achilièra , nf Definizione
àbbila de mare, genia de pigione mannu, papadore de petza, chi abbitat in is orrocas a oru a mare
Terminologia scientifica
pzn, haliaëtus albicilla
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
balbuzard,
aigle pêcheur
Inglese
sea eagle
Spagnolo
pigargo europeo
Italiano
àquila di mare
Tedesco
Seeadler.
arresciòni , nm: arriscioni,
arrintzone,
arritzone,
arritzoni,
arruscioni,
arrutzoni,
erriscioni*,
ritzone Definizione
arritzoni de mata, de terra, de sicu, genia de animaledhu chi si faet sa tana in terra o in buidos de mata, essit solu a denote, portat sa pedhe totu ispinas (foras de sa bentre) e candho dhu tocant si faet a bòcia totu ispinosa a dónnia bandha; genia de animaledhu de mare, tundhu, piticu de sete o oto centímetros, a ispinas longas a dónnia bandha (arritzoni de mari o de tríscia); su primu corgiolu de sa castàngia, totu a ispinas longas; nau in cobertantza, su sutabbídhiu de sa fémina / is partis de un'a. de mari: scroxu, ispina, buca, títulas (oos, solu de s'a. fémina), sidhus (genia de bentosas)
Sinonimi e contrari
eritu*,
ischissone
/
tzinnea,
tzintzinu
Modi di dire
csn:
intrada de leoni e bessida de arritzoni = fatura de chie si paret de chèrrere o de poder fàghere meda e agabbat a birgonza o no faghet nudha; is arritzonis (de mari) iscolant = perdent sos oos, che lis essint irfatos a brou
Frasi
dhoi at lèpuris, conillus e arruscionis ◊ portat is pilus círdinus coment'e un'arruscioni
Terminologia scientifica
anra, erinaceus aeuropeus italicus; anb, arbacia pustulosa, paracentrotus lividus, echinus acutus, e. melo, sphaerechinus granularis; rbr
Traduzioni
Francese
hérisson,
hérisson de mer
Inglese
hedgehog
Spagnolo
erizo
Italiano
rìccio,
rìccio di mare
Tedesco
Igel,
Seeigel.
arrocàli , nm: rocale 1 Definizione
genia de pische: a su mascu de s'a. biancu dhi narant perdixi e babbasuni, segundhu su tempus dhi narant lampu; in cobertantza, iscimpru, macacu
Frasi
aciapa su gatu ca ndi at furau s'arrocali de su pratu!
Terminologia scientifica
psc, crenilabrus tinca
Etimo
ctl.
roquer
Traduzioni
Francese
labre,
gobie,
merle d'eau
Inglese
goby
Spagnolo
tordo,
señorita
Italiano
labro,
pavóne,
mèrlo di mare
Tedesco
Lippfisch.
atzíbba , nf: tzibba* Definizione
genia de erba chi faet in oros de mare in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota a orrostu o a budhiu
Sinonimi e contrari
èlema,
elimedha
/
sassoini
Terminologia scientifica
rba, Atriplex portulacoides
Traduzioni
Francese
pourpier des mers
Inglese
purslane
Spagnolo
orzaga
Italiano
porcellana di mare
Tedesco
Keilmelde.
burrída , nf: burrira Definizione
genia de pische e genia de papare, manera de coghinare e cundhire (bagna e aghedu) segundhu su pische (mussola, scrita)
Sinonimi e contrari
bastinu
Frasi
lebit ca tengu porcedhu ammurtau e burrida cun àterus mandiaris! ◊ chi andas a innias ti ndi depis iscaresci de sa patata a ischiscionera e de sa burrira!
2.
cantendi de mengianu chitzi est iscimingendimí, mi est faendi sa conca a burrira!
Terminologia scientifica
mng, psc, scyliorhinus canicula
Etimo
itl.l
buridda
Traduzioni
Francese
roussette,
chat de mer
Inglese
sea cat (fish)
Spagnolo
pintarroja
Italiano
gattùccio di mare
Tedesco
Katzenhai.
caíta , nf, nm: caitu Definizione
min. de cau, genia de pigiones: marragau o arrúndili de mari, o fintzes marragau a peis niedhus, caita bicu niedhu (itl. beccapésci = sterna sandvicensis)/ a/c.: coment'e in cau, deasi etotu in caita sa /c/ de cuménciu no càmbiat sonu po si agatare in mesu de duas vocales: sa caita = nr. "sacaíta" (e no "sagaíta")
Sinonimi e contrari
caixedha 1
Terminologia scientifica
pzn, geochelidon nilotica, sterna hirundo, s. albifrons
Traduzioni
Francese
sterne hansel
Inglese
gull-billed tern
Spagnolo
pagaza piconegra
Italiano
róndine di mare o stèrna zampenére,
fraticèllo
Tedesco
lachseeschwalbe.
cirròni 1 , nm Definizione
una genia de pische de mare apertu, de mare biu
Cognomi e Proverbi
smb:
Cirroni, Cirronis
Terminologia scientifica
psc, synodus griseus
Etimo
itl.s
cirru
Traduzioni
Francese
poisson-lézard rayé
Inglese
sea lizard,
atlantic lizardfish
Spagnolo
lagarto,
logarto
Italiano
lucèrtola di mare
Tedesco
Meereidechse.
èlema , nf Definizione
genia de erba chi faet in oros de mare in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota orrostia o budhia: cun cust'erba faent sa merca
Sinonimi e contrari
atzibba,
elimedha
Terminologia scientifica
rba, Atriplex portulacoides
Traduzioni
Francese
pourpier des mers
Inglese
kind of vervain
Spagnolo
verdolaga marina
Italiano
porcellana di mare
Tedesco
eine Salzmeldesorte.
elimèdha, elimédhu , nf, nm Definizione
genia de erba chi faet in oros de mare in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota orrostia o budhia
Sinonimi e contrari
èlema,
atzibba
Terminologia scientifica
rba, Atriplex portulacoides
Traduzioni
Francese
pourpier des mers
Inglese
kind of vervain
Spagnolo
verdolaga marina
Italiano
porcellana di mare
Tedesco
eine Salzmeldesorte.
grògu 1 , nm Definizione
genia de tzintzigorredhu de mare, minudu meda, in colore de chinisu, lisu a pintirighinos, est bonu a papare; dhue at logu ue is grogos funt tzintzigorros de terra, mannos
Sinonimi e contrari
caragolu
2.
su pitzinnu giughet unu grogu de cussos mannos, zogandhe
Terminologia scientifica
its, monodonta turbinata?
Traduzioni
Francese
escargot de mer
Inglese
sea snail
Spagnolo
caracol de mar
Italiano
lumachina di mare
Tedesco
Meerschnecke.
imbàtidu , nm: imbàtiru Definizione
bentu friscu de mare chi movet is undhas e infriscat s’abba, pruschetotu de su Sud
Sinonimi e contrari
australe,
imbatu*
Frasi
su piscadori portat sa pedhi niedha, arrecota de su soli e de s'ària salia de s'imbàtiru chi ndi benit de mari
Terminologia scientifica
tpm
Traduzioni
Francese
brise de mer
Inglese
sea breeze
Spagnolo
viento marero
Italiano
imbatto,
brézza di mare
Tedesco
Meeresbrise.
lútzu 1 , nm: allutzu Definizione
genia de pische mannu de mare (faet fintzes de metro, a murru longu e a dentes mannas)
Frasi
est passadu unu lutzu mannu e si che l'at mandhigadu in d-unu bucone
Cognomi e Proverbi
smb:
Lutzu, Luzzu
Terminologia scientifica
psc, sphyraena sphyraena
Etimo
itl.s
luzzu
Traduzioni
Francese
brochet
Inglese
sea pike
Spagnolo
espetón,
barracuda
Italiano
lùccio di mare
Tedesco
Pfeilhecht.
màre , nm: mari Definizione
mare biu, is abbas de sa Terra, in colore asulu cotu e biaitu, arregortas impare in is fundhales prus bàscios, cosa chi ndhe pigat tres batorunos de totu sa Terra: si distinghet in ocèanu, su prus mannu chi imprassat fintzes is continentes, e mare si intremesu de terras, parte de is abbas chi arresurtant inghiriadas de terras o in calecuna manera distintas de dhas pòdere cunsiderare a bandha de un'ocèanu (es. Mare de Sardigna, m. Tirrenu, m. Adriàticu, m. Mediterràniu); nau a ispantu in su sensu de meda, cantidade manna de gente e de cosa, símbulu de bundhàntzia / a./c.: de su paris de su mare si misurant is artàrias fache a s'aera e is profundhidades fache a su centru de sa Terra
Sinonimi e contrari
meda
Modi di dire
csn:
camba, bratzu de m. = parte de unu mare chi che intrat in mesu de sa terra; mari biu = mare abbertu, abba russa; mari mortu = istagnu; s'abba a su m., aciúngiri abba a mari = dare a ue o a chie no ndh'at bisonzu; andhare a mare plenu = risposta de as arguidores chi che leant sos trastes a domo de sa cojada noa; no agatai abba in m. = no bídere su cadhu presu; mare malu = mari avolotau, candho s'abba est móida pro sos bentos (m. bonu candho est sériu); èssere che betadu a mare (nadu de cosa chi serbit) = èssere in debbadas, no lassare arrastu (nadu de cosa pérdida o furada); sicare su mare (nadu de unu pro su faedhare chi faghet)= faedhare a mal'istropiadura de lassare trassidos; (fàghere una cosa) canno sicat s'abba in m. = mai; camminare pígiu m. = subra de s'abba; cunnu de m. = burba marina o budha de cuadhu (o de molenti), zenia de cocoi de mare sentza de zoga, chi a un'ala e àtera zughet coment'e duas pínnigas; fàghere mares e mundhos = cosas de ispantu, mannas, aira; mare territoriale = tretu de mare largu unos 25 chilómitros totu ororu de sa terra, ue un’istadu essit a mare, cussideradu parte de su territóriu sou etotu (dae cuss'oru su mare est cussideradu internatzionale)
Frasi
oe che sunt in mare a si ammodhigare ◊ est biaitu e pàsidu su mare ◊ su mare si altzat, si falat e torrat a s'incànsciu sou ◊ sa balca piscagiola piscat in altu mare ◊ tue ses limba mala chi pones fogu a su mare! ◊ cun su vaporinu bandu a piscai in mari biu
2.
in cussa domo bi fit su mare: contaiat una fémina de su vichinatu chi, solu dae s'atzimatura de sa càule, bi campaiat una famíglia intrea ◊ chi Deus ti cuntzedat unu mare de gràscias! ◊ bi aiat unu mare de zente ifatu sou ◊ su sole betat mares de lughe ◊ – Anue andais? – A mare plenu!
3.
ant àpidu mare malu e lis at fatu male sa nave ◊ cussu dinari est che betadu a mare
Terminologia scientifica
slg
Etimo
ltn.
mare
Traduzioni
Francese
mer
Inglese
sea
Spagnolo
mar
Italiano
mare
Tedesco
Meer,
See.
tramàdighe , nf Definizione
bobboi chi ponent a esca po cassare su pische
Sinonimi e contrari
tramarígia
Traduzioni
Francese
ver d'eau
Inglese
sea-mouse,
nereid
Spagnolo
afreza,
bayo,
lombriz de tierra
Italiano
afrodite,
nerèide,
bruco di mare,
ésca di fango
Tedesco
Borstenwurm.
tzíbba , nf: atzibba Definizione
genia de erba chi faet in oros de mare o istagnu in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota a orrostu o a budhiu
Sinonimi e contrari
èlema,
elimedha
Terminologia scientifica
rba, Atriplex portulacoides
Traduzioni
Francese
pourpier des mers
Inglese
orach
Spagnolo
orzaga
Italiano
porcellana di mare,
obióne
Tedesco
Keilmelde.
tziloría , nf: tzirolia 1,
tzirulia Definizione
tzirulia de mare, una genia de pische a ossu modhe, a pinnas de costau mannas meda e a coa longa longa, finedhedha
Frasi
coghent ambidha e tzirolia, ma a su giarrete li faghent sas ficas!
Cognomi e Proverbi
smb:
Zirulia
Terminologia scientifica
psc, myliobatis aquila
Traduzioni
Francese
roussette
Inglese
eagle-ray
Spagnolo
águila
Italiano
àquila di mare
Tedesco
Seeadler.
tzintzínu , nm Definizione
arritzone de mare, genia de animaledhu tundhu, a ispinas longas a dónnia parte: de sa calidade fémina si papant is oos, chi si agatant aintru a bisura de silibbas de aràngiu (fintzes de matessi colore) ma meda prus piticas mancu su tanti de unu cocerinu / is partis de unu tz.: scroxu, ispina, buca, títulas (ous), sidhus (genia de bentosas)
Sinonimi e contrari
tzinnea
Terminologia scientifica
anb, arbacia pustulosa, paracentrotus lividus, echinus acutus, e. melo, sphaerechinus granularis
Etimo
itl.l.
zinzino
Traduzioni
Francese
oursin
Inglese
sea urchin
Spagnolo
erizo de mar
Italiano
rìccio di mare
Tedesco
Seeigel.