lescensciàre , vrb: licensiai,
lissentziai,
lissentziare Definizione
pònnere o giare fine a un'incàrrigu, a un'impreu; giare o pigare sa licentza o diproma a s'acabbada de is istúdios; andharesindhe, dispedire
Sinonimi e contrari
dipaciare
/
dispedire
Traduzioni
Francese
renvoyer,
débaucher,
licencier,
décerner un certificat d'études
Inglese
to dismiss,
to confer a diploma on
Spagnolo
despedir,
licenciar,
irse
Italiano
licenziare
Tedesco
kündigen,
entlassen (aus der Schule),
verabschieden.
majonèta , nf Definizione
genia de fémina bècia, fata a pentzamentu, chi nanca iat a bènnere su note de Pasca de is Tres Gurrès a batire giogos a is piciochedhos…
Sinonimi e contrari
befana
Terminologia scientifica
fnt
Traduzioni
Francese
"befana"
Inglese
befana (kindly old witch who brings children toys at Epiphany)
Spagnolo
vieja que trae regalos a los niños para los Reyes
Italiano
befana
Tedesco
Befana,
alte,
gerechte Hexe,
die,
nach der italienischen Volksüberlieferung.
marmaríscu , nm Definizione
genia de narba chi faet manna, arta, a cambu linnosu (fintzes bastoni de santu Giusepi)
Sinonimi e contrari
narbaónia
Terminologia scientifica
rba, Malva olbia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lavatère
Inglese
tree mallow
Spagnolo
malvavisco rizado
Italiano
lavatèra
Tedesco
Angehörige einer Gattung der Malvengewächse.
matànsa, matàntza, matàntzia , nf Definizione
bocimentu, nau pruschetotu de su chi si faet piscandho sa tunina
Sinonimi e contrari
degógliu,
stragu
Terminologia scientifica
pscd
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
"mattanza" (pêche des thons dans les madragues)
Inglese
tunny killing
Spagnolo
matanza de atunes
Italiano
mattanza
Tedesco
Töten der Thunfische im Meer.
meschínu , agt, iscl: mischinu Definizione
chi istat male, chi est sufrindho, nau mescamente a làstima de su pòberu o de chie tenet o at tentu calecunu male, dannu / betàresi a sa mischina = atrogare su male fatu coment'e iscusèndhesi
Sinonimi e contrari
pòberu
/
addolumannu!,
addolumeu!,
siscuru!
Frasi
mischinu de tui: ses béciu in s'ossu, ita as a bolli fai a is piciocas!…◊ mischinu, mi nd'est partu mali: fiat tristu e annugiau ◊ mischinu su castiau!
Traduzioni
Francese
le pauvre!
Inglese
poor thing!
Spagnolo
¡pobre!
Italiano
poverino!
Tedesco
arm,
der Ärmste!
méu , agt, prn: miu Definizione
agt. e prn. sing. m. de 1ˆ persona sing. chi inditat possessu, istima, parentella: su chi pertocat o apartenet a mimi; si manígiat fintzes cun is avérbios; a/c dhue at númenes chi no arrechedent custu possessivu: mamma, babbu, bidha, domo si podent nàrrere a solos si no dhue at motivu de dhos contrapònnere a un'àteru / s'àinu meu = deo etotu (arrespondhendho o cunsiderandho cun tzacu su fàere o su nàrrere de s’àteru in cantu est tropu fàcile, andhat a solu)
Frasi
in terrinu meu, si no ti dispiaghet, cumandho deo! ◊ frade meu caru, ite cheres? ◊ Deus meu de sa rughe, apenadindhe tue!
2.
mellus su strintu miu chi no su largu allenu ◊ a su meu bi cherzo deo
3.
a segare in russu candho bi ndh'at meda, de cosa, l'ischit fintzas s'àinu meu! ◊ baidinci de aranti miu, ciorbedhu de àcua cota! ◊ intendho su bentu alinendhe acurtzu meu ◊ intro meu che zuto su lugore de mizas de istedhos de s'aera
Etimo
ltn.
meus
Traduzioni
Francese
mon (adj.),
le mien (pron.)
Inglese
my
Spagnolo
mi,
mío
Italiano
mio
Tedesco
mein (Adj.),
meiner,
der meine,
der meinige (Pron.).
mogliòla , nf Definizione
merdona de mare, genia de pische mannitu: est un'arratza de merulutzu
Terminologia scientifica
psc, phycis phycis
Traduzioni
Francese
mostelle
Inglese
kind of fish
Spagnolo
brótola
Italiano
pastènula bruna
Tedesco
Mittelmeerfisch,
der zu der Gadidae Familie gehört.
murrúda 1 , nf Definizione
genia de pische nau deosi po su murru: assimbígiat a s'isparedha o sàragu, portat ispertiadas largas a istúturu, de colore diferente, in is costaos, e innanti est fémina ma apustis essit mascu
Terminologia scientifica
psc, puntazzo puntazzo
Traduzioni
Francese
sar à museau pointu
Inglese
charax (fish)
Spagnolo
sargo picudo
Italiano
càrace a muso acuto
Tedesco
Fisch,
der zu der Meerbrassen Familie gehört.
oríre , vrb Definizione
fàere is oros; segare de su cumossu is panes a tèndhere, sestare su pane, cumenciare a dhu fàere
Sinonimi e contrari
orivetai,
orizare,
orulare 1
/
abbessiare
| ctr.
isorulare
3.
sos isterzos no cherent oridos ca che ndhe ruet a terra betendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ébaucher du pain
Inglese
to sketch the bread
Spagnolo
orillar,
cortar un trozo de masa del amasijo para hacer el pan
Italiano
abbozzare il pane
Tedesco
mit der Brotvorbereitung beginnen.
orminàre , vrb: urminare Definizione
andhare aifatu de is peadas, cricare s'arrastu de bestiàmene, de gente, o fintzes cricare àteru; istare a su passa passa lassandho s'arrastu, catzigandho o imbrutandho su logu, andhare a giru fintzes chentza un'iscopu precisu, tanti po girare
Sinonimi e contrari
addromare,
arrestallai,
atratare,
ormizare,
trassigiai,
trateare
/
chilcare,
girai
Frasi
e ite bi sunt orminendhe, cussos, in su cunzadu nostru?
2.
no istes orminendhe ca apo samunadu in terra comogomo! ◊ apo àpidu totu s'ortu orminadu de bestiàmine ◊ finas in sa Luna che ant orminadu ◊ proite no ti assélias, cantu chi istas orminendhe chentza cabu?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
traquer,
laisser la trace
Inglese
to leave marks
Spagnolo
rastrear,
dejar huellas
Italiano
ormare,
lasciare le órme
Tedesco
der Fährte folgen,
verfolgen,
Spuren hinterlassen.
papèlla , nf Definizione
male mandhigadore, maladia mala chi s'isterret in sa carena
Sinonimi e contrari
crancu
/
cdh. scita
Terminologia scientifica
mld
Traduzioni
Francese
tumeur des cellules épithéliales
Inglese
epithelial cells tumour
Spagnolo
papiloma
Italiano
tumóre delle cèllule epiteliali
Tedesco
Geschwulst der Epithelzellen.
paradòra, paradòre , nf, nm: paradori Definizione
mobbília chi serbit a pònnere trastos, mescamente in sa sagristia; css. móbbile chi serbit a pònnere calecuna cosa de ammostare o fintzes sa candhela o àtera lughe acanta a su letu
Sinonimi e contrari
aparadore
Frasi
in su paradore bi at unu múculu
Etimo
ctl., spn.
aparador
Traduzioni
Francese
crédence de sacristie
Inglese
sacristy sideboard
Spagnolo
cajonera de sacristía
Italiano
credènza di sacrestìa
Tedesco
Schrank in der Sakristei.
pàta , nf Definizione
su calore de sa forredha, ma fintzes sa basca
Sinonimi e contrari
caentu,
patera,
tebidori
/
basca
| ctr.
frios
Modi di dire
csn:
avb.: a p. a fogu, a p. de fogu = a calor'a fogu; cotu a p. = cotu in su pamentu de su foghile imbudhighinadu; p. a… = afaca a…; su fogu betat p. = mandhat caentu
Frasi
lezindhe custu contu paret de intèndhere sa pata de su forru coghindhe su pane ◊ no caentao mancu a pata a fogu (P.Bitto)◊ fit in domo sétzidu a pata a fogu ◊ intret segura sa pata de beranu!
2.
fimus sétzidos pata a tie a nos contare sos contos
Cognomi e Proverbi
smb:
Pata, Patta
Traduzioni
Francese
chaleur du foyer
Inglese
home warmth
Spagnolo
calor del hogar
Italiano
calóre del focolare
Tedesco
Wärme der Feuerstelle.
pibiòne, pibiòni , nm: pipione,
pubugione,
pubujone,
pupione,
pupugione,
pupujone,
pupuxone,
pupuzone Definizione
su granu (upm) de s'àghina comente dhu sèberat su frore de su gurdone; genia de puntighedha tundha comente acabbat su chelu de sa buca, apalas, in s'oru de s'ingurtidórgiu; nodighedhu o lobitu de sa trama chi si faet in su tessíngiu in tapetos, fànugas, burras e àteru, po pòdere essire a figuras, ma fintzes àtera genia de nodighedhu piticu / partes de su pipione: nasedhu, fodhone o fodhe, mata o prupa, sèmene o pisu; su pupujone de sa bula = angaule, sa méndula de su gúturu, su fundu de su paladari
Sinonimi e contrari
aginedhu,
pubone
/
cdh. pupioni
Frasi
gustant sos pubujones rujos e dorados trones ponent in sas pischezolas ◊ custos fundhos batint ua pupujoni madura ◊ custos sunt sos pupuzones de s'úrtima iscaluza
2.
no ischimus si tessent a pibione overas a ranu de ogu ◊ su sudori, messendi, calaiat a pibionedhus
Terminologia scientifica
rbr, crn
Traduzioni
Francese
grume,
grain de raisin
Inglese
grape
Spagnolo
grano
Italiano
àcino
Tedesco
Beere der Weintraube.
pistíncu , nm Definizione
cropighedhu giau in cunfidàntzia cun is pódhighes, unu pagu a ispitzuladura a trempas; tzàcurru chi si faet frigandho forte e fàcia apare su pódhighe de mesu cun su pódhighe mannu comente si lassant andhare e su primu iscudet a su figau de sa manu; móvia de botu, a cropu / in su tempus de unu p. = in d-unu sinnu, in d-una furriada de ogus
Sinonimi e contrari
bidhighitada,
bistínchidu,
isbillongu,
pillicu,
pistónchina,
pistóriga,
spistincu,
tzinchillitu
/
brinchitu,
sàdhidu
3.
Pistirinchedhu camminàt totu a pistincus ◊ cale mannu?… si l'iscudet unu pistincu che lu faghet bortulare a terra!
Cognomi e Proverbi
smb:
Pistincu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chiquenaude,
papillotage
Inglese
light blow,
blink
Spagnolo
chasquido,
parpadeo
Italiano
buffétto,
palpebrazióne
Tedesco
Schnippchen,
das Aufschlagen der Lider.
prammarítza, prammarítzia , nf Definizione
su fedu minudu o trotischedhu (upm) de sa canina, ma fintzes sa canina manna bona de pòdere papare (cantu una manu)
Sinonimi e contrari
cania 1
Frasi
cussus candu benint a pigai pisci circant sempri prammarítzia
2.
sa cania… candu est matuca cantu sa manu dhi naraus prammaritza e candu est prus piticu dhi naraus caniotu
Terminologia scientifica
psc
Traduzioni
Francese
alevin de la daurade
Inglese
gilthead bream alevin
Spagnolo
alevín de dorada
Italiano
avannòtto dell'orata
Tedesco
Fischbrut der Goldbrasse.
prísia , nf Definizione
libbru o registru de is cuntratos e testamentos chi faent is notàrios
Etimo
ctl.
(a)prisia
Traduzioni
Francese
registre
Inglese
register
Spagnolo
protocolo notarial
Italiano
protocòllo degli atti notarili
Tedesco
Urkundenarchiv der Notare.
pudhérigas , nf pl Definizione
casus cotus, màncias orrúbias chi essint in is cambas a fortza de dhas aparare nuas a su fogu, cosa chi a logos narant casuéciu
Sinonimi e contrari
càricas,
chichiridhas,
pudhedras
Traduzioni
Francese
taches rouges de la peau à cause de la chaleur
Inglese
caloric spot
Spagnolo
cloasma producido por el calor
Italiano
cloasma calòrico
Tedesco
Leberfleck (wegen der Feuerhitze).
scabidhadúra , nf Definizione
su scabidhai; sa essia de s'ispiga; su tempus chi su laore est ispigandho
Sinonimi e contrari
ispicadura,
ispighinzu,
scavidadura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
épiage
Inglese
earing
Spagnolo
espigueo
Italiano
spigatura
Tedesco
Ährenschießen,
Zeit der Ährenbildung.
scedàu , agt: iscedau,
scerau 1,
sciadau,
sciadrau,
sciodau Definizione
foedhu chi si narat mescamente po lastimare a unu po calecunu dannu, male (ma fintzes cun istima a unu pipiu), o fintzes cun ironia po cosas de bonu
Sinonimi e contrari
deldiciadu,
dirgrassiadu,
mabassortau,
malafadau,
malafortunau,
míseru
/
feritzedhu!,
scurixedhu!,
siscuru!
Frasi
sciadau, pobidhu miu bellu: as a èssi fadiau, puru!
2.
prenit e isbuidat corus scedaus
3.
scerau, epuru dhi praxit sa cosa bella!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
le pauvre!
Inglese
poor (thing)
Spagnolo
¡pobrecillo!
Italiano
poverino!
Tedesco
der Arme!