ammalliàre , vrb Definizione
seberare una cosa male, chentza crabbu, chentza gustu
Frasi
m'abbàida ite arratza de bestimenta chi si at amalliadu, putzidha! ◊ za ti l'as ammalliada sa cosa, balla!…◊ za si l'at ammalliada, sa fémina, a si leare un'isenta a muzere!…◊ za ti l'as ammalliada s'ora de chircare zente, a mesanote!
Traduzioni
Francese
choisir sans goût
Inglese
to choose without taste
Spagnolo
elegir sin gusto
Italiano
scégliere sènza gusto
Tedesco
ohne Geschmack wählen.
arréu , avb Definizione
chentza cessare, a sa sighia, totu pínnigu, deunudotu /(nadu de una cosa) èssere arreu arreu = bene assentadu, ispartu deunutotu; totu a. = totugantu, totu pínnigu
Sinonimi e contrari
continu,
fatuvatu,
semper,
totora
/
cdh. irreu
Frasi
est proindhe arreu ◊ su coro est afritzadu e so pianghendhe arreu ◊ brujade arreu súrviles e cogas! ◊ no l'ant cumpresa sa ciasca: solu tue, mala pasca, ti ndhe ses riendhe arreu!
2.
su palatu in giru arreu tenet muràglias ◊ si fit istadu a piaghere meu, arreu arreu aia distrutu sas armas de fogu (Grolle)
Etimo
spn.
arreo
Traduzioni
Francese
continuellement
Inglese
continuosly,
completely
Spagnolo
sin interrupción
Italiano
continuaménte,
completaménte
Tedesco
dauernd,
völlig.
bellaggài , cng, avb: bellecasi,
belleggae,
belleggai,
belleggasi Definizione
belle e deasi, mancari deasi; apustis de tanti…: belleggasi dhu narant fintzes in su sensu de tambene, belle e chi… = mancari, fintzas si…; belle e… = agiummai; belle e gai (belleggai) = mancu mali
Sinonimi e contrari
bellebbai,
belle,
mancumale
Modi di dire
csn:
belle e chi… = mancari, fintzas si…; belle e… = agiummai; belle e gai (belleggai) = mancu mali
Frasi
in família sa gana bellaggai non l’aviamus galu connota ◊ si sunt brigados: belleggai s'ant tocadu sa manu ◊ bellecasi is preghieras ciai ti nci intrant in conca! ◊ belleggai bi l'as fata, mih, a li dare banzu!…◊ boche azis bufadu totu su binu e belleggai no parides cotos ◊ belleggai chi nessi ses ritzu: sanedhu ses? ◊ cussu est tramposu, ma belleggai mi at pagadu
2.
belleggai bos at essidu alenu!…◊ su corpus mi sento iscusseltadu: belleggai mi daes fortzas noas! ◊ belleggai sa cosa fit ispuntante e at achipidu a totu ◊ belleggai su víssiu de èssere pullinu che li est vessidu ◊ fit malàidu meda, belleggai est sanadu ◊ fia pessendhe chi no mi lu faghiat custu piaghere, belleggai za mi l'at fatu
3.
belleggasi esse agatau unu triballu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cependant,
toutefois,
néanmoins,
heureusement,
enfin
Inglese
yet,
luckily,
finally
Spagnolo
sin embargo
Italiano
tuttavìa,
nondiméno,
fortunataménte,
finalménte
Tedesco
trotzdem,
glücklicherweise,
endlich.
bigumàrras, bigumàrru , nm Definizione
bigu o boe marinu; genia de lampu chentza tronu
Sinonimi e contrari
culumarru,
igumarras
Terminologia scientifica
anar, monachus monachus
Traduzioni
Francese
phoque moine de la Méditerranée,
éclair
Inglese
monk seal,
lightning
Spagnolo
foca monje,
relámpago sin trueno
Italiano
foca mònaca,
lampo sécco
Tedesco
Mönchsrobbe,
Wetterleuchten.
brétiu , avb: brítiu Definizione
nàrrere o fàere a b. = chentza régula, chentza critériu, a bodhetu, a s'afaiu, a ogu
Sinonimi e contrari
afainu 1,
bréciu,
faghinu
Frasi
is dotoris a bortas ti donant pastigliedhas a brétiu, tanti po ti acuntentai ◊ tui ses fuedhendi a brétiu, sentza de isciri is cosas acomenti funt ◊ su sali dh'at postu a brítiu ◊ sa cosa est isballiada poita ca dh'at fata a brítiu
Traduzioni
Francese
à tort et à travers
Inglese
at random
Spagnolo
sin ton ni son,
al acaso
Italiano
vànvera,
casàccio
Tedesco
unüberlegt.
carrelòni , nm Definizione
búturu, orruga istrinta istrinta e fintzes chentza essia
Sinonimi e contrari
gutoniu
Terminologia scientifica
bdh
Etimo
ctl.
carreró
Traduzioni
Francese
impasse
Inglese
blind alley
Spagnolo
callejón sin salida
Italiano
vìcolo cièco
Tedesco
Sackgasse.
cèna 1 , prep: chena 1,
chenas,
chene,
sena* Definizione
prep. chi s'impreat in sensu de farta, po inditare chi no dhu'est su chi narat su foedhu chi acumpàngiat: s'impreat ma no sèmpere cun sa prep. de (a/c.: chena + pps. si podet nàrrere de css. tempus, siat passau, presente o benidore: sas berbeghes deris sunt abbarradas chena murtas, como sunt chena murtas, cras las amus a lassare chena murtas; deosi su camp. ponet s'infiniu: su letu est chen'e fai)/ andhare chene su tempus, chena s'ora = chentza àere fatu su tempus, innantis de s'ora sua, de s'ora istabbilida, zusta, chentza èssere lómpidu su tempus
Sinonimi e contrari
censa,
chentza,
sència
Frasi
chena cussu no podimus fàghere nudha ◊ ih, so chent'annos chena bídere cristianos! ◊ si as de m'iscúdere, colpa chena dolu! ◊ a passu pianu in terra bae e làssalu su bolu chena fatu! (Cubeddu)◊ chenas isse no si vivet e ne si faghet passos ◊ est abbarrau dies chene essiu a campu ◊ si fiant castiaus in faci chena de isciri ita fai ◊ cena mi cufessare seo un'annu
2.
totu est morinne, donzi frore s'est sicanne chene su tempus ◊ no ti ne annes a iscola chena s'ora!
Traduzioni
Francese
sans
Inglese
without
Spagnolo
sin
Italiano
sènza
Tedesco
ohne.
chèntza , prep, cng Definizione
prep. chi s'impreat in sensu de farta, po inditare chi mancat deunudotu su chi narat su foedhu chi acumpàngiat (s'impreat cun e chentza sa prep. de) e coment'e cng. de prop. subbordinadas de forma implícita o fintzes esplícita cun sa cng. chi / èssere, àere, tènnere + chentza + pps. de vrb. = no + agt.; chentza farta = chentza fàghere a mancu; chentza cussu (css. motivu) = a donzi modu, cussu o no cussu, gai etotu, itl. comùnque, indipendentemente da ciò
Sinonimi e contrari
cena 1,
censa,
sència
| ctr.
chin
Frasi
chentza de cussu no podimus andhare ◊ chentza triballu no si campat ◊ timendhe e chentza timire, nendhe e chentza nàrrere, andhendhe e chentza andhare ◊ ti l'aia fatu chentza cussu, unu piaghere, si mi l'aias nadu
2.
su pipiu est andau a su sartu chentza si ndi sapiri su babbu
3.
su letu est chentza fatu, tenzo sas binzas chentza pudadas, bi tenimus su trigu chentza messadu, sos cómpitos sunt chentza fatos ◊ cussa est maladia chentza connota! ◊ lis dispiaghiat de che iscatzare s'istranzu chentza cumbidadu (S.Patatu)
Etimo
srd. + itl.
Traduzioni
Francese
sans
Inglese
without
Spagnolo
sin
Italiano
sènza
Tedesco
ohne.
epúru , cng, avb Definizione
e puru: cun totu cussu, mancari deasi, ma a bortas nau cun fele e a murrúngiu, in su sensu contràriu a su normale; candho si arrepitit tenet fintzes su significau de giai fut ora!
Frasi
deo puru sonniei de ti àere in cumpagnia pro tota sa vida mia, epuru no ti tenzei ◊ nachi bi andhaiat paga zente, a su coju, epuru su locale fit prenu!
2.
epuru bi l'as fata, mih, a mazare una criadura!…◊ male, epuru l'ant àpidu, mih, coment'e si che collire sa cosa! ◊ epuru epuru mi azis visitadu in sa maladia!…
3.
epuru epuru mi as faedhadu! ◊ bi so andhadu e mi at pagadu: epuru epuru!…
Traduzioni
Francese
pourtant
Inglese
and still
Spagnolo
sin embargo,
no obstante
Italiano
eppure
Tedesco
dennoch,
trotzdem,
und doch.
faciòba , nf: faciòua Definizione
craba chi no portat corros, múdula
Traduzioni
Francese
chèvre sans cornes
Inglese
unhorned goat
Spagnolo
cabra sin cuernos
Italiano
capra sènza còrna
Tedesco
hörnerlose Ziege.
impipài 1, impipàre , vrb Definizione
importaresindhe, no fàere contu, lassare a pèrdere calecuna cosa o chistione
Sinonimi e contrari
afutire,
strafudhai,
strufudhire
Frasi
benidiche chin nois e impipadindhe de babbu e de cuile! ◊ tres pisedhos si pessighint a coedhas mesu fora, impipèndhesi de su fritu ◊ impipadindhe, no ti les matana!
2.
si su batu est rassu s'impipat de anzone e de crabitu!
Etimo
itl.
impiparsene
Traduzioni
Francese
se ficher de
Inglese
not to care
Spagnolo
tener sin cuidado,
importar un comino
Italiano
infischiarsi
Tedesco
pfeifen.
iscantarúmene, iscantarúmine , nm Definizione
chistionu bambu, chentza cabu e ne coa
Sinonimi e contrari
ibéntiu,
iscàntaru,
tracaza
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
propos inconséquent
Inglese
rambling speech
Spagnolo
discurso sin sentido
Italiano
discórso sconclusionato,
sènza costrutto
Tedesco
zusammenhanglose Reden.
iscustodiàdu , agt Definizione
chi est chentza custódiu
Sinonimi e contrari
iscuviadu
Traduzioni
Francese
sans surveillance
Inglese
unattended
Spagnolo
sin custodia,
abandonado
Italiano
incustodito,
sènza guida
Tedesco
unbewacht.
ispinnigàdu , agt Definizione
chi dhi ammancant is prabaristas
Traduzioni
Francese
sans paupières
Inglese
without eyelid
Spagnolo
sin párpados
Italiano
sènza pàlpebre
Tedesco
ohne Augenlider.
múdulu , agt: múrulu,
mútulu Definizione
nau prus che àteru de craba (o fintzes de mascu, de becu), chi no at fatu corros, chi est o est abbarrada a conca nida
Sinonimi e contrari
cóciu 1,
morcudu,
múticu,
pabadi
| ctr.
corrudu
Frasi
fiadu anzenu, múdulu o corrudu, romasu o rassu, fit totu sou ◊ deo apo a èssere múdulu, ma tue ses corrudu! ◊ una craba est cúncula de corra e una múdula a sonalla ◊ is bacas nostas funt múdulas
Cognomi e Proverbi
smb:
Mudulu
Etimo
ltn.
mutilus
Traduzioni
Francese
sans cornes (bête)
Inglese
unhorned
Spagnolo
sin cuernos
Italiano
sènza còrna,
privo di còrna
Tedesco
hörnerlos.
noantàmas , cng: nointamas,
nointames,
nointàmene,
nontamus,
notammis Definizione
(cng. cuncessiva) genia de foedhu chi giaet un'idea de cosa contrària: cun totu cussu…, no solu de…, no solu no…; po giare prus fortza a su chi si narat, s'impreat coment'e po repitire unu foedhu / noantamas de... antzis = no de..., no solu… antzis, fintzas
Sinonimi e contrari
tamen*,
mancumale,
prusaprestu
/
cdh. nointamu
Frasi
nointamas sas cosas sunt andhadas a su revessu (G.Ruju)◊ si est cugudhadu in cara che batia frisca, nointamas l'ant connotu ◊ no apo mai crétidu in cussos contos, nointamas in su pessamentu mi prammizaia totu sas naravellas intesas dai sos mannos
2.
nointamas at faedhadu male de me, ma de tota s'eréntzia ◊ nointames de sere a cadhu a sa nuda, no rezo mancu in sedha! ◊ nointamen de mi frimmare, devia andhare piús lestru ◊ notammis a no torrare a nàrrere nudha, ma fut issu etotu a andhare in agiudu a chie ndhe teniat bisóngiu
3.
no solis ant bidu sa pupa de s'ómine, ma l'ant finas connotu, nointamas!
Traduzioni
Francese
cependant,
malgré,
néanmoins
Inglese
in spite of,
however
Spagnolo
sin embargo,
a pesar de
Italiano
tuttavìa,
nonostante,
nondiméno
Tedesco
auch wenn,
obwohl,
trotzdem.
sciundàu , pps, agt Definizione
de sciundai; chi est chentza fundhu, chi no acabbat mai
Sinonimi e contrari
ifundhadu
Traduzioni
Francese
défoncé
Inglese
bottomless
Spagnolo
desfondado,
sin fondo
Italiano
sfondato,
sènza fóndo
Tedesco
bodenlos.
strafudhài , vrb: strufudhai Definizione
importaresindhe, de sa cosa, lassare istare chentza ndhe fàere contu
Sinonimi e contrari
afutire,
impipai 1,
strufudhire
Frasi
si ndh'est strufudhau
Traduzioni
Francese
se ficher de
Inglese
not to care
Spagnolo
pasar,
tener sin cuidado
Italiano
infischiarsi
Tedesco
pfeifen auf.
tàmen, tàmes , cng Definizione
foedhu chi faet a cumprèndhere una possibbilidade fintzes si calecuna cosa faet impedimentu / no t. de…, ma fintzas… = no solu… ma fintzas…
Sinonimi e contrari
insamus
Frasi
tames za bi at a chie su fritu no li corcat pilu
2.
no tamen de sas vidas, finas sas mortes presentaiant calchi diversidade ◊ no tames de cussu, si faghes a fiza bona ti apo a dare àteru puru
Etimo
ltn.
tamen
Traduzioni
Francese
toutefois,
en outre
Inglese
but,
yet,
nevertheless
Spagnolo
sin embargo,
además
Italiano
tuttavìa,
inóltre
Tedesco
außerdem.