acivíre, acivíri , vrb: atzivire Definizione su bastare cun pagu po fàere cosa meda, nau de cundhimentos o cosas chi si aciunghent a un'àtera po dhi giare una calidade diferente; su bastare de sa cosa a unu bisóngiu, fintzes su frunire unu logu o una domo de su chi dhi bisòngiat Sinonimi e contrari achipire, achivire, fornire Frasi custa tinta atzivit meda: cun custu pagu che apo illatadu totu cussu muru ◊ atzivit un'ira cussu piberonedhu ruju: est bastadu una puntighedha cantu s'ungra pro dare su picante a totu su mànigu ◊ cust'ozu atzivit meda ca sa cosa chi fries no ndh'atzupit nudha 2. s'ortalíscia pro totu est atzivida ◊ sendhe atzividu de totu, aite a leare s'anzenu?!◊ cosa a papare bi ndh'at pro ndhe atzivire unu ristorante! 3. a sa chi fuit in allerga bajania e deviat atzivire su cuviu a mente frimma, lestra sa manu curriat pro achipire in s'arminzu 4. sa domo tantu no la tenet bene atzivida!…◊ tziligherta, espu, fromiga… totus a issuciare pibione naendho chi Deus dhos at fatos pro èssere acividos (A.Barra) Etimo itl. accivire Traduzioni Francese être efficace Inglese to be effective Spagnolo ser eficaz Italiano èssere efficace Tedesco ergiebig sein.

aflachiài , vrb: afrachiai Definizione èssere fracu, lenu, débbile, fartare in calecuna cosa, tènnere neghe / afrachiai in sa fidi = àere una fide no tantu frimma, pagu segura Sinonimi e contrari ifrachire Etimo srd. Traduzioni Francese être faible Inglese to be weak Spagnolo flaquear Italiano èssere débole, vacillare Tedesco schwach sein, schwanken.

alleporedhàre , vrb Definizione èssere alligros; èssere o bènnere in calore Sinonimi e contrari alleporizare, apudhai, apudhichinare, incaboniscai, ingrigliare / insuai Etimo srd. Traduzioni Francese ragaillardir Inglese to make cocky, to be merry Spagnolo estar alegre, estar cachondo Italiano èssere allégro, ringalluzzare Tedesco fröhlich sein, eitel werden.

alvinàre , vrb: avrinare Definizione pigare frina (ingòllere cosa mala), zúghere sos bundhos, ispramare, pigare assíchidu malu Sinonimi e contrari acicai, arviai, spramai Frasi e fintzas custu séculu avrinadu in nues de fumu abboghinendhe iscràdiat in sos fundhales grogos de s'última mania (L.Mele) 2. su pisedhu, asciuconadu malamente, che fit cúrridu avrinendhe a coas de sa mama ◊ sa morte los at fatos avrinare: che los at dados suta unu càmiu ◊ timia che a sa frea e mi ponia a cúrrere avrinadu Etimo srd. Traduzioni Francese effrayer Inglese to frighten, to be obsessed Spagnolo espantar, estar obseso Italiano spaventare, èssere ossèsso Tedesco erschrecken, besessen sein.

amegài, amegàre , vrb: ammegai, ammegare, megai Definizione èssere apunta a…, acanta a…, èssere faendho Frasi bàsciu chi faint su giru de totu sa bidha, no amegant de ndi torrai (A.Garau)◊ sa zente amegat de betare fiores ca est passendhe su santu 2. amegat ca est istenteriau fendi sa missa, ca nci ponit ora e mesu, gopai vicàriu Traduzioni Francese être sur le point de… Inglese to be going to… Spagnolo estar a punto depara, estar Italiano stare per…, èssere nell'atto di… Tedesco im Begriff sein zu.

ammadredhàre , vrb: ammadrodhare, ammodrodhare Definizione coment'e fàere a madredhu Sinonimi e contrari ammassulare Etimo srd. Traduzioni Francese être vulgaire Inglese to be unbecoming Spagnolo volverse grosero Italiano èssere sguaiato Tedesco unmanierlich sein.

ammamizàre , vrb: ammammizare Definizione nau de animales e de gente, andhare, acortzire a sa mama, cricare sa mama po amparu; istare o èssere atacaos meda a sa mama Sinonimi e contrari ammammaritzare Frasi cussos crabitos si sunt ammamizados Etimo srd. Traduzioni Francese se réfugier dans les bras de sa mère Inglese to shelter by one's own mother Spagnolo enmadrarse Italiano rifugiarsi prèsso la madre, èssere mólto attaccato alla madre Tedesco sehr an der Mutter hängen.

ammoràre , vrb: amorai, amurai Definizione totu su chi duos faent de bonu s'unu po s'àteru, ómine e fémina, candho funt isposos e s'istimant cun s'idea de si cojuare; betare istima a unu, a una, cricare, èssere sèmpere impare Sinonimi e contrari fastigiai / abbaradhare, abbelare, imbelare, inamorai, indeosare, ingeniai Frasi oe comente fato a ti amorare? ◊ no ses menzus tue de sa chi so amorandhe ◊ sos tempos bellos si che sunt colados umpare chin su tempus de ammorare! ◊ bastat chi dh'amorit po dh'isposai, cussa dhu càrrigat de dinai puru! 2. totu sos chi la bident si ndhe ammorant de cantu atraet s'ermosura sua ◊ prite ti amoras, ca no cherjo a tie?! Terminologia scientifica ssl Etimo srd. Traduzioni Francese être fiancés, s'engager par une promesse de mariage Inglese to be connected with Spagnolo ser novios, llevarse bien con alguien Italiano avére una relazióne d'amóre, èssere fidanzati Tedesco ein Liebesverhältnis unterhalten, verlobt sein.

arregonàre , vrb Sinonimi e contrari arrampedhai, arrennoare Traduzioni Francese être contraire Inglese to be reluctant Spagnolo ser reacio Italiano èssere ritróso Tedesco widerwillig sein.

arretàe , vrb: arretare, arretai, retai Definizione nau de sa natura de su mascu, su si fàere tostada, chíbbera, tètera Sinonimi e contrari arrintzonare, arritzare Frasi cussu est ómine chi no arretat ◊ est arretendhe, comente at bidu féminas Etimo srd. Traduzioni Francese être en érection Inglese to have the erection, to be in erection Spagnolo tener una erección Italiano avére l'erezióne, èssere in erezióne Tedesco in Erektion sein.

asciensciàre , vrb: assiensciare Definizione andhare abbellu, fàere su sàbiu, crèschere de sabiore 2. est ómine asciensciadu e no che ispeldísciat su dinari Etimo srd. Traduzioni Francese sage Inglese to be wise Spagnolo ser sensato Italiano èssere sàvio Tedesco weise sein.

atoàre , vrb: atuai 1, atuare Definizione fàere atentzione e fàere capia de una cosa, pentzare o fintzes fàere pentzare a una cosa o chistione; cunsiderare, carculare, fàere contu de is cosas e chistiones Sinonimi e contrari afetuare, assagumare, atinai, atuire, cunsentire, penciai, supentire / ammentare | ctr. irbariare Modi di dire csn: atuare a una cosa = pentzai a una cosa; atuare una cosa a unu = arregordai o nàrriri una cosa a unu a manera de si ndi acatai; atua! = dona atentzioni!, dae tentu! Frasi una cosa ebbia fit atoandhe bene como: issa cheriat leada in bonas pro l'azuare ◊ si no bi atoas tue chi ses una fémina, a cosas goi, deo prus pagu puru! (M.Danese)◊ bidet sas cosas, ma no bi atuat: in cussu est pessendhe!…◊ sos pisedhos sunt pessendhe a zogare, si no bi lis atuant sos mannos su dovere ◊ atuendhe fis a su chi at nadu su notaju? ◊ ohi, mancu atuendhe bi fia: setzide a bos combidare! ◊ atuabbilu, cussu cumandhu, a babbu tou, no si ndhe irméntighet! ◊ si unu lezet chentza bi atuare no cumprendhet nudha 2. bastat de pensare a sa mannària de custos terrinos e si podet atuare cantu podent rèndhere Etimo itl. attuare Traduzioni Francese comprendre par intuition, réfléchir Inglese to sense, to be conscious, to reflect Spagnolo intuir, ser consciente, reflexionar Italiano intuire, èssere cosciènte, riflèttere Tedesco intuitiv erkennen, bewußt sein, überlegen.

babbólcu, babbórchi, babbórcu , nm Definizione babbai o babbu orcu: in is contos, genia de persona manna manna, unu pagu mala e tonta, de tímere Sinonimi e contrari olcru, paborcu 2. su lasseit a cumbatare a sa sola sos babborcos chi giughiat in conca Etimo srd. Traduzioni Francese ogre Inglese ogre Spagnolo coco Italiano èssere fantàstico, fantasma Tedesco Ungeheuer, Gespenst.

carratzúca , nm Definizione tziu Neunu, babbai Nemmos, unu chi no si agatat: dhu narant po unu chi no contat nudha, chi est coment'e nemos, fatu e lassau Sinonimi e contrari mussinemmos Etimo srd. Traduzioni Francese nullité Inglese nonentity, insignificant no one Spagnolo nulidad Italiano un èssere inesistènte, nessuno, insignificante Tedesco unbedeutender Mensch.

chissàghi , avb, iscl Definizione chissae + chi, chie ischit si…: dhu narant candho no si tenet sa cosa tanti segura, ma si podet nàrrere fintzes in su sensu de inditare una seguresa, arrespondhendho a chie at dubbitau de ccn. cosa Sinonimi e contrari acabore, chissae Frasi chissaghi no proat, puru, annuadu comente est! ◊ chissaghi puru cudhu apat nadu própiu gai: ma intantu nois no l'amus intesu 2. chissaghi siat, puru, como, chi lessas a babbu tou a fàghere irfortzu gai, malàidu coment'est: arguai a tie! Traduzioni Francese peut être que Inglese maybe Spagnolo puede ser que, puede que Italiano può èssere che… può darsi… Tedesco es kann sein, daß.

corrutàe, corrutài, corrutàre , vrb: acorrutare, currutare Definizione fàere su corrutu, pònnere su dolu po ccn., portare bestimentu de singiale po unu mortu Frasi coro meu istimadu, si andhas a Torinu ti corruto che mortu! ◊ at corrutadu sos mannos chi che li fint mortos ◊ si morzo innantis, corrútami tue! ◊ ses a conca falada pares currutandhe! Etimo srd. Traduzioni Francese être en deuil, prendre le deuil Inglese to be in mourning, to go into mourning Spagnolo estar en duelo Italiano èssere in lutto, méttere il lutto Tedesco Trauer tragen.

èssere , vrb: èssede, èssi, èssiri Definizione vrb. chi s'impreat a solu po inditare un'istadu, is cunditziones o comente si agatat o istat unu o sa cosa, is calidades chi tenet, po inditare s'esisténtzia, su si agatare o istare in su logu, su apartènnere, su èssere destinau a un'iscopu, o fintzes po giare s'idea de una lestresa manna meda in su movimentu; s'impreat cun àteros verbos coment'e ausíliu po fàere sa coniugatzione (ma mai de tempus benidore, chi arrechedet sèmpere àere) e a bortas s'impreat a su postu de s'ausiliàriu àere (ma no est una necessidade); coment'e ausíliu, candho s'atzione est acontessendho, est in su fàere e sighit, sa forma est s'ind. pres. de èssere e acumpàngiat su gerúndiu de su verbu lessicale (es.: soe camminandho, semus lezindhe, sunt pessendhe, est cojendhe, ses papendi, seis fuedhendi, funt passillendi, e totu deosi) e a sa matessi manera, cun sa forma de s'imp. ind., inditat su sighire de un'atzione passada (fimus currindhe, fint pessendhe, fut proendho, fui castiendi, e totu deosi); cun foedhos chi inditant tempus atomosféricu s'impreat po nàrrere su chi est o fut faendho (es. sole, bentu, fritu: est sole = est faendho sole, immoi dhoi est su soli)/ formas de indic. imp. 1ˆ p. sing. fipo, 3ˆ p. sing. fuèt (fiat, fut), 1ˆ p. pl. fustus, 3ˆ p. pl. fuenta; ger. essendhe, sendhe, senne, senno, impreadu cun valore de tempus, de càusa, de cuntrastu (cun chi): so torradu sendhe tue in cumandhu ◊ at bistu s'eticheta senne impicanne su partò in s'atacapannu ◊ tue ses malàidu, sendhe chi deo so sanu; a/c. in is pregontas cun predicau de forma cumposta su vrb. èssere si ponet apustis de su vrb. lessicale: andhadu ses?, torrau est?, benius funt?, cue sezis?, immarrios seis? (ca su vrb, lessicale tenet prus importu) Sinonimi e contrari abarrai, acatare, iltare, bisonzare / àere Modi di dire csn: èssere, èssere cun… (genti, parentis, bixinus e gai) = èssiri in bonas, fuedhaisí; no èssere = èssiri a primma, in malas, a iscórriu; nàrrere cosa chentza èssere = nàrriri fàulas, cosas chi no torrant paris cun sa beridadi; su chi est chi… = sa chistioni est ca…; ih, gi at a èssi?!… = za at a èssere, za?!… abberus est?!; su chi est, est! = mi acuntentu, s'acuntentaus de cussu, mellus cussu chi no nudha; siat cantu o comente si siat…= fintzas si est cussu isceti o aici…; si est…, si est una cosa… = si si depit fai, si tocat a dhu fai, si est cosa segura; si fit… = si faghiat, si faghet, chi andat bèni; èssere cosa a unu o cun d-unu, èssere tra issos = èssiri parentis; èssere cosa (nau de genti) = èssere de importu; za, gei fit unu (+ númene)… = est (o fit) própiu caru, istimadu, de importu mannu; ite mi siat su!… = arratza de!…; faedhendhe de sas régulas de unu zogu, de unu fàghere: bi est, no bi est a… = sa régula dhu permitit, no dhu permitit, si podet, no si podet fàghere, est, no est cufromma a sa leze; bi sunt sos annos = tengu, tenis, tenit su tempus, annus meda (nau coment'e càusa de unu resurtau, de sa manera di èssiri); èssere allegadu = èssiri bellu meda a fuedhai, a arrexonai, a chistionai; èssere bene faedhadu = fuedhai cun educatzioni; èssere a ndhe mòrrere (est a ndhe mòrrere de…)= mòrriri de ccn. cosa chi est meda o tropu (disprexeri, frius, fàmini); èssere a ozu e mele = papai bèni meda; èssere a sa bértula, a fàmine = istai mali meda, tènniri abbisúngiu mannu; èssere a erba, a proendha, a pane e casu = papai sempri o totu erba, musúngiu, pani e casu; èssere a ohis, a odheos, a túnchios, a boghes, a irrocos, a prentos, a briga = narri "Ohi!", "Odheu!", ghetai tzérrius, frastimai, tènniri ganas de andai de su corpus (o tènniri pressi), certai fatuvatu o a sa sighida; èssere in sa robba, in su bestiàmine, in sas berbeghes, in sas bacas (nau de su pastori) = èssiri pascendi, castiendi su bestiàmini, is brebeis, is bacas; ma ses, mih!…, lampu ma est, mih, cussu cristianu!… = èssiri infadosu, picigosu, chi tenit unu fàiri malu a baliai (fuedhendi de ccn. nau sempri sentza de precisai ita); fit a… (+ vrb. inf.) = fia, fimus faghindhe su contu de…, fui, fustis pentzendi de…; est a (+ vrb. inf.) = tocat de…, bi at bisonzu chi…; èssere in… (+ vrb. inf.) = èssere in s'idea de…, zúghere idea de…, bòlliri…; èssere, èssiri (+ cmpl. tempus/durada): gei furiu una diri chena de ti biri!… ◊ ses unu mese chi no che colas mancu a bídere comente istamus Frasi su pipiu est matuchedhu e abbistu ◊ issos sunt zòvanos e fortes ◊ funt totu ómines che tue ◊ no est chi siapo trancuilla! ◊ seu totu sa dí de una cadira a s'àtera ◊ mi at aggarrau e iscutu coment'essèrepo unu sacu ◊ mama mi nche at corcatu a letu pro èssere vene reposatu s'incràs ◊ abarrau siast, inguni, sidhiu che balla! ◊ apo bogadu mintzídios chentza èssere ◊ sa picioca dh’apu bèni iscramentada e cosas sentza èssi non ndi torrat a nai! (L.Obbili)◊ nosu furistis arrexonendi de cussu! 2. ses coment'e chi in su mundhu no che sias ◊ comente faghes a ischire sas cosas chi no sunt? ◊ no ischia mancu inue fist! ◊ sos pitzinnos che sunt in iscola ◊ sos bighinos nostros no istant prus inoghe: che sunt in àtera bidha ◊ sos emigrados che sunt fora ◊ mancu tucadu, che fit assupridu! ◊ si mi tuco a pè, s'ora ch'istas ammanitzendhe su cadhu deo che so in bidha! ◊ custa domo est de mamma ◊ no tochis de cussa cosa ca est po bendi! 3. candho ses bénnidu a domo ses istadu a códumu tou ◊ como so triballendhe, no so pessendhe in àteru ◊ funt essius a circai a tui ◊◊ "èssere" in parte de "àere": fint ispetandhe chi sa Comuna esseret acontzau sa crésia ◊ fit intrau in sa bidha sentza chi nemos esseret ischiu chi cuss'ómine fit su pàrracu nobu ◊ medas iant a èssi bófiu biri su chi bosatrus bieis ◊ mezus su mare ti esset fatu mantu (S.Lay Deidda)◊ lassànt sa domu oberta: no nd'essint furau su dinai, puru!…◊ l'aia oretada una paja de segundhos ebbia, timendhe no esseret intesu 4. cun cussa famíllia no semus: mancu nos faedhamus ◊ babbu e fizu no sunt, pro nennarias ◊ issos dai candho ant partidu no sunt ◊◊ oe est bentu, deris fit calura, in zerru est fritu, in istiu est sole meda ◊ ma lah ca est basca, lah: arràbiu! ◊ candho fit proghendhe o nibandhe bisonzabat de fàchere berta a sa robba 5. a coitare siat, no a istentare, no! ◊ cussu pisedhu no est a lu bídere gai: lu depes bídere triballendhe! ◊ fut a ndhe bocare su dinare límpiu, fut a fàere de totu ◊ si finas a oe so istadu dormidu, como est a m'ischidare! ◊ acabbau de segai s'àxina fut a andai a magasinu ◊ su manzanu est a pesare chito! ◊ po s'ispítzulu de s'àrgia fut a ballare totus! ◊ como no est a si prènnere de drutzeria, ca poi no chenaus! ◊ a piciochedhu fut a giare acura una craba, a fàere a procagedhu ◊ su cambiamentu de s'ària fit a lu fàghere in Berchidhedhu ◊ a dis fuat a èssi totu a pani e casu 6. machíghine, siat, su tou!…◊ mi siat, mi siat: no fais a tempus a ti furriai chi in Sardigna ti agatas in s'ischina unu cartellu "Zona militare"! ◊ su chi est chi bois no mi azis cumpresu! (Piras)◊ ite mi siat sa fortuna, pro duos sodhos!… 7. si fit, oh ite cosa de nos cojuare! ◊ no fio de bènnere, ma mi che ant cumbintu ◊ no so in bèndhere e ne in comporare ◊ candho seo in cozuare, sa fémina zai dh'agato ◊ si est, no bi at de istentare! ◊ si est una cosa, tocat chi andhemus luego: sinono nos ndhe asseliamus! 8. tue a mie no mi ses nudha, ma isse mi est fradile ◊ cosa sunt, custos duos pisedhos, chi los bido sempre paris? 9. zoghendhe, a tocare sa barriera cun sos pes no bi est ◊ fit a ti lu nàrrere, ma mi ndhe so irmentigadu ◊ deris fit a tucare a campu, ma si est postu a pròere Cognomi e Proverbi prb: chie no at no est Etimo ltn. *essere Traduzioni Francese être Inglese to be Spagnolo ser Italiano èssere Tedesco sein.

èssere 1 , nm: èssiri 1 Definizione chie est biu, si agatat, esistit, pentzau prus che àteru po totu su chi tenet de prus importante, sa vida, e dhu distinghet, fintzes in sensu personale, coment’e calidades e capacidades / donai s'èssiri = creare, dare s'esisténtzia, sa vida Sinonimi e contrari ente Frasi s'èssere umanu est che un'abbissu: nisciunu si est permissu de lu cumpudare finament'a fundhu ◊ no pariat piús èssere umanu, de comente fit Traduzioni Francese être Inglese being Spagnolo ser Italiano èssere Tedesco Wesen, Existenz, Dasein, Sein.

incaboniscài , vrb Definizione coment'e fàere su caboniscu, su si giare importu mannu, fàere su togo; fintzes artziaresiche arrespondhendho cun ifadu po cosa chi no praghet Sinonimi e contrari achighiristai, alleporedhare, altivai, impudhai, inchibberare, inchighiristai 2. mi naras chi seu atesu e apustis si mi acostu t'incaboniscas?! Etimo srd. Traduzioni Francese ragaillardir, être hardi Inglese to make cocky Spagnolo envalentonarse, engallarse Italiano ringalluzzire, èssere baldanzóso Tedesco sich brüsten.

ischerfulíu , nm Definizione cosa o unu chi meritat de èssere istrecau Traduzioni Francese méprisable Inglese despicable person Spagnolo despreciable Italiano èssere spregévole Tedesco gemeiner Mensch.

«« Cerca di nuovo