scratzadúra , nf Definitzione
su trebballu de iscartzare is fundhos de sa bide in atóngiu, o fintzes àteru
Sinònimos e contràrios
scartzamentu
Frases
sa scratzadura est po allichidiri su fundu, po no dhui èssiri burdàmini ch'istrobbat
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
déchaussement
Ingresu
undermining
Ispagnolu
socava
Italianu
scalzaménto
Tedescu
Freilegung der Wurzeln.
scurixédhu! , iscl Definitzione
foedhu chi si narat lastimandho a unu
Sinònimos e contràrios
iscedau!,
scuredhu!,
siscuru!
Tradutziones
Frantzesu
le pauvre!
Ingresu
poor thing!
Ispagnolu
¡pobrecillo!
Italianu
poverino!
Tedescu
der Ärmste!
seberamènta, seberaméntu , nf, nm Definitzione
su seberare, nau fintzes de is matas e de is erbas candho de su frore cumènciant a fàere su frutu, o de su bestiàmene piticu po dhu pàschere abbandha de su madriedu
Sinònimos e contràrios
chirrionzu,
isseperonzu,
sceberadura,
sèbera 1,
seberadórgiu,
seberonzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
transformation de la fleur en fruit
Ingresu
setting
Ispagnolu
cuajado
Italianu
allegagióne
Tedescu
Ansetzen der Früchte.
sèdas , nf, pl Definitzione
isperraduras o tzacaduras chi essint in is murros e in is tzimingiones de is allateras; ispécia de maladia de is cuadhos, in s'unga; a logos est una maladia de is animales a istentinas, is alisanzedhas o sédinas
Terminologia iscientìfica
mld
Tradutziones
Frantzesu
rhagades
Ingresu
mouth ragas (nipple)
Ispagnolu
grietas
Italianu
ràgadi alla bócca,
ai capézzoli
Tedescu
Hautriß in der Mundgegend oder der Brustwarzen.
selíre , nm: cirile,
serile,
silíriu,
sirile,
sirili,
tirile,
tzerile Definitzione
imbíligu de porcu, sa natura de su mascu e mescamente s'oru de s'arremu mascu de su porcu, totu súmene, chi is ferreris ponent po atzargiare su ferru / pedh'e s. = su pilloncu chi acarraxat sa conchedha de sa natura
Sinònimos e contràrios
bilga,
coxonale,
pissiarolu,
sira
Frases
candho ndhe l'istacavant su serile, a su mannale, totus lu brullavant ◊ su serile serbit a sos frailarzos pro atarzare forramentas
Terminologia iscientìfica
crn
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pénis d'animaux
Ingresu
animal penis
Ispagnolu
pene de las reses
Italianu
pène di animale
Tedescu
Penis der Tiere.
setziàda , nf: sitiada Definitzione
cicia de su giuighe po iscurtare is imputados, is testimòngios; sa reunione de is giuighes de unu tribbunale apustis de su dibbatimentu po betare sa senténtzia
Tradutziones
Frantzesu
séance du tribunal
Ingresu
sitting of a court
Ispagnolu
sesión
Italianu
seduta dei giùdici in càmera di consíglio
Tedescu
Sitzung der Richter in dem Beratungssaal.
sílva , nf: sirba,
sirva 1 Definitzione
s'iscova o truncu de unas cantu erbas (es. pisu, síndria, melone, crucuriga) chi creschent a cambu longu meda chi s'isterret in terra o si che artzat segundu su chi agatat (es. raiga): unu tempus fut fintzes su matedu, su padente
Maneras de nàrrere
csn:
mardi de sirba = sirva, sughe sirvonina, sa sue de su porcrabu; sa sirba de sa bértula = su mesale, s'ala de mesu, tra unu fodhe e àteru; èssere a sirba sua (nadu de ccn.) = èssiri educau mali de no fai contu de su chi narant is àterus, fai comenti dhi acucat, su chi dhi parit e praxit a tostorrímini
Frases
sas pumatas ant fatu bonas a sirba ma ndhe sunt cumprindhe pagas ◊ su basolu zughet sa sirba gàrriga de fiore ◊ sa sirba de sa curcuriga no si che acadhat a sas àrbures ◊ custu melone est totu sirva
Sambenados e Provèrbios
smb:
Silva, Silvas, Sirva
Ètimu
ltn.
silva
Tradutziones
Frantzesu
tiges des cucurbitacées
Ingresu
stalk
Ispagnolu
tallo de las cucurbitáceas
Italianu
fusto delle cucurbitàcee e sìmili
Tedescu
Stamm der Kürbisgewächse.
siscúru! , iscl Definitzione
foedhu chi narant lastimandho a unu: s'impreat coment'e un'agt., ma si narat fintzes s. a ccn.: nau cun arrennegu, siscurigadu
Sinònimos e contràrios
feritzedhu!,
iscedau!
Frases
no l'iscriviat mai nemmos, siscuru! (S.Spiggia)◊ at patiu meda, siscuredhu! ◊ siscuru chie no si abbàidat sas buciacas suas! ◊ siscuros, sunt istracos cussos ómines, totu cussu caminu a pè! ◊ siscura, sa mama, su dannu chi at tentu! ◊ preguntant comente istant su babbu e sa mama, siscuros, solos solos a ora betza (A.Cossu)◊ siscuru a nois chi semus in manos anzenas! ◊ siscuru a issos, malevadados: za l'ant tentu su dannu! ◊ siscurigadu chi sias: za ses masedu!…
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
le pauvre!
Ingresu
poor thing
Ispagnolu
¡pobrecillo!
Italianu
poverino!
Tedescu
der Ärmste!
stagiài , vrb: istagiare*,
stalgiai,
stallai,
staxae,
staxai,
stellai Definitzione
pigare o istesiare pegos de su tàgiu, nau fintzes in su sensu de istesiare una cosa de un'àtera, separare, de lassare addaesegus, fàere distintzione de personas faendho partzialidades, faendho a iscéberu, separare fintzes a segadura; connòschere o agatare distinghendho cosa o gente de totu su restu
Sinònimos e contràrios
irgrustiare,
iscambuliare,
iscamedhare,
iscedhai,
istanzare 1,
istellare
/
istegiare
/
chirrare,
iscrobare,
sceberai
/
istacare,
secare
| ctr.
aggrustare
Frases
stallai s'angioni de sa brebei ◊ nd'at stallau su fillu de su babbu ◊ si no acodint is de biginau a dhas stagiai ciai si donant una bona craminada! ◊ Conchiatu fàci'a susu, stellau currendi sou, pariat unu crabiou (S.Baldino)◊ immoi ca si seus connotus si bolit staxai?!… Abarrit! ◊ una buchemeli stallendisindi de is cumpàngias si acostat a su casotu
2.
in dus mesis, filla mia istudiendi ndi at giai stellau a totus ◊ ispronendi a totu ispronai fiat lómpiu su primu stallendinci is àterus cuadhus
3.
ant donau cosa de Comunu ma ndi ant stallau própiu a fillu miu chi tenit prus abbisúngiu de àterus!
4.
s'aposentu fut stalladu a tàula de sa coxina ◊ seu innòi… in sa furca, chi ti ndi stallit su tzugu! ◊ a mússiu ndi dh'at stallau una manu ◊ cun s'ispada ndi dh'iat stallau s'origa ◊ is fuedhus no depint èssiri iscritus picigaus ma stalgiaus
5.
emu biu su sordau a palas, ma no ndi dh'apu stallau candu dh'apu biu in faci in mesu de totu is àterus ◊ po ndi stallai s'unu de s'àteru dhis ant postu nòmini diferenti
Tradutziones
Frantzesu
faire sortir du troupeau
Ingresu
to separate
Ispagnolu
desmanar,
descarriar,
identificar
Italianu
sbrancare,
individuare
Tedescu
aus der Herde treiben.
stalladúra , nf: staxadura Definitzione
su istagiare unu pegus, su che dhu istesiare de sa chedha, su separare duas chedhas de bestiàmene innanti betadas a unu (che in is cumones); fintzes cosa chi si ponet in mesu coment'e tramesu
Sinònimos e contràrios
stallamentu,
stallu 1
2.
una stalladura de linna separàt is duus bixinaus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
sortie du troupeau
Ingresu
separation from the flock
Ispagnolu
el descarriar
Italianu
sbrancaménto
Tedescu
Absonderung aus der Herde.
su , art, prn: ciú,
tzu Definitzione
artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene mascu singulare (su babbu, su corpus, su fillu, su logu, su mare, su nàrrere, su pane, su para, su pentzai, su pipiu, su soli, su tempus), si apòstrofat sèmpere cun númenes chi cumènciant cun vocale (s’amore, s’antigóriu, s’artículu, s’ereu, s’erriu, s’ollu, s’ómine, s’ortu, s’ufrore): si ponet sèmpere cun númenes singulares upm. (su chíghere, su frori, su pische, su péssighe, su pibitziri) e candho inditant su paru, sa genia (es. su porcu = totu is porcos, sa porchina; su cuadhu = totu is cuadhos, su paru cadhinu); che a totu is artículos est pronúmene puru (agiummai sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare) e si podet pònnere a su postu de cudhu, cussu, sa cosa, calesisiat cosa o idea; cun prep.: a, cun, de, in, pro su (sèmpere istacaos ca no mudat ne art. e ne prep.); pl. is, sos / a/c.: cun númene de parentella inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona 3ˆ in sa fràsia (es. su pobidhu – de sa fémina chi seus naendho – est andau a segai linna) o unu calesiògiat, in generale; su sardu no ponet mai artículu ne cun númene personale e ne cun sambenau / su ’e… (númene de bidha) = sartu, terrinos de… (bidha); su ’e domo = chini est de domu, chie faet parte de sa famíglia; como, su chi est est! = est aici e citu!, si acuntentaus de cussu, comenti est si dhu pigaus; su de…, su no… (+ vrb) = lómpidas a…, cunsiderau su fatu chi…; cussu [efetu, arresurtau] est su… + prop. = po curpa, po neghe de…
Sinònimos e contràrios
ita
Frases
o su pastore! o su meri! o su dutore! o su mastru!
2.
su de domo podet istare fintzas gai ma su de fora, un'istranzu, cheret tratadu menzus ◊ fai su chi bolis! ◊ nàrami su chi so, no su chi fia! ◊ dhus alabant po su chi faint ◊ si fait su chi si podit ◊ custu est su chi dhoi fiat iscritu ◊ su chi mi ses tue mi est isse ◊ su chi est su minore est su mannu ◊ su chi tenet cosa in contràriu si abboghet! ◊ su chi faghes andhat bene ◊ su chi benit nos leamus! ◊ su chi mi azuat lu pago ◊ chini est su chi ti at saludau? ◊ sa zente narat fintzas su chi no est ◊ depes ligi su ci mi ant iscritu!
3.
su de s'intèndhere totu custa moida cheret nàrrere chi est proindhe meda ◊ su de fàghere gai isse cheret nàrrere chi andhaiat bene gai! ◊ su de no èssere torradu a como, at tentu dannu ◊ non mi mancat su de fàere! ◊ sunt annados a sant'Antoni in su de Macumere ◊ su porcu forrogat ◊ su barracoco s'iferchit in sa méndhula ◊ bae a ti fàghere fintzas una zoronada: su chi est est! ◊ proite l'iscries su de mi nàrrere? ◊ cussu est su nu èssi torrau prima! ◊ cussu est su no ti ndhe pesare chito!
4.
Damiana fiat ascurtendi is contzillus de su pobidhu
Ètimu
ltn.
ipsu(m)
Tradutziones
Frantzesu
le,
celui,
ça
Ingresu
the,
that
Ispagnolu
el,
lo
Italianu
il,
quéllo,
ciò
Tedescu
der.
tzantaréssu , nm Definitzione
iscutulada, cropu (de isciàbbula) chi si giaet cun sa lama de ciatu
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
coup du plat de l'epée
Ingresu
blow with the flat of the sword
Ispagnolu
cimbronazo,
cintarazo
Italianu
piattonata
Tedescu
Schlag mit der flachen Klinge.
umbríne, umbrínu , agt, nm Definitzione
nau de logu, chi istat meda in umbra, a cara a su Nord, chi dhue tocat pagu sole
Sinònimos e contràrios
arbàrgiu,
carvàrgiu,
carvarjinu,
crogarzinu,
culassoli,
palassole,
palassolinu,
palavrida,
travuntanàrgiu,
umbràdile,
umbritzu,
umbrosu
/
ttrs. ritzesu
| ctr.
solianu
Frases
dogni umbrinu diventat solianu, su sole faghes tocare in totue
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
baiser
Ingresu
shady
Ispagnolu
sombrío
Italianu
ombróso,
bacìo
Tedescu
schattig,
nach Norden gelegen,
von der Sonne nicht berührt.