ciuàre , vrb: (ci-u-a-re?)
Definizione
cantare, nau de sa tzonca
Frasi
cíuat sa tonca, créculat sa rana, ischémiat su biju, grígliat su grígliu
Terminologia scientifica
bga
Traduzioni
Francese
cri du petit duc
Inglese
horned owl call
Spagnolo
el grito del autillo
Italiano
il vèrso dell'assiuòlo
Tedesco
Gesang der Zwergohreule.
crisài , vrb: crisare,
grisai* Definizione
nau de sa Luna, cambiare, passare de sa luna noa a sa bècia, fintzes in su sensu de cambiare colore, fàere múrinu, iscuru; nau de su cuadhu, aumbrare, pigare assíchidu, fintzes provare ischifu
Frasi
ant a crisare unu die custas lunas ojanas ◊ sa luna si fut crisada e dèu mi fua crocau aspetendi a torrai su lugori
2.
su cuadhu si fut crisau, cun s'arriscu de ndhe betare su mere ◊ crisa crisa no papas!
Traduzioni
Francese
croissant de lune
Inglese
lunar phases changing
Spagnolo
fases lunares
Italiano
il rinnovarsi delle fasi lunari
Tedesco
sich erneuern der Mondphasen.
cualtéri , nm: cuarteri 1 Definizione
logu a ue faent fúrriu is carabbineris o àtera giustítzia e inue ponent gente arrestada
Sinonimi e contrari
caserma,
presone
/
cdh. calteri
Frasi
est tucau a cuarteri ca lu cheret su marissallu ◊ si mi faghes dannu ti aviso a cuarteri ◊ a mimme, ca fipo minore, mi tratabant che teracu de cuarteri
Etimo
itl.
quartiere
Traduzioni
Francese
gendarmerie
Inglese
carabineer station
Spagnolo
cuartel de policía
Italiano
stazióne dei carabinièri
Tedesco
Dienststelle der Karabinieri.
cúdhe , prn, agt: cudhu Definizione
(f. cudha) inditat, o serbit a inditare, persona, animale o cosa atesu (no sèmpere de logu) de chie est foedhandho e de chie est ascurtandho; tzerriandho a unu chi no s'ischit ite dhi narant o no si connoschet, si narat coment'e agt. própriu a sa persona chi si tzérriat acumpangiandhodhu a ómine, fémina, zòvanu e àteru: deosi s'impreat fintzes lastimandho o brigandho (in cunfidàntzia) a unu chi si connoschet (e duncas naendho fintzes a unu tue); si narat, puru, coment'e agt., inditandho cosas a ispantu, coment'e cosa bella o disigiada meda / a/c. cudhe s'impreat solu coment'e prn. sing. mascu; candho est agt. si ponet sèmpere innanti de su nm.; cudha cosa si narat meda de calecuna cosa chi no si bolet o no si podet numenare, mescamente ananti de àtera gente, o fintzes de cosa chi ischit bene chie foedhat e chie ascurtat
Sinonimi e contrari
icudhe
| ctr.
custe,
custu
Frasi
cudhe est annatu a Roma e non at bistu su Papa ◊ apo fatu cudhu chi fimus nendhe innantis ◊ cudhu chi mi at a fàghere custu piaghere at a bènnere recupessadu ◊ a chini praxit custu e a chini praxit cudhu ◊ no palzo piús cudha! ◊ dèu apu a fai che cudhu: pagu intendu e pagu biu! ◊ donai una mirada piedosa a totus cudhus chi funt in aflitzioni! ◊ chie est cudhe chi si est acostendhe? ◊ cudha chi est setzendi pabas a innòi mi parit Filomena (A.Garau)
2.
sonat su pitariollu movendho cudhos pódhighes annosaos de is annos ma lépidos che una manu de giovonedhu ◊ cudha robba chi ses bidindhe est sa mia ◊ cudha cosa chi mi as dadu fit guasta ◊ cudha fiuda est torrendisí a cojai
3.
o cudh'ómine!, o cudha fémina!, o cudha zente! ◊ ite nachi at a fàghere cudh'ómine, malevadadu, chi no ndhe podet sa vida!…◊ m'abbàida a lassare cudha fémina sola, malàida comente est! ◊ cudhu macu, aite ses faghindhe gai?!
4.
portant cudhus butones mannus de oro!…◊ cudhu bellu pane, coromeu, totu seghendhe a fitas mannas!…◊ un'isprigu pariat, cudha pratza, de comenti dh'iu mundada! ◊ cudhu gosu chi teniat, cudha tanti allegria at dépiu cambiai ◊ cudha bella síndria frisca… coromeu a bona!
5.
sempre in chirca de féminas pro cudha cosa est, cussu!
Etimo
ltn.
(ec)cu(m) + ille, (ec)cu(m) + illum
Traduzioni
Francese
ce,
cet,
celui
Inglese
that
Spagnolo
él,
aquel
Italiano
quégli,
colui,
quéllo (f. colèi,
quella)
Tedesco
jener,
der da,
jene,
die da.
defàtu , cng: difatis Definizione
foedhu chi serbit po cunfirmare su chi si est nau
Sinonimi e contrari
énimis,
iteu
Frasi
Fulanu fit cojadu, difatis teniat fintzas carchi fizu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
en effet
Inglese
in fact
Spagnolo
en efecto
Italiano
infatti
Tedesco
in der Tat.
disòra , avb Definizione
fora de s'ora adata o giusta, a trigadiora, in ora chi no andhat bene: s'impreat sèmpere cun sa prep. a e si narat mescamente in su sensu de apustis de s'ora sua / a oras e a disoras = in calesisiat ora
Frasi
torro a domo a disora: sa lughe insegus lasso cun amigos in festa (G.M.Cherchi)◊ su pudhu est cantandhe a disoras ◊ no andhes a disora ca no ti lassant intrare ◊ no torres a disora ca manzanu depimus pesare chito! ◊ sos istranzos sunt bénnidos a disora
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
horaire inopportun
Inglese
out of time,
after hours
Spagnolo
deshora
Italiano
fuòri oràrio
Tedesco
außer der Zeit.
distémpus , avb Definizione
fora de tempus, fora de su tempus suo giustu o útile po fàere una cosa / fàghere una cosa a d., bènnere a d. = candu su tempus de dha fai, de bènniri, est giai passau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en temps inopportun
Inglese
unfit weather
Spagnolo
destiempo
Italiano
tèmpo inadatto,
fuòri tèmpo
Tedesco
außer der Zeit.
farcài , vrb: afracai* 1,
flacai,
fracai 1 Definizione
fàere pisca de pische o cassa de pigiones a lughe de fogu o de lantione o farca
Frasi
candu su stàinu est abertu no fait a fracai ◊ a fracai bollit nai a allui sa làmpada e pungi su pisci chi si aciapat
Terminologia scientifica
pscd.
Traduzioni
Francese
pêcher à la lanterneu
Inglese
night fishing or chasing with a lamp
Spagnolo
cazar con candil
Italiano
frugnolare
Tedesco
mit der Blendlaterne fischen o. jagen.
fulminài , vrb: fulminare,
furminare Definizione
betare fúlmines, lampos, fèrrere a fúlmine, abbasciare arrajos; bochíere comente faet su lampu in tempus de unu sinnu; foedhandho de lampadinas, abbruxare, segare su filighedhu chi s'inchendhet candho passat sa currente, ispaciare, no allúere prus
Sinonimi e contrari
bochire
Frasi
lampos e tronos fúlminat s'aera
2.
mi fúlminet su chelu si mai l'apo connotu cust'ómine chi nades!
3.
no che at lughe ca s'est furminada sa lampadina
Traduzioni
Francese
foudroyer
Inglese
to strike with lightening
Spagnolo
fulminare,
fundirse
Italiano
fulminare,
folgorare
Tedesco
blitzen,
auf der Stelle töten,
durchbrennen.
ghiòne , nm: ghioni Definizione
su cabadhante chi aperit sa currera de is cuadhos; genia de pandhera; a logos est su canàrgiu / su ghione imperiale = sa pandhera de s'imperadore
Sinonimi e contrari
ghiadore,
ghionarzu
/
pignoni
Etimo
spn.
guión
Traduzioni
Francese
étendard
Inglese
starter,
standard
Spagnolo
guión
Italiano
colui che apre la córsa dei cavalli,
stendardo
Tedesco
Reiter der ein Pferderennen beginnt,
Standarte,
Banner.
inchiziméntu , nm Sinonimi e contrari
inchizidura,
incilladura,
incillimentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
froncement
Inglese
frowning
Spagnolo
fruncimiento del ceño
Italiano
aggrottaménto delle ciglia
Tedesco
Runzeln der Augenbrauen.
inghiriagràstos , agt, nm Definizione
chi o chie s'istentat inghiriandho chentza ndhe fàere fine de una cosa o chistione, perdendho tempus in debbadas, unu chi est bonu solu a pèrdere tempus
Sinonimi e contrari
cagallente,
immajonadu
| ctr.
coidadosu,
contipizosu,
lestru
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
barguigneur,
bon à rien
Inglese
ineffectual (person)
Spagnolo
irresoluto
Italiano
tenténna,
cincischióne,
inconcludènte
Tedesco
wankelmütiger Mensch,
der nichts fertigbringt.
irbrofodhàre , vrb Definizione
fàere o essire a fodhe, illargare, pigare un'àtera forma prus larga
Sinonimi e contrari
ilfodhonare,
infodhonare,
istiriolare,
sciabudhai,
sciadhonai,
sciodhai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
déformer
Inglese
to put out of shape
Spagnolo
deformar
Italiano
sformare
Tedesco
aus der Form bringen.
irgrustiàre , vrb Definizione
istesiare de su grústiu (chedha) una parte de is pegos
Sinonimi e contrari
iscamedhare,
iscedhai,
iscrobare,
istagiai,
istellare,
istropedhare,
strumai 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire sortir du troupeau
Inglese
to take from the flock
Spagnolo
descarriar,
retazar
Italiano
sbrancare
Tedesco
aus der Herde absondern.
irmamadúra , nf: irmamatura Definizione
su immamare / i. de su vinu (de s'ozu, e gai) = su dhu cambiai a un'àteru istrexu chentza sa fundhaina
Sinonimi e contrari
immamu,
iscalancadura,
iscatzedhadura,
surradura
/
iscolomadura
/
cdh. smamatura
2.
iscuponatura, irmamatura, agianta de pastíglias sont totu fainas chi si fachent a su vinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ébourgeonnement
Inglese
pinching out
Spagnolo
deschuponado
Italiano
spollonatura
Tedesco
Entfernung der Schößlinge.
isaminaméntu , nm: isanimamentu Definizione
ischinnitzu de istògomo de chie est arrefinau de su fàmene, genia de fàmene, de apititu forte o chi s'intendhet forte
Sinonimi e contrari
afinamentu,
afinu,
fàmene,
francusina,
isanimadura,
sfinighimentu
Frasi
sa mammaluca mi gustabat ma apustis mi picabat a isanimamentu ◊ zuto su coro andhendhemindhe de s'isanimamentu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
creux à l'estomac
Inglese
pangs of hunger
Spagnolo
languidez de estómago
Italiano
languóre di stòmaco
Tedesco
Gefühl der Leere im Magen.
iscamedhàre , vrb: iscammedhare,
isgamedhare Definizione
istesiare unu pegus de su tàgiu, andharesindhe de sa cumpangia; fintzes iscapiare su giuale a is boes giuntos
Sinonimi e contrari
irmedhae,
iscambare,
iscambuliare,
iscamedhire,
iscedhai,
iscrobare,
istagiai,
istropedhare
| ctr.
amedhare
Frasi
unu pisedhu s'isgamedheit de sos cumpagnos chi fint zoghendhe ◊ apo àpidu sas berbeghes chi mi mancaiant: las depiat àere iscamedhadas carchi cane ◊ pares iscammedhadu che angione sorteri
2.
sos pitzinnos s'aunint a zocare che anzones iscamedhaos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
éloigner du groupe
Inglese
to send out (of a group)
Spagnolo
alejar,
apartar
Italiano
allontanare dal gruppo
Tedesco
von der Gruppe entfernen.
isportínu , nm: sportinu Definizione
genia de istrégiu tundhu e ladu a duos pígios apertos in mesu (po intrare in su fusu de sa prentza), fatu de crinu, fatu de crinu po pònnere s'olia mólia a dha prentzare / mata de i. (nadu de unu)= mataudhone, chi portat brenti manna
Sinonimi e contrari
iscartinu
Frasi
at cumintzau a carrare sos isportinos, los at prenaos e postos in sa supressa ◊ cada momentu umpriat una túrbia de abba budhia e la ghetabat a sos isportinos ◊ is isportinus si ponint unu apitzus de s'àteru intraus in su fusu de su bancu
2.
mata de isportinu chi no est àteru!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
scouffin
Inglese
big round basket
Spagnolo
capacho
Italiano
fìscolo
Tedesco
Beutel zum Auspressen der Oliven.
istagiài, istagiàre , vrb: istagliai,
istallai,
istallare,
istalliare,
istazare,
istedhare 1,
stagiai Definizione
pigare e istesiare pegos de su tàgiu, nau fintzes in su sensu de istesiare una cosa de un’àtera, isconciare una loba, de lassare addaesegus, separare fintzes a segadura, a tramesadura, a furadura, ispartzire in pianos
Sinonimi e contrari
aredae,
irgrustiare,
iscambuliare,
iscamedhare,
iscedhai,
istellare
/
istegiare,
istesare
/
chirrare,
iscrobare,
scunfúndiri
/
istacare,
secare
| ctr.
aggrustare,
atagiai,
intaxae
Frasi
candho is angiones si ammesturant dhos acorrant po dhos istagiare ◊ su pastore in Santandria che istazat sa lachinza dae su madricau ◊ at istallau is brebeis de is crabas ◊ si ndhe istallat su mascru dae sas berveches ◊ cussos duos si che sunt istedhaos unu tretu mannu dae sa tropa
2.
candho arribbat a s'oru de sas àteras tropas, issu s'istazat e si nche andhat a daennantis
3.
ndi dh'at istallau un'origa a mússiu ◊ su tretu de Sa Pratzita pariat cosa sua: si ndi dh'iat coment'e istallau (B.Lobina)◊ un'annu a oe mi ant istazadu sa robba
4.
si benit istallau totu a muru nc'est logu po palla e po istàntzias (B.Casula)◊ su fundhu de su forru est istagiau in duas partes ◊ is domos prus antigas non giughent soleta, ma funt istagiadas a truncos e tàulas ◊ un'aposentu mannu dh'ant istagiau a tendhas e faint crocai a una parti is maschitedhus e in s'àtera is piciochedhas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire sortir du troupeau,
séparer
Inglese
to separate,
to discriminate
Spagnolo
descarriar
Italiano
sbrancare,
separare,
discriminare
Tedesco
aus der Herde absondern,
trennen.
istrudhàda , nf Definizione
cropu de terudha; su tanti de cosa chi leat una terudha
Sinonimi e contrari
istrudhonada,
terudhada
/
palte,
partzida
2.
za la zughet una bella istrudhada de machine, cussu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coup de louche
Inglese
blow with a ladle
Spagnolo
cacillo
Italiano
mestolata
Tedesco
Schlag mit der Schöpfkelle,
Schöpfkellevoll.