costanàre , vrb: acostanare Definition
fàere costanas, freaduras
Synonyms e antonyms
friai,
malandrare,
piticare
Etymon
srd.
Translations
French
érafler,
écorcher
English
to produce a sore in sthg
Spanish
escocer,
rozar
Italian
fare guidalésco
German
Druckschaden machen.
discuntentài, discuntentàre , vrb Definition
no giare su cuntentu, giare calecunu dispraxere
Synonyms e antonyms
iscuntentare
| ctr.
acuntentare
Translations
French
mécontenter
English
to displease
Spanish
descontentar
Italian
scontentare
German
unzufrieden machen.
fàchere , vrb, nm: fàe 2,
fàede,
fàere,
fàghere,
fai 1,
fàiri,
fari Definition
su mudare ideas, abbisòngios e foedhos a cosas, a cumportamentos, atziones: css. cosa chi acontesset si podet cunsiderare unu fàere e po cussu etotu su foedhu podet tènnere significaos meda (fintzes cussu de mudare, cambiare una cosa o a unu = itl. rendere + agt)/ ind. pres. 1ˆ p. sing. fàcio, fàciu, faco, facu, fasso, fatzo/-u, fato, ind. imp. 3ˆ p. sing. fiat = faghiat, 3ˆ p. pl. faghimis; cong. 2ˆ p. sing. fetzes, 3ˆ p. sing. fetzet, 2ˆ p. pl. facadas, 3ˆ p. pl. fetzent; pps. fatu; ger. fachendhe, faendho, faghindhe, faindhe, fatendhe, fendhe, fendi, fendu
Synonyms e antonyms
agnare,
bastare,
bíncere,
crèschere,
iltare,
importai,
piàghere,
piòere,
tratèniri
| ctr.
nàrrere
Idioms
csn:
a fàghere meu, tou, sou… = si fia deo, si fis tue, si fit isse…, a pàrrere meu o si fit a fàghere comente creo deo, tue, isse…; fàgheresi de…, fàghere su (+ agt., nm.) = betàresi a…, fai fintas de…, o fintzas fai o imparai a fai ccn. trabballu; faisí cun ccn. = fàghere abbitu cun d-unu, cun d-una, fàghere cun d-unu, andhare de acórdiu; dàresi a fàghere = mòeresi faghindhe fortza, carchedhendhe, e gai; fàghere de bisonzu = andhare de su corpus; fàghere bisonzu, unu bisonzu = fàghere carchi cumandhu, faina, dovere; fàghere bisonzu a unu = serbire, bisonzare a unu pro ccn. cumandhu, azudu o faina; fàghere a niedhu = fàghere ledàmine niedhu; fàghere su fídigu in buca = bombitare fele; fàghere abba = pròere, (in cuguzu: pissiare); fàghere linna, landhe, binzina, peta, votu, zente = circai, corbai, segai linna, circai e arregòlliri làndiri, pònniri binzina a sa màchina, bociri un'animali e cuncordai sa petza, impromiti a sèi etotu ccn. cosa o pigai unu determinu, circai, corbai genti po agiudu; fàghere s'isterzu = isciacuai, limpiai s'istrexu imperau papendi o coxinendi; èssere (nau de una cosa) a chie si ndhe faghet = dhoi èssiri cosa, bastus chi unu dha circhit, bastus chi unu s’acudat; fàghere in una cosa (de papai, de ispàssiu)= fai una cosa cun prexeri, cun gustu; fàgheresi chi… = crei, fai su contu ca…; fàghere a unu pro èssere… = pessare, crere chi est…, assimbillai a…; fàghere, fàiri a… (+ vrb.) = èssere possíbbile, andhare bene a fàghere una cosa; fàghere de manos, de pes = mòere sas manos, sos pes; si as de fàghere… = chi no tenis àteru de fai, chi bolis pigai corpus…; avb.: fàghere a (+ númene deverbale cun desinéntzia in -ura: dadura, fuidura, messadura, rugadura, piscadura, e gai); fàghere a gana mala, a dolore de mata, a bómbitos, a cussos = batire sa gana mala, su dolore de mata, e gai; fàghere a cantos = segai a arrogus, arrogai; fàchere a ischire, a cumprèndhere, a bídere = dare a ischire, ispiegare, ammustrare; fàghere a… (+ vrb;) = esser bonu a…, serbiri a… (+ vrb.); fàghere a (+ vrb. inf.) = determinare su chi narat custu vrb.: faghet a ríere, faghes a prànghere, fato a faedhare
Sentences
ajó, faghide pro achipire! ◊ ancora no ant cumintzadu a fàere s'istrada ◊ su grideri fiat su giru de sa bidha ghetendi sa grida ◊ ajó ca sa faina cheret fata: comente faghimus, totu a s'atenta o a tretu tretu? ◊ facassí coràgiu! ◊ chena s'amada cumpagna, in su mundhu ite che fato? ◊ su malu fàghere no cumbenit e neunu ◊ si as de fàghere, beni a mi tocare, ca bides sa música!…◊ su fàchere, abberu, za est disaogu! ◊ fit de fàcheres e de allegas a sa mannina ◊ tui tenis unu fai disconnotu!
2.
est pigau a montes a fàghere linna a su fogu ◊ candho bi at fogu fuidu cheret fatu zente, ca in pagos est malu a bínchere ◊ margiani iat fatu votu de fai unu conillu!…◊ at fatu votu de no torrare a fumare mai prus ◊◊ fàghere a (+ agt., nm.): mancari fachendhe a pastore, ischiat a lèzere e a iscríere ◊ Mussi Gallone at fatu su dormitu ◊ no fetas su tontu: rispondhe a tonu! ◊ mih, como deo mi fato de su moltu e tue pianghes! ◊ candho lu cramant a carchi cosa faghet su surdu
3.
bastare: no mi l'at fata su mànigu e so famidu ◊ no ti l'at fata totu s'ora chi che fis in ziru?! ◊ custu sèmene za mi la faghet pro cussu tantu de terrinu ◊ no bi l'at fata su sonnu: at drommidu tropu pagu! ◊ su tempus non bi lis faghet mai, tenent sempre presse meda
4.
angiai: ocannu medas berbeghes sunt faghindhe a croba, a mascru, a fémina ◊ bi at berbeghe chi no ndhe podet fàghere s'anzone
5.
crèschere, lòmpere: su trigu ocannu no bi at fatu ◊ sas arburedhas chi amus prantadu za sunt faghindhe ◊ custu trigu est fatu e che cheret messadu ◊ custu casu si est totu faghindhe ◊ sa pira antoniessale est bona candho si faghet ◊ sa patata cheret semenada in terra filigalza, ca bi faghet meda ◊ inoghe no che faghet mancu erba ◊ su priucu fachet in sa lana suchidosa ◊ in is méngius terras dhue faet su trigu, s'órgiu e s'avena
6.
èssere possíbbile, andhare bene, èssere deghile: cun is macos e cun is santos non faet a brullae ◊ fait a passai de custa parti puru po intrai a domu ◊ no at fatu a che acusiare deo e apo mandhadu ◊ si no seus in duus, no fait a fai custu trabballu ◊ cussa cosa, si faghet, si faghet, ma si no faghet si lassat! ◊ candu ndi est artziau fadiat a dhu timi! ◊ custu mignanu no at fatu a bènnere
7.
bínchere, arrennesci: in su mercadu oe sa cosa est a chie podet fàghere innantis ◊ nois faghimus prima de a tie ◊ candho nos gherraimus, isse mi la faghiat sempre ca fit prus mannu ◊ a solu no bi la fato: beni ca mi azuas! ◊ sa musca la faghet a su leone ◊ dèu a solu no nci dha fatzu!
8.
tratènnere, abbitai: bae ma no ti che fetas inie! ◊ no as a èssere creindhe chi mi ndhe fato inoghe, no: deretu mi che torro! ◊ intzandus mi faremu mera cun Giuanni /8a. èssiri o andai de acórdiu: cantu male acheridu mi apo giutu ti ndhe paltas cun chie faghes como ◊ no semus e ne faghimus prus umpare ◊ "Bah, teneisí a contu: no seis genti chi feis cun mei!" - e si ndi andat ◊ at naturale gasi bonu chi isse faghet cun totugantos ◊ si bi faghides, compà, deo bos dao custu e bois mi dades cussu!
9.
isse faghiat in su pane assadu ◊ in su casu za bi fato, mih! ◊ inoghe no che ndhe faghet de eletritzista: sos chi benint abbarrant carchi mese e poi si che andhant ca no los pagant ◊ in logu de cumpanzia za faghet, isse, mih! ◊ si non bi as fatu inoghe non bi as a fàghere in perunu logu, ca ses mandrone! ◊◊ custu pabilu faghet a iscríere ◊ cust'erba faghet a manigare ◊ custa est cosa chi faghet a tizirire ◊◊ tempus faghet mi aiant cunfirmadu de s'arresetu de babbu tou inoghe ◊ fait tres annus a ocannu ◊ su pipiu oi fait is annus ◊◊ eo mi faghia chi ndhe connoschiades, de cussa zente ◊ issu si fait ca iscít e no iscít nudha! ◊ ti fia faghindhe fizu de fulanu ◊◊ bos lu fato a ischire comente est ◊ sas peràulas nadas a s'iscuja li faghiant a cumprèndhere chi…◊ fadidha intrai a sorri tua!◊◊ det ischire sa fera de su monte chi oe la tenet de fàghere cun megus ◊◊ si no bi at iscala che fato a brincadura ◊ su fenu cheret fatu a messadura, sa fae frisca cheret fata a bodhidura ◊◊ e ite mi ndhe faghet a mie, si tue ti che andhas? bae! ◊◊ si as de fàghere, beni e tòcami ca bides sa música!…
Surnames and Proverbs
prb:
chie no at it'e fàghere s'oju si ndhe bogat ◊ su bonu fàghere no morit mai
Etymon
ltn.
facere
Translations
French
faire,
réaliser
English
to do
Spanish
hacer
Italian
fare,
eseguire,
agire,
procèdere,
produrre,
realizzare
German
tun,
machen.
fastigiài, fastigiàre , vrb: afastigiare Definition
istare aifatu a calecuna fémina (o ómine), ammorandho, siat cun ideas sérias o fintzes chentza imprastu / f. ccn. cosa = disizare, abbaidare una cosa, istare apilliados a carchi cosa
Synonyms e antonyms
ammoratzare,
ammorare
Sentences
si est postu a fastigiai e abarrat abbabballucau castiendi a issa ◊ sa bonànima de sorgu miu mi iat permítiu de fastigiai sa filla isceti de sa fentana ◊ nd'iast a tenni de prexu, chi ti fastigiamu dèu!…◊ ge nd'at fastigiau unu, cussa picioca!…
2.
est totu s'ora fastigendi cussu préssiu: donandedhi a dhu tastai! ◊ babbu est fastigendi cussa cadira: comporasidha ca dhoi setzit bèni! ◊ cussa terra dha tengu fastigiada de meda e dha còmporu
Etymon
ctl.
festejar
Translations
French
courtiser,
flirter
English
to court
Spanish
cortejar,
ligar
Italian
corteggiare,
amoreggiare
German
den Hof machen (+ Dat.).
fresài , vrb: fresare Definition
fàere a fresa, isperrare, apèrrere a pígios
Synonyms e antonyms
iscaltulare
/
abbèrrere,
cannire,
crasare,
filiri,
sacai,
scanniri,
sinniai
Idioms
csn:
fresare su pane = iscopercare su pane, segare su pane de fresa ororu pro ispitzigare sos duos pizos e ndhe furriare unu a manera de resurtare ambos de su matessi betu ca sunt lísios a parte de fora ma aspros a parte de intro; fresai sa castàngia = trapare, ispitighedhare sa castanza pro no si tzocare arrustindhe
Sentences
fint chie coghindhe e chie fresendhe, a sa cota ◊ su fritu li at fresau sas manos ◊ su sole coghet sa terra faghíndhela fresare
Etymon
ltn.
fresus
Translations
French
fendre,
scinder,
crevasser,
craqueler
English
to chapp,
to separate,
to cleave
Spanish
hender,
escindir,
agrietar
Italian
fèndere,
scìndere,
screpolare
German
spalten,
trennen,
rissig machen.
iderrigàri , vrb: irderrigai,
irdirricare,
sdarrigai Definition
fàere a dolore o pònnere dolore mannu a errigos, a s’ischina in su tretu de is errigos
Synonyms e antonyms
illumbai,
illumbedhare,
irrenare,
isarrigai,
iscrocare 1,
isderenare
Sentences
is massaus si funt irderrigaus carrixandu
Etymon
ltn.
*ex derenare
Translations
French
causer mal aux reins
English
to weary
Spanish
doler los riñones desriñonar
Italian
direnare
German
kreuzlahm machen.
ifiniàre, ifinigàre , vrb: irfiniare,
irfinicare,
irfinigare,
isfinigai,
isfinigare,
issinigare,
sfinigai Definition
fàere fine, prus fine, menguare sa grussària; essire débbile, èssere pigau de sa debbilesa, bènnere mancu
Synonyms e antonyms
afinai,
afinicare,
assilingare,
assutighilare,
infinigae,
insutiligai,
irrussare,
isgumentare
/
dilmagiare
| ctr.
ingrussai
Sentences
cun sa resolza Antiogu est ifinighendhe unu cantu de ozastru ◊ custa màniga cheret sighida a irfinigare pro intrare in sa forramenta ◊ sa fune si est irfinigada fintzas chi si est segada ◊ deo seo po m’issinigare! ◊ su cannone nostru est pro isfinigare su pane!
2.
ifinigados che filu de seda, chentza prus alientu, andhant campandho de erbàgios e landhe (I.Patta)◊ ci mi pogno a ne dhos ghiare a sa giauna a domo issoro s'ant a issinigare in camminu!
Etymon
srd.
Translations
French
réduire,
diminuer
English
to thin
Spanish
adelgazar
Italian
assottigliare
German
dünner machen.
iformicàre , vrb: ifurmicare,
informigai,
informigare,
infromigai Definition
batire un’arremu, mescamente postu male chi no passat bene su sàmbene, de pàrrere coment’e prenu de formiga andhandho, ispirtindho
Synonyms e antonyms
abborticare,
addormicare,
addrommentire,
ammartusinare,
immortigare,
indormicare
Sentences
m'infromigant is manus, si asullant is didus ◊ dhi at infromigau totu una camba, unu bratzu, sa metadi de sa faci, e su dotori no at connotu ca portàt un'itus! ◊ si tocàt e dhi pariat de portai piu in faci e fiat totu infromigau!
Etymon
srd.
Translations
French
engourdir
English
to numb
Spanish
entumecerse
Italian
intorpidire
German
gefühllos machen.
illadiàre , vrb: illadriare,
illatiare Definition
fàere ladu, amplu, bàsciu e largu; rfl., nau de ccn., tratènnere a tropu, istentare / pps. illadiadu = nadu de ccn., laredhosu, chi si tratenet tropu nendhe cosas fintzas chentza cabu
Synonyms e antonyms
alladiae
/
istentae
| ctr.
ammurudhare,
astrínghere
Sentences
su cumassu de sa pasta cariada si segat a bículos atundhurados chi s'illàdiant cun su cannone ◊ cussu murútzulu de casu si est illadiadu
2.
cussu canno annat a su logu s'illàdiat e no tenet ammentu de torrare!
3.
dhue fut cuss'illadiadu e no ischia comente mi ne iscabitzulare (Z.Porcu)
Etymon
srd.
Translations
French
aplatir
English
to flatten
Spanish
aplastar
Italian
appiattire
German
glatt machen.
imbasciài , vrb: (im-ba-sci-a-i)
imbassiare,
immassare Definition
portare a bàsciu, prus acanta a terra, fàere prétziu prus bàsciu; rfl. incrubare, abbasciare sa conca a cara a terra, pònnere coment’e cicios, prus bàscios; nau in cobertantza, acuntentare, dignare de fàere ccn. cosa chi paret de menguare s’importàntzia de chie dhu faet / i. sa cigirista = menguare is pretesas; imbasciai is boges = abbasciare is tzérrios, sas boghes, foedhare prus abbellu
Synonyms e antonyms
abasciai,
abbacare,
ancrucare,
apiadare,
grusare,
incrunai,
ingruxare
/
imbaratire
| ctr.
artziai
Sentences
at imbassiadu sas naes pro lòmpere a sa figu cota
2.
imbàssiadi ca sinono ti podent bídere! ◊ pro collire cosa dae terra tocat a s'imbassiare
3.
a fàghere triballedhos de campu cussu no s'imbàssiat, no perdat sos grados, puru!…
4.
ci bolet biri gente in crésia depet cumenciai a imbasciai sa cigirista!
Etymon
srd.
Translations
French
baisser,
abaisser
English
to lower,
to humble
Spanish
bajar
Italian
abbassare
German
niedriger machen.
imbidrigài , vrb: imbirdigai,
imbirdigari Definition
essire o fàere de colore bidre, nau fintzes de unu candho si arrennegat a meda, incerare po fele, de su tzacu
Synonyms e antonyms
imbirdare,
imbirdillai,
imbirdire
Sentences
pentzu a su tempus chi currit, a s'imbirdigai e ingroghí de is istagionis
2.
bastat, sigaus a nai, ca no mi bollu imbidrigai!
Etymon
srd.
Translations
French
verdir
English
to turn green
Spanish
verdear
Italian
inverdire
German
grün machen.
imbirdèssi, imbirdèssiri , vrb Definition
essire de colore bidre, nau de su logu, naschire erba, prènnere de erba
Synonyms e antonyms
imbidrigai,
imbirdire
Etymon
spn.
Translations
French
reverdir
English
to make green again
Spanish
reverdecer
Italian
rinverdire
German
wieder grün machen.
imbrundèssiri , vrb Definition
essire o fàere brundhu
Etymon
srd.
Translations
French
rendre blond
English
to make fair
Spanish
poner rubio
Italian
imbiondire
German
blond machen.
impoberàre 1 , vrb: improverare Definition
brigare, nàrrere cosa a unu brigandhodhu, betandhosidhu coment'e male fatu, a curpa, betare in fatze
Synonyms e antonyms
atzuridare,
ingiugliare,
trilliare
/
refaciai
Sentences
no aiat istentadu a l'impoberare chi issa no aiat nudha, etzetu sa bonidade de su coro ◊ e t’impròverant puru chi peoras ca muda ses e frimma e no mezoras!
Translations
French
reprocher,
gronder
English
to upbraid
Spanish
reprochar
Italian
rimproverare
German
Vorwürfe machen.
inchigiàre , vrb: inchizare Definition
fàere o essire coment'e in cara trista, o fintzes arrennegada; nau de s'aera, annuare
Synonyms e antonyms
achizare,
acristai,
inchizire,
incilliri
2.
sas boghes de su bentu inchizant s'ària che lamentos de atitadora ◊ s'aera oe si ch'est inchizendhe
Etymon
srd.
Translations
French
froncer le sourcil (s)
English
to frown
Spanish
fruncir el ceño
Italian
accigliarsi
German
ein finsteres Gesicht machen.
inchimentàre , vrb Definition
fàere chimentu, boghes, burdellu
Synonyms e antonyms
abbochinare,
batugliare,
chichigliare,
intrigliare,
stragamullai
Etymon
srd.
Translations
French
tapager
English
to make a noise
Spanish
alborotar
Italian
fare strèpito,
chiasso
German
Lärm machen.
incillíri , vrb: incixie,
incixiri Definition
ammostare o fàere cara de inchietu istringhendho is chígios; pònnere pentzamentu
Synonyms e antonyms
achizare,
acristai,
inchigiare,
inchizire,
increstare,
ingrispire
Sentences
candu nant cancuna cosa po issa s'incillit e s'inchietat, ma est pronta a perdonai
Etymon
srd.
Translations
French
froncer le sourcil (s)
English
to frown
Spanish
fruncir el ceño
Italian
accigliare
German
ein finsteres Gesicht machen.
inciorodhàre , vrb: intzarodhai,
intzorodhare,
intzurudhare Definition
betare apare a s’afaiu, chentza critériu, fàere un’ammesturitzu de cosas diferentes, fàere un’atzorodhu trebballandho, foedhandho; fintzes isciúndhere a meda, a tropu, cosas de papare
Synonyms e antonyms
aciapuciae,
ciorodhai,
impiastai,
improdhai,
inciapugliare,
inciobodhare
Sentences
ita totu est intzarodhendu cussu fac'e tontu?!
Etymon
srd.
Translations
French
gâcher,
faire grossièrement
English
to mess up
Spanish
chapucear
Italian
fare pastìcci
German
Pfuschereien machen.
inciurpài , vrb: insurpai,
insurpare,
inturpare,
intzurpai,
intzurpare,
itzurpai Definition
essire o fàere tzurpu, menguare o bènnere mancu sa vista e, in cobertantza, sa capacidade de cumprèndhere, bíere s’arrexone, su giustu, sa cosa giai crara
Synonyms e antonyms
atzecare,
incegai,
inturpire,
intzeghire,
tzurpai
Sentences
seu beniu po fai biri a is itzurpus e po itzurpai a chini nat ca nci bit
2.
surdos e inturpados, faghent sa gherra cumbintos de leare sa vitória! ◊ intzurpada dea su dinare s’iat béndhiu sa cusciéntzia e s’ànima a su tiàulu ◊ sas banidades inturpant sa zente ◊ totu intzurpadu de sa passione abbratzat sa mundhana professione
Etymon
srd.
Translations
French
crever les yeux,
aveugler
English
to blind
Spanish
cegar
Italian
accecare
German
blind machen,
blind werden.
incrispàe, incrispài, incrispàre , vrb: incrispiai,
incrispiare Definition
fàere crispu, cràdiu, pigare fortza, fàere prus lestru, de prus, prus istrintu; primmare, ofèndhere arrennegare; in cobertantza, fintzes annuare nau de s'aera
Synonyms e antonyms
acadriare,
afortiai,
apretai,
incribidai,
infruscare,
scrispiari
/
acristai,
inchigiare,
incilliri,
increstare
| ctr.
abbacai,
abblandai
Idioms
csn:
incrispiai su passu = caminare prus impresse; aeras incrispadas = chelu annuadu; incrispiare su guresi = fàgherelu essire prus afissu, intipiu
Sentences
sempre piús incríspiat su bentu cun bírridos de abba e nie frita (N.Cucureddu)◊ un'ispuntorzada a sos boitos lis faghet incrispiare su passu ◊ su bentu, s'àcua, su fogu funt incrispiendi ◊ est malu su bentu candu incríspiat: trocit truncu e isperdit su cinixu de dónnia fogu (P.Alcioni)◊ incrispat is passus e ponit sa fua
Etymon
srd.
Translations
French
épaissir,
intensifier
English
to intesify,
to thicken
Spanish
intensificar
Italian
raffittire,
intensificare
German
dichter machen,
verstärken.