costanàre , vrb: acostanare Definizione fàere costanas, freaduras Sinonimi e contrari friai, malandrare, piticare Etimo srd. Traduzioni Francese érafler, écorcher Inglese to produce a sore in sthg Spagnolo escocer, rozar Italiano fare guidalésco Tedesco Druckschaden machen.

discuntentài, discuntentàre , vrb Definizione no giare su cuntentu, giare calecunu dispraxere Sinonimi e contrari iscuntentare | ctr. acuntentare Traduzioni Francese mécontenter Inglese to displease Spagnolo descontentar Italiano scontentare Tedesco unzufrieden machen.

fàchere , vrb, nm: fàe 2, fàede, fàere, fàghere, fai 1, fàiri, fari Definizione su mudare ideas, abbisòngios e foedhos a cosas, a cumportamentos, atziones: css. cosa chi acontesset si podet cunsiderare unu fàere e po cussu etotu su foedhu podet tènnere significaos meda (fintzes cussu de mudare, cambiare una cosa o a unu = itl. rendere + agt)/ ind. pres. 1ˆ p. sing. fàcio, fàciu, faco, facu, fasso, fatzo/-u, fato, ind. imp. 3ˆ p. sing. fiat = faghiat, 3ˆ p. pl. faghimis; cong. 2ˆ p. sing. fetzes, 3ˆ p. sing. fetzet, 2ˆ p. pl. facadas, 3ˆ p. pl. fetzent; pps. fatu; ger. fachendhe, faendho, faghindhe, faindhe, fatendhe, fendhe, fendi, fendu Sinonimi e contrari agnare, bastare, bíncere, crèschere, iltare, importai, piàghere, piòere, tratèniri | ctr. nàrrere Modi di dire csn: a fàghere meu, tou, sou… = si fia deo, si fis tue, si fit isse…, a pàrrere meu o si fit a fàghere comente creo deo, tue, isse…; fàgheresi de…, fàghere su (+ agt., nm.) = betàresi a…, fai fintas de…, o fintzas fai o imparai a fai ccn. trabballu; faisí cun ccn. = fàghere abbitu cun d-unu, cun d-una, fàghere cun d-unu, andhare de acórdiu; dàresi a fàghere = mòeresi faghindhe fortza, carchedhendhe, e gai; fàghere de bisonzu = andhare de su corpus; fàghere bisonzu, unu bisonzu = fàghere carchi cumandhu, faina, dovere; fàghere bisonzu a unu = serbire, bisonzare a unu pro ccn. cumandhu, azudu o faina; fàghere a niedhu = fàghere ledàmine niedhu; fàghere su fídigu in buca = bombitare fele; fàghere abba = pròere, (in cuguzu: pissiare); fàghere linna, landhe, binzina, peta, votu, zente = circai, corbai, segai linna, circai e arregòlliri làndiri, pònniri binzina a sa màchina, bociri un'animali e cuncordai sa petza, impromiti a sèi etotu ccn. cosa o pigai unu determinu, circai, corbai genti po agiudu; fàghere s'isterzu = isciacuai, limpiai s'istrexu imperau papendi o coxinendi; èssere (nau de una cosa) a chie si ndhe faghet = dhoi èssiri cosa, bastus chi unu dha circhit, bastus chi unu s’acudat; fàghere in una cosa (de papai, de ispàssiu)= fai una cosa cun prexeri, cun gustu; fàgheresi chi… = crei, fai su contu ca…; fàghere a unu pro èssere… = pessare, crere chi est…, assimbillai a…; fàghere, fàiri a… (+ vrb.) = èssere possíbbile, andhare bene a fàghere una cosa; fàghere de manos, de pes = mòere sas manos, sos pes; si as de fàghere… = chi no tenis àteru de fai, chi bolis pigai corpus…; avb.: fàghere a (+ númene deverbale cun desinéntzia in -ura: dadura, fuidura, messadura, rugadura, piscadura, e gai); fàghere a gana mala, a dolore de mata, a bómbitos, a cussos = batire sa gana mala, su dolore de mata, e gai; fàghere a cantos = segai a arrogus, arrogai; fàchere a ischire, a cumprèndhere, a bídere = dare a ischire, ispiegare, ammustrare; fàghere a… (+ vrb;) = esser bonu a…, serbiri a… (+ vrb.); fàghere a (+ vrb. inf.) = determinare su chi narat custu vrb.: faghet a ríere, faghes a prànghere, fato a faedhare Frasi ajó, faghide pro achipire! ◊ ancora no ant cumintzadu a fàere s'istrada ◊ su grideri fiat su giru de sa bidha ghetendi sa grida ◊ ajó ca sa faina cheret fata: comente faghimus, totu a s'atenta o a tretu tretu? ◊ facassí coràgiu! ◊ chena s'amada cumpagna, in su mundhu ite che fato? ◊ su malu fàghere no cumbenit e neunu ◊ si as de fàghere, beni a mi tocare, ca bides sa música!…◊ su fàchere, abberu, za est disaogu! ◊ fit de fàcheres e de allegas a sa mannina ◊ tui tenis unu fai disconnotu! 2. est pigau a montes a fàghere linna a su fogu ◊ candho bi at fogu fuidu cheret fatu zente, ca in pagos est malu a bínchere ◊ margiani iat fatu votu de fai unu conillu!…◊ at fatu votu de no torrare a fumare mai prus ◊◊ fàghere a (+ agt., nm.): mancari fachendhe a pastore, ischiat a lèzere e a iscríere ◊ Mussi Gallone at fatu su dormitu ◊ no fetas su tontu: rispondhe a tonu! ◊ mih, como deo mi fato de su moltu e tue pianghes! ◊ candho lu cramant a carchi cosa faghet su surdu 3. bastare: no mi l'at fata su mànigu e so famidu ◊ no ti l'at fata totu s'ora chi che fis in ziru?! ◊ custu sèmene za mi la faghet pro cussu tantu de terrinu ◊ no bi l'at fata su sonnu: at drommidu tropu pagu! ◊ su tempus non bi lis faghet mai, tenent sempre presse meda 4. angiai: ocannu medas berbeghes sunt faghindhe a croba, a mascru, a fémina ◊ bi at berbeghe chi no ndhe podet fàghere s'anzone 5. crèschere, lòmpere: su trigu ocannu no bi at fatu ◊ sas arburedhas chi amus prantadu za sunt faghindhe ◊ custu trigu est fatu e che cheret messadu ◊ custu casu si est totu faghindhe ◊ sa pira antoniessale est bona candho si faghet ◊ sa patata cheret semenada in terra filigalza, ca bi faghet meda ◊ inoghe no che faghet mancu erba ◊ su priucu fachet in sa lana suchidosa ◊ in is méngius terras dhue faet su trigu, s'órgiu e s'avena 6. èssere possíbbile, andhare bene, èssere deghile: cun is macos e cun is santos non faet a brullae ◊ fait a passai de custa parti puru po intrai a domu ◊ no at fatu a che acusiare deo e apo mandhadu ◊ si no seus in duus, no fait a fai custu trabballu ◊ cussa cosa, si faghet, si faghet, ma si no faghet si lassat! ◊ candu ndi est artziau fadiat a dhu timi! ◊ custu mignanu no at fatu a bènnere 7. bínchere, arrennesci: in su mercadu oe sa cosa est a chie podet fàghere innantis ◊ nois faghimus prima de a tie ◊ candho nos gherraimus, isse mi la faghiat sempre ca fit prus mannu ◊ a solu no bi la fato: beni ca mi azuas! ◊ sa musca la faghet a su leone ◊ dèu a solu no nci dha fatzu! 8. tratènnere, abbitai: bae ma no ti che fetas inie! ◊ no as a èssere creindhe chi mi ndhe fato inoghe, no: deretu mi che torro! ◊ intzandus mi faremu mera cun Giuanni /8a. èssiri o andai de acórdiu: cantu male acheridu mi apo giutu ti ndhe paltas cun chie faghes como ◊ no semus e ne faghimus prus umpare ◊ "Bah, teneisí a contu: no seis genti chi feis cun mei!" - e si ndi andat ◊ at naturale gasi bonu chi isse faghet cun totugantos ◊ si bi faghides, compà, deo bos dao custu e bois mi dades cussu! 9. isse faghiat in su pane assadu ◊ in su casu za bi fato, mih! ◊ inoghe no che ndhe faghet de eletritzista: sos chi benint abbarrant carchi mese e poi si che andhant ca no los pagant ◊ in logu de cumpanzia za faghet, isse, mih! ◊ si non bi as fatu inoghe non bi as a fàghere in perunu logu, ca ses mandrone! ◊◊ custu pabilu faghet a iscríere ◊ cust'erba faghet a manigare ◊ custa est cosa chi faghet a tizirire ◊◊ tempus faghet mi aiant cunfirmadu de s'arresetu de babbu tou inoghe ◊ fait tres annus a ocannu ◊ su pipiu oi fait is annus ◊◊ eo mi faghia chi ndhe connoschiades, de cussa zente ◊ issu si fait ca iscít e no iscít nudha! ◊ ti fia faghindhe fizu de fulanu ◊◊ bos lu fato a ischire comente est ◊ sas peràulas nadas a s'iscuja li faghiant a cumprèndhere chi…◊ fadidha intrai a sorri tua!◊◊ det ischire sa fera de su monte chi oe la tenet de fàghere cun megus ◊◊ si no bi at iscala che fato a brincadura ◊ su fenu cheret fatu a messadura, sa fae frisca cheret fata a bodhidura ◊◊ e ite mi ndhe faghet a mie, si tue ti che andhas? bae! ◊◊ si as de fàghere, beni e tòcami ca bides sa música!… Cognomi e Proverbi prb: chie no at it'e fàghere s'oju si ndhe bogat ◊ su bonu fàghere no morit mai Etimo ltn. facere Traduzioni Francese faire, réaliser Inglese to do Spagnolo hacer Italiano fare, eseguire, agire, procèdere, produrre, realizzare Tedesco tun, machen.

fastigiài, fastigiàre , vrb: afastigiare Definizione istare aifatu a calecuna fémina (o ómine), ammorandho, siat cun ideas sérias o fintzes chentza imprastu / f. ccn. cosa = disizare, abbaidare una cosa, istare apilliados a carchi cosa Sinonimi e contrari ammoratzare, ammorare Frasi si est postu a fastigiai e abarrat abbabballucau castiendi a issa ◊ sa bonànima de sorgu miu mi iat permítiu de fastigiai sa filla isceti de sa fentana ◊ nd'iast a tenni de prexu, chi ti fastigiamu dèu!…◊ ge nd'at fastigiau unu, cussa picioca!… 2. est totu s'ora fastigendi cussu préssiu: donandedhi a dhu tastai! ◊ babbu est fastigendi cussa cadira: comporasidha ca dhoi setzit bèni! ◊ cussa terra dha tengu fastigiada de meda e dha còmporu Etimo ctl. festejar Traduzioni Francese courtiser, flirter Inglese to court Spagnolo cortejar, ligar Italiano corteggiare, amoreggiare Tedesco den Hof machen (+ Dat.).

fresài , vrb: fresare Definizione fàere a fresa, isperrare, apèrrere a pígios Sinonimi e contrari iscaltulare / abbèrrere, cannire, crasare, filiri, sacai, scanniri, sinniai Modi di dire csn: fresare su pane = iscopercare su pane, segare su pane de fresa ororu pro ispitzigare sos duos pizos e ndhe furriare unu a manera de resurtare ambos de su matessi betu ca sunt lísios a parte de fora ma aspros a parte de intro; fresai sa castàngia = trapare, ispitighedhare sa castanza pro no si tzocare arrustindhe Frasi fint chie coghindhe e chie fresendhe, a sa cota ◊ su fritu li at fresau sas manos ◊ su sole coghet sa terra faghíndhela fresare Etimo ltn. fresus Traduzioni Francese fendre, scinder, crevasser, craqueler Inglese to chapp, to separate, to cleave Spagnolo hender, escindir, agrietar Italiano fèndere, scìndere, screpolare Tedesco spalten, trennen, rissig machen.

iderrigàri , vrb: irderrigai, irdirricare, sdarrigai Definizione fàere a dolore o pònnere dolore mannu a errigos, a s’ischina in su tretu de is errigos Sinonimi e contrari illumbai, illumbedhare, irrenare, isarrigai, iscrocare 1, isderenare Frasi is massaus si funt irderrigaus carrixandu Etimo ltn. *ex derenare Traduzioni Francese causer mal aux reins Inglese to weary Spagnolo doler los riñones desriñonar Italiano direnare Tedesco kreuzlahm machen.

ifiniàre, ifinigàre , vrb: irfiniare, irfinicare, irfinigare, isfinigai, isfinigare, issinigare, sfinigai Definizione fàere fine, prus fine, menguare sa grussària; essire débbile, èssere pigau de sa debbilesa, bènnere mancu Sinonimi e contrari afinai, afinicare, assilingare, assutighilare, infinigae, insutiligai, irrussare, isgumentare / dilmagiare | ctr. ingrussai Frasi cun sa resolza Antiogu est ifinighendhe unu cantu de ozastru ◊ custa màniga cheret sighida a irfinigare pro intrare in sa forramenta ◊ sa fune si est irfinigada fintzas chi si est segada ◊ deo seo po m’issinigare! ◊ su cannone nostru est pro isfinigare su pane! 2. ifinigados che filu de seda, chentza prus alientu, andhant campandho de erbàgios e landhe (I.Patta)◊ ci mi pogno a ne dhos ghiare a sa giauna a domo issoro s'ant a issinigare in camminu! Etimo srd. Traduzioni Francese réduire, diminuer Inglese to thin Spagnolo adelgazar Italiano assottigliare Tedesco dünner machen.

iformicàre , vrb: ifurmicare, informigai, informigare, infromigai Definizione batire un’arremu, mescamente postu male chi no passat bene su sàmbene, de pàrrere coment’e prenu de formiga andhandho, ispirtindho Sinonimi e contrari abborticare, addormicare, addrommentire, ammartusinare, immortigare, indormicare Frasi m'infromigant is manus, si asullant is didus ◊ dhi at infromigau totu una camba, unu bratzu, sa metadi de sa faci, e su dotori no at connotu ca portàt un'itus! ◊ si tocàt e dhi pariat de portai piu in faci e fiat totu infromigau! Etimo srd. Traduzioni Francese engourdir Inglese to numb Spagnolo entumecerse Italiano intorpidire Tedesco gefühllos machen.

illadiàre , vrb: illadriare, illatiare Definizione fàere ladu, amplu, bàsciu e largu; rfl., nau de ccn., tratènnere a tropu, istentare / pps. illadiadu = nadu de ccn., laredhosu, chi si tratenet tropu nendhe cosas fintzas chentza cabu Sinonimi e contrari alladiae / istentae | ctr. ammurudhare, astrínghere Frasi su cumassu de sa pasta cariada si segat a bículos atundhurados chi s'illàdiant cun su cannone ◊ cussu murútzulu de casu si est illadiadu 2. cussu canno annat a su logu s'illàdiat e no tenet ammentu de torrare! 3. dhue fut cuss'illadiadu e no ischia comente mi ne iscabitzulare (Z.Porcu) Etimo srd. Traduzioni Francese aplatir Inglese to flatten Spagnolo aplastar Italiano appiattire Tedesco glatt machen.

imbasciài , vrb: (im-ba-sci-a-i) imbassiare, immassare Definizione portare a bàsciu, prus acanta a terra, fàere prétziu prus bàsciu; rfl. incrubare, abbasciare sa conca a cara a terra, pònnere coment’e cicios, prus bàscios; nau in cobertantza, acuntentare, dignare de fàere ccn. cosa chi paret de menguare s’importàntzia de chie dhu faet / i. sa cigirista = menguare is pretesas; imbasciai is boges = abbasciare is tzérrios, sas boghes, foedhare prus abbellu Sinonimi e contrari abasciai, abbacare, ancrucare, apiadare, grusare, incrunai, ingruxare / imbaratire | ctr. artziai Frasi at imbassiadu sas naes pro lòmpere a sa figu cota 2. imbàssiadi ca sinono ti podent bídere! ◊ pro collire cosa dae terra tocat a s'imbassiare 3. a fàghere triballedhos de campu cussu no s'imbàssiat, no perdat sos grados, puru!… 4. ci bolet biri gente in crésia depet cumenciai a imbasciai sa cigirista! Etimo srd. Traduzioni Francese baisser, abaisser Inglese to lower, to humble Spagnolo bajar Italiano abbassare Tedesco niedriger machen.

imbidrigài , vrb: imbirdigai, imbirdigari Definizione essire o fàere de colore bidre, nau fintzes de unu candho si arrennegat a meda, incerare po fele, de su tzacu Sinonimi e contrari imbirdare, imbirdillai, imbirdire Frasi pentzu a su tempus chi currit, a s'imbirdigai e ingroghí de is istagionis 2. bastat, sigaus a nai, ca no mi bollu imbidrigai! Etimo srd. Traduzioni Francese verdir Inglese to turn green Spagnolo verdear Italiano inverdire Tedesco grün machen.

imbirdèssi, imbirdèssiri , vrb Definizione essire de colore bidre, nau de su logu, naschire erba, prènnere de erba Sinonimi e contrari imbidrigai, imbirdire Etimo spn. Traduzioni Francese reverdir Inglese to make green again Spagnolo reverdecer Italiano rinverdire Tedesco wieder grün machen.

imbrundèssiri , vrb Definizione essire o fàere brundhu Etimo srd. Traduzioni Francese rendre blond Inglese to make fair Spagnolo poner rubio Italiano imbiondire Tedesco blond machen.

impoberàre 1 , vrb: improverare Definizione brigare, nàrrere cosa a unu brigandhodhu, betandhosidhu coment'e male fatu, a curpa, betare in fatze Sinonimi e contrari atzuridare, ingiugliare, trilliare / refaciai Frasi no aiat istentadu a l'impoberare chi issa no aiat nudha, etzetu sa bonidade de su coro ◊ e t’impròverant puru chi peoras ca muda ses e frimma e no mezoras! Traduzioni Francese reprocher, gronder Inglese to upbraid Spagnolo reprochar Italiano rimproverare Tedesco Vorwürfe machen.

inchigiàre , vrb: inchizare Definizione fàere o essire coment'e in cara trista, o fintzes arrennegada; nau de s'aera, annuare Sinonimi e contrari achizare, acristai, inchizire, incilliri 2. sas boghes de su bentu inchizant s'ària che lamentos de atitadora ◊ s'aera oe si ch'est inchizendhe Etimo srd. Traduzioni Francese froncer le sourcil (s) Inglese to frown Spagnolo fruncir el ceño Italiano accigliarsi Tedesco ein finsteres Gesicht machen.

inchimentàre , vrb Definizione fàere chimentu, boghes, burdellu Sinonimi e contrari abbochinare, batugliare, chichigliare, intrigliare, stragamullai Etimo srd. Traduzioni Francese tapager Inglese to make a noise Spagnolo alborotar Italiano fare strèpito, chiasso Tedesco Lärm machen.

incillíri , vrb: incixie, incixiri Definizione ammostare o fàere cara de inchietu istringhendho is chígios; pònnere pentzamentu Sinonimi e contrari achizare, acristai, inchigiare, inchizire, increstare, ingrispire Frasi candu nant cancuna cosa po issa s'incillit e s'inchietat, ma est pronta a perdonai Etimo srd. Traduzioni Francese froncer le sourcil (s) Inglese to frown Spagnolo fruncir el ceño Italiano accigliare Tedesco ein finsteres Gesicht machen.

inciorodhàre , vrb: intzarodhai, intzorodhare, intzurudhare Definizione betare apare a s’afaiu, chentza critériu, fàere un’ammesturitzu de cosas diferentes, fàere un’atzorodhu trebballandho, foedhandho; fintzes isciúndhere a meda, a tropu, cosas de papare Sinonimi e contrari aciapuciae, ciorodhai, impiastai, improdhai, inciapugliare, inciobodhare Frasi ita totu est intzarodhendu cussu fac'e tontu?! Etimo srd. Traduzioni Francese gâcher, faire grossièrement Inglese to mess up Spagnolo chapucear Italiano fare pastìcci Tedesco Pfuschereien machen.

inciurpài , vrb: insurpai, insurpare, inturpare, intzurpai, intzurpare, itzurpai Definizione essire o fàere tzurpu, menguare o bènnere mancu sa vista e, in cobertantza, sa capacidade de cumprèndhere, bíere s’arrexone, su giustu, sa cosa giai crara Sinonimi e contrari atzecare, incegai, inturpire, intzeghire, tzurpai Frasi seu beniu po fai biri a is itzurpus e po itzurpai a chini nat ca nci bit 2. surdos e inturpados, faghent sa gherra cumbintos de leare sa vitória! ◊ intzurpada dea su dinare s’iat béndhiu sa cusciéntzia e s’ànima a su tiàulu ◊ sas banidades inturpant sa zente ◊ totu intzurpadu de sa passione abbratzat sa mundhana professione Etimo srd. Traduzioni Francese crever les yeux, aveugler Inglese to blind Spagnolo cegar Italiano accecare Tedesco blind machen, blind werden.

incrispàe, incrispài, incrispàre , vrb: incrispiai, incrispiare Definizione fàere crispu, cràdiu, pigare fortza, fàere prus lestru, de prus, prus istrintu; primmare, ofèndhere arrennegare; in cobertantza, fintzes annuare nau de s'aera Sinonimi e contrari acadriare, afortiai, apretai, incribidai, infruscare, scrispiari / acristai, inchigiare, incilliri, increstare | ctr. abbacai, abblandai Modi di dire csn: incrispiai su passu = caminare prus impresse; aeras incrispadas = chelu annuadu; incrispiare su guresi = fàgherelu essire prus afissu, intipiu Frasi sempre piús incríspiat su bentu cun bírridos de abba e nie frita (N.Cucureddu)◊ un'ispuntorzada a sos boitos lis faghet incrispiare su passu ◊ su bentu, s'àcua, su fogu funt incrispiendi ◊ est malu su bentu candu incríspiat: trocit truncu e isperdit su cinixu de dónnia fogu (P.Alcioni)◊ incrispat is passus e ponit sa fua Etimo srd. Traduzioni Francese épaissir, intensifier Inglese to intesify, to thicken Spagnolo intensificar Italiano raffittire, intensificare Tedesco dichter machen, verstärken.

«« Cerca di nuovo