ciuàre , vrb: (ci-u-a-re?)
Definitzione
cantare, nau de sa tzonca
Frases
cíuat sa tonca, créculat sa rana, ischémiat su biju, grígliat su grígliu
Terminologia iscientìfica
bga
Tradutziones
Frantzesu
cri du petit duc
Ingresu
horned owl call
Ispagnolu
el grito del autillo
Italianu
il vèrso dell'assiuòlo
Tedescu
Gesang der Zwergohreule.
crisài , vrb: crisare,
grisai* Definitzione
nau de sa Luna, cambiare, passare de sa luna noa a sa bècia, fintzes in su sensu de cambiare colore, fàere múrinu, iscuru; nau de su cuadhu, aumbrare, pigare assíchidu, fintzes provare ischifu
Frases
ant a crisare unu die custas lunas ojanas ◊ sa luna si fut crisada e dèu mi fua crocau aspetendi a torrai su lugori
2.
su cuadhu si fut crisau, cun s'arriscu de ndhe betare su mere ◊ crisa crisa no papas!
Tradutziones
Frantzesu
croissant de lune
Ingresu
lunar phases changing
Ispagnolu
fases lunares
Italianu
il rinnovarsi delle fasi lunari
Tedescu
sich erneuern der Mondphasen.
cualtéri , nm: cuarteri 1 Definitzione
logu a ue faent fúrriu is carabbineris o àtera giustítzia e inue ponent gente arrestada
Sinònimos e contràrios
caserma,
presone
/
cdh. calteri
Frases
est tucau a cuarteri ca lu cheret su marissallu ◊ si mi faghes dannu ti aviso a cuarteri ◊ a mimme, ca fipo minore, mi tratabant che teracu de cuarteri
Ètimu
itl.
quartiere
Tradutziones
Frantzesu
gendarmerie
Ingresu
carabineer station
Ispagnolu
cuartel de policía
Italianu
stazióne dei carabinièri
Tedescu
Dienststelle der Karabinieri.
cúdhe , prn, agt: cudhu Definitzione
(f. cudha) inditat, o serbit a inditare, persona, animale o cosa atesu (no sèmpere de logu) de chie est foedhandho e de chie est ascurtandho; tzerriandho a unu chi no s'ischit ite dhi narant o no si connoschet, si narat coment'e agt. própriu a sa persona chi si tzérriat acumpangiandhodhu a ómine, fémina, zòvanu e àteru: deosi s'impreat fintzes lastimandho o brigandho (in cunfidàntzia) a unu chi si connoschet (e duncas naendho fintzes a unu tue); si narat, puru, coment'e agt., inditandho cosas a ispantu, coment'e cosa bella o disigiada meda / a/c. cudhe s'impreat solu coment'e prn. sing. mascu; candho est agt. si ponet sèmpere innanti de su nm.; cudha cosa si narat meda de calecuna cosa chi no si bolet o no si podet numenare, mescamente ananti de àtera gente, o fintzes de cosa chi ischit bene chie foedhat e chie ascurtat
Sinònimos e contràrios
icudhe
| ctr.
custe,
custu
Frases
cudhe est annatu a Roma e non at bistu su Papa ◊ apo fatu cudhu chi fimus nendhe innantis ◊ cudhu chi mi at a fàghere custu piaghere at a bènnere recupessadu ◊ a chini praxit custu e a chini praxit cudhu ◊ no palzo piús cudha! ◊ dèu apu a fai che cudhu: pagu intendu e pagu biu! ◊ donai una mirada piedosa a totus cudhus chi funt in aflitzioni! ◊ chie est cudhe chi si est acostendhe? ◊ cudha chi est setzendi pabas a innòi mi parit Filomena (A.Garau)
2.
sonat su pitariollu movendho cudhos pódhighes annosaos de is annos ma lépidos che una manu de giovonedhu ◊ cudha robba chi ses bidindhe est sa mia ◊ cudha cosa chi mi as dadu fit guasta ◊ cudha fiuda est torrendisí a cojai
3.
o cudh'ómine!, o cudha fémina!, o cudha zente! ◊ ite nachi at a fàghere cudh'ómine, malevadadu, chi no ndhe podet sa vida!…◊ m'abbàida a lassare cudha fémina sola, malàida comente est! ◊ cudhu macu, aite ses faghindhe gai?!
4.
portant cudhus butones mannus de oro!…◊ cudhu bellu pane, coromeu, totu seghendhe a fitas mannas!…◊ un'isprigu pariat, cudha pratza, de comenti dh'iu mundada! ◊ cudhu gosu chi teniat, cudha tanti allegria at dépiu cambiai ◊ cudha bella síndria frisca… coromeu a bona!
5.
sempre in chirca de féminas pro cudha cosa est, cussu!
Ètimu
ltn.
(ec)cu(m) + ille, (ec)cu(m) + illum
Tradutziones
Frantzesu
ce,
cet,
celui
Ingresu
that
Ispagnolu
él,
aquel
Italianu
quégli,
colui,
quéllo (f. colèi,
quella)
Tedescu
jener,
der da,
jene,
die da.
defàtu , cng: difatis Definitzione
foedhu chi serbit po cunfirmare su chi si est nau
Sinònimos e contràrios
énimis,
iteu
Frases
Fulanu fit cojadu, difatis teniat fintzas carchi fizu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
en effet
Ingresu
in fact
Ispagnolu
en efecto
Italianu
infatti
Tedescu
in der Tat.
disòra , avb Definitzione
fora de s'ora adata o giusta, a trigadiora, in ora chi no andhat bene: s'impreat sèmpere cun sa prep. a e si narat mescamente in su sensu de apustis de s'ora sua / a oras e a disoras = in calesisiat ora
Frases
torro a domo a disora: sa lughe insegus lasso cun amigos in festa (G.M.Cherchi)◊ su pudhu est cantandhe a disoras ◊ no andhes a disora ca no ti lassant intrare ◊ no torres a disora ca manzanu depimus pesare chito! ◊ sos istranzos sunt bénnidos a disora
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
horaire inopportun
Ingresu
out of time,
after hours
Ispagnolu
deshora
Italianu
fuòri oràrio
Tedescu
außer der Zeit.
distémpus , avb Definitzione
fora de tempus, fora de su tempus suo giustu o útile po fàere una cosa / fàghere una cosa a d., bènnere a d. = candu su tempus de dha fai, de bènniri, est giai passau
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
en temps inopportun
Ingresu
unfit weather
Ispagnolu
destiempo
Italianu
tèmpo inadatto,
fuòri tèmpo
Tedescu
außer der Zeit.
farcài , vrb: afracai* 1,
flacai,
fracai 1 Definitzione
fàere pisca de pische o cassa de pigiones a lughe de fogu o de lantione o farca
Frases
candu su stàinu est abertu no fait a fracai ◊ a fracai bollit nai a allui sa làmpada e pungi su pisci chi si aciapat
Terminologia iscientìfica
pscd.
Tradutziones
Frantzesu
pêcher à la lanterneu
Ingresu
night fishing or chasing with a lamp
Ispagnolu
cazar con candil
Italianu
frugnolare
Tedescu
mit der Blendlaterne fischen o. jagen.
fulminài , vrb: fulminare,
furminare Definitzione
betare fúlmines, lampos, fèrrere a fúlmine, abbasciare arrajos; bochíere comente faet su lampu in tempus de unu sinnu; foedhandho de lampadinas, abbruxare, segare su filighedhu chi s'inchendhet candho passat sa currente, ispaciare, no allúere prus
Sinònimos e contràrios
bochire
Frases
lampos e tronos fúlminat s'aera
2.
mi fúlminet su chelu si mai l'apo connotu cust'ómine chi nades!
3.
no che at lughe ca s'est furminada sa lampadina
Tradutziones
Frantzesu
foudroyer
Ingresu
to strike with lightening
Ispagnolu
fulminare,
fundirse
Italianu
fulminare,
folgorare
Tedescu
blitzen,
auf der Stelle töten,
durchbrennen.
ghiòne , nm: ghioni Definitzione
su cabadhante chi aperit sa currera de is cuadhos; genia de pandhera; a logos est su canàrgiu / su ghione imperiale = sa pandhera de s'imperadore
Sinònimos e contràrios
ghiadore,
ghionarzu
/
pignoni
Ètimu
spn.
guión
Tradutziones
Frantzesu
étendard
Ingresu
starter,
standard
Ispagnolu
guión
Italianu
colui che apre la córsa dei cavalli,
stendardo
Tedescu
Reiter der ein Pferderennen beginnt,
Standarte,
Banner.
inchiziméntu , nm Sinònimos e contràrios
inchizidura,
incilladura,
incillimentu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
froncement
Ingresu
frowning
Ispagnolu
fruncimiento del ceño
Italianu
aggrottaménto delle ciglia
Tedescu
Runzeln der Augenbrauen.
inghiriagràstos , agt, nm Definitzione
chi o chie s'istentat inghiriandho chentza ndhe fàere fine de una cosa o chistione, perdendho tempus in debbadas, unu chi est bonu solu a pèrdere tempus
Sinònimos e contràrios
cagallente,
immajonadu
| ctr.
coidadosu,
contipizosu,
lestru
Terminologia iscientìfica
ntl
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
barguigneur,
bon à rien
Ingresu
ineffectual (person)
Ispagnolu
irresoluto
Italianu
tenténna,
cincischióne,
inconcludènte
Tedescu
wankelmütiger Mensch,
der nichts fertigbringt.
irbrofodhàre , vrb Definitzione
fàere o essire a fodhe, illargare, pigare un'àtera forma prus larga
Sinònimos e contràrios
ilfodhonare,
infodhonare,
istiriolare,
sciabudhai,
sciadhonai,
sciodhai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
déformer
Ingresu
to put out of shape
Ispagnolu
deformar
Italianu
sformare
Tedescu
aus der Form bringen.
irgrustiàre , vrb Definitzione
istesiare de su grústiu (chedha) una parte de is pegos
Sinònimos e contràrios
iscamedhare,
iscedhai,
iscrobare,
istagiai,
istellare,
istropedhare,
strumai 1
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire sortir du troupeau
Ingresu
to take from the flock
Ispagnolu
descarriar,
retazar
Italianu
sbrancare
Tedescu
aus der Herde absondern.
irmamadúra , nf: irmamatura Definitzione
su immamare / i. de su vinu (de s'ozu, e gai) = su dhu cambiai a un'àteru istrexu chentza sa fundhaina
Sinònimos e contràrios
immamu,
iscalancadura,
iscatzedhadura,
surradura
/
iscolomadura
/
cdh. smamatura
2.
iscuponatura, irmamatura, agianta de pastíglias sont totu fainas chi si fachent a su vinu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ébourgeonnement
Ingresu
pinching out
Ispagnolu
deschuponado
Italianu
spollonatura
Tedescu
Entfernung der Schößlinge.
isaminaméntu , nm: isanimamentu Definitzione
ischinnitzu de istògomo de chie est arrefinau de su fàmene, genia de fàmene, de apititu forte o chi s'intendhet forte
Sinònimos e contràrios
afinamentu,
afinu,
fàmene,
francusina,
isanimadura,
sfinighimentu
Frases
sa mammaluca mi gustabat ma apustis mi picabat a isanimamentu ◊ zuto su coro andhendhemindhe de s'isanimamentu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
creux à l'estomac
Ingresu
pangs of hunger
Ispagnolu
languidez de estómago
Italianu
languóre di stòmaco
Tedescu
Gefühl der Leere im Magen.
iscamedhàre , vrb: iscammedhare,
isgamedhare Definitzione
istesiare unu pegus de su tàgiu, andharesindhe de sa cumpangia; fintzes iscapiare su giuale a is boes giuntos
Sinònimos e contràrios
irmedhae,
iscambare,
iscambuliare,
iscamedhire,
iscedhai,
iscrobare,
istagiai,
istropedhare
| ctr.
amedhare
Frases
unu pisedhu s'isgamedheit de sos cumpagnos chi fint zoghendhe ◊ apo àpidu sas berbeghes chi mi mancaiant: las depiat àere iscamedhadas carchi cane ◊ pares iscammedhadu che angione sorteri
2.
sos pitzinnos s'aunint a zocare che anzones iscamedhaos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
éloigner du groupe
Ingresu
to send out (of a group)
Ispagnolu
alejar,
apartar
Italianu
allontanare dal gruppo
Tedescu
von der Gruppe entfernen.
isportínu , nm: sportinu Definitzione
genia de istrégiu tundhu e ladu a duos pígios apertos in mesu (po intrare in su fusu de sa prentza), fatu de crinu, fatu de crinu po pònnere s'olia mólia a dha prentzare / mata de i. (nadu de unu)= mataudhone, chi portat brenti manna
Sinònimos e contràrios
iscartinu
Frases
at cumintzau a carrare sos isportinos, los at prenaos e postos in sa supressa ◊ cada momentu umpriat una túrbia de abba budhia e la ghetabat a sos isportinos ◊ is isportinus si ponint unu apitzus de s'àteru intraus in su fusu de su bancu
2.
mata de isportinu chi no est àteru!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
scouffin
Ingresu
big round basket
Ispagnolu
capacho
Italianu
fìscolo
Tedescu
Beutel zum Auspressen der Oliven.
istagiài, istagiàre , vrb: istagliai,
istallai,
istallare,
istalliare,
istazare,
istedhare 1,
stagiai Definitzione
pigare e istesiare pegos de su tàgiu, nau fintzes in su sensu de istesiare una cosa de un’àtera, isconciare una loba, de lassare addaesegus, separare fintzes a segadura, a tramesadura, a furadura, ispartzire in pianos
Sinònimos e contràrios
aredae,
irgrustiare,
iscambuliare,
iscamedhare,
iscedhai,
istellare
/
istegiare,
istesare
/
chirrare,
iscrobare,
scunfúndiri
/
istacare,
secare
| ctr.
aggrustare,
atagiai,
intaxae
Frases
candho is angiones si ammesturant dhos acorrant po dhos istagiare ◊ su pastore in Santandria che istazat sa lachinza dae su madricau ◊ at istallau is brebeis de is crabas ◊ si ndhe istallat su mascru dae sas berveches ◊ cussos duos si che sunt istedhaos unu tretu mannu dae sa tropa
2.
candho arribbat a s'oru de sas àteras tropas, issu s'istazat e si nche andhat a daennantis
3.
ndi dh'at istallau un'origa a mússiu ◊ su tretu de Sa Pratzita pariat cosa sua: si ndi dh'iat coment'e istallau (B.Lobina)◊ un'annu a oe mi ant istazadu sa robba
4.
si benit istallau totu a muru nc'est logu po palla e po istàntzias (B.Casula)◊ su fundhu de su forru est istagiau in duas partes ◊ is domos prus antigas non giughent soleta, ma funt istagiadas a truncos e tàulas ◊ un'aposentu mannu dh'ant istagiau a tendhas e faint crocai a una parti is maschitedhus e in s'àtera is piciochedhas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire sortir du troupeau,
séparer
Ingresu
to separate,
to discriminate
Ispagnolu
descarriar
Italianu
sbrancare,
separare,
discriminare
Tedescu
aus der Herde absondern,
trennen.
istrudhàda , nf Definitzione
cropu de terudha; su tanti de cosa chi leat una terudha
Sinònimos e contràrios
istrudhonada,
terudhada
/
palte,
partzida
2.
za la zughet una bella istrudhada de machine, cussu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coup de louche
Ingresu
blow with a ladle
Ispagnolu
cacillo
Italianu
mestolata
Tedescu
Schlag mit der Schöpfkelle,
Schöpfkellevoll.