agt., nm.) = betàresi a…, fai fintas de…, o fintzas fai o imparai a fai ccn. trabballu; faisí cun ccn. = fàghere abbitu cun d-unu, cun d-una, fàghere cun d-unu, andhare de acórdiu; dàresi a fàghere = mòeresi faghindhe fortza, carchedhendhe, e gai; fàghere de bisonzu = andhare de su corpus; fàghere bisonzu, unu bisonzu = fàghere carchi cumandhu, faina, dovere; fàghere bisonzu a unu = serbire, bisonzare a unu pro ccn. cumandhu, azudu o faina; fàghere a niedhu = fàghere ledàmine niedhu; fàghere su fídigu in buca = bombitare fele; fàghere abba = pròere, (in cuguzu: pissiare); fàghere linna, landhe, binzina, peta, votu, zente = circai, corbai, segai linna, circai e arregòlliri làndiri, pònniri binzina a sa màchina, bociri un'animali e cuncordai sa petza, impromiti a sèi etotu ccn. cosa o pigai unu determinu, circai, corbai genti po agiudu; fàghere s'isterzu = isciacuai, limpiai s'istrexu imperau papendi o coxinendi; èssere (nau de una cosa) a chie si ndhe faghet = dhoi èssiri cosa, bastus chi unu dha circhit, bastus chi unu s’acudat; fàghere in una cosa (de papai, de ispàssiu)= fai una cosa cun prexeri, cun gustu; fàgheresi chi… = crei, fai su contu ca…; fàghere a unu pro èssere… = pessare, crere chi est…, assimbillai a…; fàghere, fàiri a… (+ vrb.) = èssere possíbbile, andhare bene a fàghere una cosa; fàghere de manos, de pes = mòere sas manos, sos pes; si as de fàghere… = chi no tenis àteru de fai, chi bolis pigai corpus…; avb.: fàghere a (+ númene deverbale cun desinéntzia in -ura: dadura, fuidura, messadura, rugadura, piscadura, e gai); fàghere a gana mala, a dolore de mata, a bómbitos, a cussos = batire sa gana mala, su dolore de mata, e gai; fàghere a cantos = segai a arrogus, arrogai; fàchere a ischire, a cumprèndhere, a bídere = dare a ischire, ispiegare, ammustrare; fàghere a… (+ vrb;) = esser bonu a…, serbiri a… (+ vrb.); fàghere a (+ vrb. inf.) = determinare su chi narat custu vrb.: faghet a ríere, faghes a prànghere, fato a faedhare
Frases
ajó, faghide pro achipire! ◊ ancora no ant cumintzadu a fàere s'istrada ◊ su grideri fiat su giru de sa bidha ghetendi sa grida ◊ ajó ca sa faina cheret fata: comente faghimus, totu a s'atenta o a tretu tretu? ◊ facassí coràgiu! ◊ chena s'amada cumpagna, in su mundhu ite che fato? ◊ su malu fàghere no cumbenit e neunu ◊ si as de fàghere, beni a mi tocare, ca bides sa música!…◊ su fàchere, abberu, za est disaogu! ◊ fit de fàcheres e de allegas a sa mannina ◊ tui tenis unu fai disconnotu!
2.
est pigau a montes a fàghere linna a su fogu ◊ candho bi at fogu fuidu cheret fatu zente, ca in pagos est malu a bínchere ◊ margiani iat fatu votu de fai unu conillu!…◊ at fatu votu de no torrare a fumare mai prus ◊◊ fàghere a (+ agt., nm.): mancari fachendhe a pastore, ischiat a lèzere e a iscríere ◊ Mussi Gallone at fatu su dormitu ◊ no fetas su tontu: rispondhe a tonu! ◊ mih, como deo mi fato de su moltu e tue pianghes! ◊ candho lu cramant a carchi cosa faghet su surdu
3.
bastare: no mi l'at fata su mànigu e so famidu ◊ no ti l'at fata totu s'ora chi che fis in ziru?! ◊ custu sèmene za mi la faghet pro cussu tantu de terrinu ◊ no bi l'at fata su sonnu: at drommidu tropu pagu! ◊ su tempus non bi lis faghet mai, tenent sempre presse meda
4.
angiai: ocannu medas berbeghes sunt faghindhe a croba, a mascru, a fémina ◊ bi at berbeghe chi no ndhe podet fàghere s'anzone
5.
crèschere, lòmpere: su trigu ocannu no bi at fatu ◊ sas arburedhas chi amus prantadu za sunt faghindhe ◊ custu trigu est fatu e che cheret messadu ◊ custu casu si est totu faghindhe ◊ sa pira antoniessale est bona candho si faghet ◊ sa patata cheret semenada in terra filigalza, ca bi faghet meda ◊ inoghe no che faghet mancu erba ◊ su priucu fachet in sa lana suchidosa ◊ in is méngius terras dhue faet su trigu, s'órgiu e s'avena
6.
èssere possíbbile, andhare bene, èssere deghile: cun is macos e cun is santos non faet a brullae ◊ fait a passai de custa parti puru po intrai a domu ◊ no at fatu a che acusiare deo e apo mandhadu ◊ si no seus in duus, no fait a fai custu trabballu ◊ cussa cosa, si faghet, si faghet, ma si no faghet si lassat! ◊ candu ndi est artziau fadiat a dhu timi! ◊ custu mignanu no at fatu a bènnere
7.
bínchere, arrennesci: in su mercadu oe sa cosa est a chie podet fàghere innantis ◊ nois faghimus prima de a tie ◊ candho nos gherraimus, isse mi la faghiat sempre ca fit prus mannu ◊ a solu no bi la fato: beni ca mi azuas! ◊ sa musca la faghet a su leone ◊ dèu a solu no nci dha fatzu!
8.
tratènnere, abbitai: bae ma no ti che fetas inie! ◊ no as a èssere creindhe chi mi ndhe fato inoghe, no: deretu mi che torro! ◊ intzandus mi faremu mera cun Giuanni /8a. èssiri o andai de acórdiu: cantu male acheridu mi apo giutu ti ndhe paltas cun chie faghes como ◊ no semus e ne faghimus prus umpare ◊ "Bah, teneisí a contu: no seis genti chi feis cun mei!" - e si ndi andat ◊ at naturale gasi bonu chi isse faghet cun totugantos ◊ si bi faghides, compà, deo bos dao custu e bois mi dades cussu!
9.
isse faghiat in su pane assadu ◊ in su casu za bi fato, mih! ◊ inoghe no che ndhe faghet de eletritzista: sos chi benint abbarrant carchi mese e poi si che andhant ca no los pagant ◊ in logu de cumpanzia za faghet, isse, mih! ◊ si non bi as fatu inoghe non bi as a fàghere in perunu logu, ca ses mandrone! ◊◊ custu pabilu faghet a iscríere ◊ cust'erba faghet a manigare ◊ custa est cosa chi faghet a tizirire ◊◊ tempus faghet mi aiant cunfirmadu de s'arresetu de babbu tou inoghe ◊ fait tres annus a ocannu ◊ su pipiu oi fait is annus ◊◊ eo mi faghia chi ndhe connoschiades, de cussa zente ◊ issu si fait ca iscít e no iscít nudha! ◊ ti fia faghindhe fizu de fulanu ◊◊ bos lu fato a ischire comente est ◊ sas peràulas nadas a s'iscuja li faghiant a cumprèndhere chi…◊ fadidha intrai a sorri tua!◊◊ det ischire sa fera de su monte chi oe la tenet de fàghere cun megus ◊◊ si no bi at iscala che fato a brincadura ◊ su fenu cheret fatu a messadura, sa fae frisca cheret fata a bodhidura ◊◊ e ite mi ndhe faghet a mie, si tue ti che andhas? bae! ◊◊ si as de fàghere, beni e tòcami ca bides sa música!…
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie no at it'e fàghere s'oju si ndhe bogat ◊ su bonu fàghere no morit mai
Ètimu
ltn.
facere
Tradutziones
Frantzesu
faire,
réaliser
Ingresu
to do
Ispagnolu
hacer
Italianu
fare,
eseguire,
agire,
procèdere,
produrre,
realizzare
Tedescu
tun,
machen.
fastigiài, fastigiàre , vrb: afastigiare Definitzione
istare aifatu a calecuna fémina (o ómine), ammorandho, siat cun ideas sérias o fintzes chentza imprastu / f. ccn. cosa = disizare, abbaidare una cosa, istare apilliados a carchi cosa
Sinònimos e contràrios
ammoratzare,
ammorare
Frases
si est postu a fastigiai e abarrat abbabballucau castiendi a issa ◊ sa bonànima de sorgu miu mi iat permítiu de fastigiai sa filla isceti de sa fentana ◊ nd'iast a tenni de prexu, chi ti fastigiamu dèu!…◊ ge nd'at fastigiau unu, cussa picioca!…
2.
est totu s'ora fastigendi cussu préssiu: donandedhi a dhu tastai! ◊ babbu est fastigendi cussa cadira: comporasidha ca dhoi setzit bèni! ◊ cussa terra dha tengu fastigiada de meda e dha còmporu
Ètimu
ctl.
festejar
Tradutziones
Frantzesu
courtiser,
flirter
Ingresu
to court
Ispagnolu
cortejar,
ligar
Italianu
corteggiare,
amoreggiare
Tedescu
den Hof machen (+ Dat.).
fresài , vrb: fresare Definitzione
fàere a fresa, isperrare, apèrrere a pígios
Sinònimos e contràrios
iscaltulare
/
abbèrrere,
cannire,
crasare,
filiri,
sacai,
scanniri,
sinniai
Maneras de nàrrere
csn:
fresare su pane = iscopercare su pane, segare su pane de fresa ororu pro ispitzigare sos duos pizos e ndhe furriare unu a manera de resurtare ambos de su matessi betu ca sunt lísios a parte de fora ma aspros a parte de intro; fresai sa castàngia = trapare, ispitighedhare sa castanza pro no si tzocare arrustindhe
Frases
fint chie coghindhe e chie fresendhe, a sa cota ◊ su fritu li at fresau sas manos ◊ su sole coghet sa terra faghíndhela fresare
Ètimu
ltn.
fresus
Tradutziones
Frantzesu
fendre,
scinder,
crevasser,
craqueler
Ingresu
to chapp,
to separate,
to cleave
Ispagnolu
hender,
escindir,
agrietar
Italianu
fèndere,
scìndere,
screpolare
Tedescu
spalten,
trennen,
rissig machen.
iderrigàri , vrb: irderrigai,
irdirricare,
sdarrigai Definitzione
fàere a dolore o pònnere dolore mannu a errigos, a s’ischina in su tretu de is errigos
Sinònimos e contràrios
illumbai,
illumbedhare,
irrenare,
isarrigai,
iscrocare 1,
isderenare
Frases
is massaus si funt irderrigaus carrixandu
Ètimu
ltn.
*ex derenare
Tradutziones
Frantzesu
causer mal aux reins
Ingresu
to weary
Ispagnolu
doler los riñones desriñonar
Italianu
direnare
Tedescu
kreuzlahm machen.
ifiniàre, ifinigàre , vrb: irfiniare,
irfinicare,
irfinigare,
isfinigai,
isfinigare,
issinigare,
sfinigai Definitzione
fàere fine, prus fine, menguare sa grussària; essire débbile, èssere pigau de sa debbilesa, bènnere mancu
Sinònimos e contràrios
afinai,
afinicare,
assilingare,
assutighilare,
infinigae,
insutiligai,
irrussare,
isgumentare
/
dilmagiare
| ctr.
ingrussai
Frases
cun sa resolza Antiogu est ifinighendhe unu cantu de ozastru ◊ custa màniga cheret sighida a irfinigare pro intrare in sa forramenta ◊ sa fune si est irfinigada fintzas chi si est segada ◊ deo seo po m’issinigare! ◊ su cannone nostru est pro isfinigare su pane!
2.
ifinigados che filu de seda, chentza prus alientu, andhant campandho de erbàgios e landhe (I.Patta)◊ ci mi pogno a ne dhos ghiare a sa giauna a domo issoro s'ant a issinigare in camminu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
réduire,
diminuer
Ingresu
to thin
Ispagnolu
adelgazar
Italianu
assottigliare
Tedescu
dünner machen.
iformicàre , vrb: ifurmicare,
informigai,
informigare,
infromigai Definitzione
batire un’arremu, mescamente postu male chi no passat bene su sàmbene, de pàrrere coment’e prenu de formiga andhandho, ispirtindho
Sinònimos e contràrios
abborticare,
addormicare,
addrommentire,
ammartusinare,
immortigare,
indormicare
Frases
m'infromigant is manus, si asullant is didus ◊ dhi at infromigau totu una camba, unu bratzu, sa metadi de sa faci, e su dotori no at connotu ca portàt un'itus! ◊ si tocàt e dhi pariat de portai piu in faci e fiat totu infromigau!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
engourdir
Ingresu
to numb
Ispagnolu
entumecerse
Italianu
intorpidire
Tedescu
gefühllos machen.
illadiàre , vrb: illadriare,
illatiare Definitzione
fàere ladu, amplu, bàsciu e largu; rfl., nau de ccn., tratènnere a tropu, istentare / pps. illadiadu = nadu de ccn., laredhosu, chi si tratenet tropu nendhe cosas fintzas chentza cabu
Sinònimos e contràrios
alladiae
/
istentae
| ctr.
ammurudhare,
astrínghere
Frases
su cumassu de sa pasta cariada si segat a bículos atundhurados chi s'illàdiant cun su cannone ◊ cussu murútzulu de casu si est illadiadu
2.
cussu canno annat a su logu s'illàdiat e no tenet ammentu de torrare!
3.
dhue fut cuss'illadiadu e no ischia comente mi ne iscabitzulare (Z.Porcu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
aplatir
Ingresu
to flatten
Ispagnolu
aplastar
Italianu
appiattire
Tedescu
glatt machen.
imbasciài , vrb: (im-ba-sci-a-i)
imbassiare,
immassare Definitzione
portare a bàsciu, prus acanta a terra, fàere prétziu prus bàsciu; rfl. incrubare, abbasciare sa conca a cara a terra, pònnere coment’e cicios, prus bàscios; nau in cobertantza, acuntentare, dignare de fàere ccn. cosa chi paret de menguare s’importàntzia de chie dhu faet / i. sa cigirista = menguare is pretesas; imbasciai is boges = abbasciare is tzérrios, sas boghes, foedhare prus abbellu
Sinònimos e contràrios
abasciai,
abbacare,
ancrucare,
apiadare,
grusare,
incrunai,
ingruxare
/
imbaratire
| ctr.
artziai
Frases
at imbassiadu sas naes pro lòmpere a sa figu cota
2.
imbàssiadi ca sinono ti podent bídere! ◊ pro collire cosa dae terra tocat a s'imbassiare
3.
a fàghere triballedhos de campu cussu no s'imbàssiat, no perdat sos grados, puru!…
4.
ci bolet biri gente in crésia depet cumenciai a imbasciai sa cigirista!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
baisser,
abaisser
Ingresu
to lower,
to humble
Ispagnolu
bajar
Italianu
abbassare
Tedescu
niedriger machen.
imbidrigài , vrb: imbirdigai,
imbirdigari Definitzione
essire o fàere de colore bidre, nau fintzes de unu candho si arrennegat a meda, incerare po fele, de su tzacu
Sinònimos e contràrios
imbirdare,
imbirdillai,
imbirdire
Frases
pentzu a su tempus chi currit, a s'imbirdigai e ingroghí de is istagionis
2.
bastat, sigaus a nai, ca no mi bollu imbidrigai!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
verdir
Ingresu
to turn green
Ispagnolu
verdear
Italianu
inverdire
Tedescu
grün machen.
imbirdèssi, imbirdèssiri , vrb Definitzione
essire de colore bidre, nau de su logu, naschire erba, prènnere de erba
Sinònimos e contràrios
imbidrigai,
imbirdire
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
reverdir
Ingresu
to make green again
Ispagnolu
reverdecer
Italianu
rinverdire
Tedescu
wieder grün machen.
imbrundèssiri , vrb Definitzione
essire o fàere brundhu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre blond
Ingresu
to make fair
Ispagnolu
poner rubio
Italianu
imbiondire
Tedescu
blond machen.
impoberàre 1 , vrb: improverare Definitzione
brigare, nàrrere cosa a unu brigandhodhu, betandhosidhu coment'e male fatu, a curpa, betare in fatze
Sinònimos e contràrios
atzuridare,
ingiugliare,
trilliare
/
refaciai
Frases
no aiat istentadu a l'impoberare chi issa no aiat nudha, etzetu sa bonidade de su coro ◊ e t’impròverant puru chi peoras ca muda ses e frimma e no mezoras!
Tradutziones
Frantzesu
reprocher,
gronder
Ingresu
to upbraid
Ispagnolu
reprochar
Italianu
rimproverare
Tedescu
Vorwürfe machen.
inchigiàre , vrb: inchizare Definitzione
fàere o essire coment'e in cara trista, o fintzes arrennegada; nau de s'aera, annuare
Sinònimos e contràrios
achizare,
acristai,
inchizire,
incilliri
2.
sas boghes de su bentu inchizant s'ària che lamentos de atitadora ◊ s'aera oe si ch'est inchizendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
froncer le sourcil (s)
Ingresu
to frown
Ispagnolu
fruncir el ceño
Italianu
accigliarsi
Tedescu
ein finsteres Gesicht machen.
inchimentàre , vrb Definitzione
fàere chimentu, boghes, burdellu
Sinònimos e contràrios
abbochinare,
batugliare,
chichigliare,
intrigliare,
stragamullai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tapager
Ingresu
to make a noise
Ispagnolu
alborotar
Italianu
fare strèpito,
chiasso
Tedescu
Lärm machen.
incillíri , vrb: incixie,
incixiri Definitzione
ammostare o fàere cara de inchietu istringhendho is chígios; pònnere pentzamentu
Sinònimos e contràrios
achizare,
acristai,
inchigiare,
inchizire,
increstare,
ingrispire
Frases
candu nant cancuna cosa po issa s'incillit e s'inchietat, ma est pronta a perdonai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
froncer le sourcil (s)
Ingresu
to frown
Ispagnolu
fruncir el ceño
Italianu
accigliare
Tedescu
ein finsteres Gesicht machen.
inciorodhàre , vrb: intzarodhai,
intzorodhare,
intzurudhare Definitzione
betare apare a s’afaiu, chentza critériu, fàere un’ammesturitzu de cosas diferentes, fàere un’atzorodhu trebballandho, foedhandho; fintzes isciúndhere a meda, a tropu, cosas de papare
Sinònimos e contràrios
aciapuciae,
ciorodhai,
impiastai,
improdhai,
inciapugliare,
inciobodhare
Frases
ita totu est intzarodhendu cussu fac'e tontu?!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
gâcher,
faire grossièrement
Ingresu
to mess up
Ispagnolu
chapucear
Italianu
fare pastìcci
Tedescu
Pfuschereien machen.
inciurpài , vrb: insurpai,
insurpare,
inturpare,
intzurpai,
intzurpare,
itzurpai Definitzione
essire o fàere tzurpu, menguare o bènnere mancu sa vista e, in cobertantza, sa capacidade de cumprèndhere, bíere s’arrexone, su giustu, sa cosa giai crara
Sinònimos e contràrios
atzecare,
incegai,
inturpire,
intzeghire,
tzurpai
Frases
seu beniu po fai biri a is itzurpus e po itzurpai a chini nat ca nci bit
2.
surdos e inturpados, faghent sa gherra cumbintos de leare sa vitória! ◊ intzurpada dea su dinare s’iat béndhiu sa cusciéntzia e s’ànima a su tiàulu ◊ sas banidades inturpant sa zente ◊ totu intzurpadu de sa passione abbratzat sa mundhana professione
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
crever les yeux,
aveugler
Ingresu
to blind
Ispagnolu
cegar
Italianu
accecare
Tedescu
blind machen,
blind werden.
incrispàe, incrispài, incrispàre , vrb: incrispiai,
incrispiare Definitzione
fàere crispu, cràdiu, pigare fortza, fàere prus lestru, de prus, prus istrintu; primmare, ofèndhere arrennegare; in cobertantza, fintzes annuare nau de s'aera
Sinònimos e contràrios
acadriare,
afortiai,
apretai,
incribidai,
infruscare,
scrispiari
/
acristai,
inchigiare,
incilliri,
increstare
| ctr.
abbacai,
abblandai
Maneras de nàrrere
csn:
incrispiai su passu = caminare prus impresse; aeras incrispadas = chelu annuadu; incrispiare su guresi = fàgherelu essire prus afissu, intipiu
Frases
sempre piús incríspiat su bentu cun bírridos de abba e nie frita (N.Cucureddu)◊ un'ispuntorzada a sos boitos lis faghet incrispiare su passu ◊ su bentu, s'àcua, su fogu funt incrispiendi ◊ est malu su bentu candu incríspiat: trocit truncu e isperdit su cinixu de dónnia fogu (P.Alcioni)◊ incrispat is passus e ponit sa fua
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
épaissir,
intensifier
Ingresu
to intesify,
to thicken
Ispagnolu
intensificar
Italianu
raffittire,
intensificare
Tedescu
dichter machen,
verstärken.