alluchetàda , nf: alluchetata Definizione
su alluchetare; sa lampada, sa lughe chi faet su luchitu allutu, ma fintzes su lampu o àtera alluta, nau fintzes in su sensu de dificurtade manna, de perígulu, isparu
Sinonimi e contrari
alluta
/
luinamentu
2.
est a tronos e a lampos e a donzi alluchetada si apunzat e abbratzat su fizu assustadu
3.
de candho zughiat su breve no aiat tentu mancu unu dolore de conca: e mih chi si ndhe aiat bidu de alluchetadas!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lueur,
lueur des éclairs
Inglese
flash
Spagnolo
resplandor
Italiano
baglióre
Tedesco
blendendes Licht.
illúghinu , nm: illúinu,
illúniu Definizione
su illughinare; lughe chi intzurpat, forte meda, ma fintzes genia de furriamentu de conca
Sinonimi e contrari
alluinamentu,
alluinu,
illughinadura,
illuinore
/
abbadhinamentu,
imbatzinamentu,
insimíngiu,
loinu,
luinore
Frasi
s'últimu illúinu solare atzendhet de incantu sa marina e invitat sos coros a gosare (A.Frau)
2.
seo a illúinos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
éblouissement persistant,
lueur
Inglese
dazzling,
flash
Spagnolo
deslumbramiento,
resplandor
Italiano
abbàglio,
baglióre
Tedesco
Blendung,
blendendes Licht.
làschiu , agt: lascu,
liascu Definizione
nau de cosas, chi istant (postas o naschias) unu pagu atesu s'una de s'àtera; nau de cosa chi s'intrat o chi si acàpiat, chi no est sidhia, chi no est a istrintu, chi no est bene acapiada a forte; si narat fintzes de tempus, in su sensu de pagas bortas, atesu s'una de s'àtera
Sinonimi e contrari
càliu 1,
rau,
scallarxu
| ctr.
afissu,
calcu,
ilgiagadu,
intipidu
Modi di dire
csn:
trigu lascu = semenadu o nàschidu male, tropu pagu; vite lasca = chi si ch'est móida o chi no l'ant bene afissa
Frasi
zughet sas dentes lascas, sos pilos lascos ◊ custu trigu est semenadu a lascu o est lascu ca bi ndhe at pigadu pagu? ◊ carcos o làschios, sos filichedhos de s'erva s'ingrunant a sos ventos
2.
prendhe a lascu: no afias ca mi dolet! ◊ fit in cherta de allegare chin calicunu e dimandhare de novas in sa bidha chi bidiat a lascu
3.
nachi cudha poesia fit frutu de mentes lascas!
Cognomi e Proverbi
smb:
Lascu
Etimo
ltn.
*lascus
Traduzioni
Francese
rare,
clairsemé,
lâche,
desserré
Inglese
slackened,
sparse,
occasional
Spagnolo
ralo,
flojo,
laxo
Italiano
rado,
allentato
Tedesco
licht,
gelockert,
selten.
lúche , nf: luge,
lughe,
lughi,
lugi,
luxe,
luxi Definizione
una de is diferentes formas de energia, genia de ràgiu chi de is cosas ferit in sa rétina de s'ogu (e de s'ogu s'intzídiu andhat a su crebedhu) permitindho de bíere e distínghere is cosas, is colores, is formas: naschet de s'abbruxamentu o fintzes de s'abbrigamentu de calecuna cosa (sole, fogu, lampadina, candhela); si narat fintzes in su sensu de calecuna cosa chi giaet lughe (es. lampadina) e de s'elétricu; in cobertantza, capacidade de cumprèndhere, su bíere is cosas comente funt, sa beridade, fintzes su istare bene / min. lughighedha, luchedha, lughitedha; annu-lughe = misura de is distàntzias siderales, su tretu chi in tempus de un'annu faet sa lughe (chi si movet a treghentamila chilómitros a minutu segundhu)
Sinonimi e contrari
luma
/
lampadina
/
elétricu
| ctr.
iscuru,
úmbara
Modi di dire
csn:
èssere luche luche = a lampaluxi, a moristuda; torrare agoa sa lughe = itl. riflettere; luche barja = umbra barja, sa chi si podet bídere suta de sas àrbures, macrada de sole; allumare, bochire o istudare sa lughe, sas lughes; pacare sa luche = pagare sa bulleta de sa currente; bogare a lughe a unu = portaidhu o agiudaidhu po èssiri ccn. cosa de importu; torrare a lughe o bogare in lughe una cosa = isciacuaidha, limpiaidha bèni, torrai bella, a noa; est lughe = est ora de die, bi at lughe de sole; a luxi, a lugh'e die = a dedie; sa lughe ch'est andhada = est ammancada sa currenti, si funt istudadas is lampadinas; segare o istacai sa luxi = istacai sa currenti; lughe morta = lughighedha bassa meda, tropu paga; biri a ccn. in luche = augúriu, de si fai onori; disígiu de luxi tengast! =(zenia de frastimu) ancu sias tzegu!; abbaidare, pònnere una cosa in sa lughe = ue bi at lughe, o fintzas a manera de resurtare in mesu tra sa lughe a un'ala e sos ogros a s'àtera (itl. controluce); ante paxi e luxi, inte paxe e luxe = faghindhe die, tra iscuru e lughe, abbreschindhe; trebballare de lughe in lughe = de candho faghet die a candho iscúrigat; in d-unu fàere de luge = in d-unu sinnu, totinduna
Frasi
chèrgio sa luche de sas campagnas chi abbivat sas ociadas ◊ sa lughe est de su mundhu su motore (A.Loy)◊ in istiu a sas oto de sero est lughe, in zerru est iscuru ◊ candho ch'est arribbada sa lughe elétrica no aus allutu prus su còcoro e ni s'iscaria ◊ sa luxi ferosa de su soli dh'at obbligada a serrai is ogus ◊ sa fémina nd'at istudau sa luxi po s'ispollincai
2.
sa luche est birtude, bontade, richíllia de su coro, cossolu! (F.Satta)◊ su Sennore est sa lughe nostra ◊ no ti pighis pentzamentu ca in calincuna manera gei eus a biri luxi nosu puru! (F.Carlini)◊ bosatrus seis sa luxi de su mundu (Ev.)◊ chircamus cun sa lughe de su sentidu su significadu de sa vida
3.
is luxis de sa bidha iscràriant is arrugas ◊ sa lughe no si frimmat, ma sighit a dare lumera ◊ su note si bident sas lughes allutas de sas bidhas ◊ e totus custas luxis allutas in domu?!
4.
a chini no pagat ndi dhi segant s'abba e sa luxi ◊ est andau a istacai sa luxi de su contadori
5.
pro ti bogare a lughe babbu e mama ant penadu ◊ custus lentzorus no ant a torrai a luxi, aici brutus!
Cognomi e Proverbi
smb:
Lucche, Luche, Lusci, Luxi
Etimo
ltn.
luce(m)
Traduzioni
Francese
lumière
Inglese
light
Spagnolo
luz
Italiano
luce,
lume
Tedesco
Licht.
spampillonàda , nf Sinonimi e contrari
allumada,
pampada
Frasi
su sennori donat una spampillonada de fogu e isparessit
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lueur
Inglese
flash
Spagnolo
resplandor
Italiano
baglióre
Tedesco
blendendes Licht.