afiantzàe, afiantzài , vrb: afiantzare,
afidantzare,
fiantzai Definizione
fàere fidantza (fintzes badrare, giare amparu o afianzu a unu), rfl. imbarare in su sensu de si fàere agiuare, àere agiudu; arriscare (de pèrdere calecuna cosa giaendho fide)/ afiantzae is malos = dare amparu a chie faghet male
Sinonimi e contrari
assegurai,
galentire
2.
is pastores depiant abbarrae meses censa torrae a bidha e no si podiant afiantzae a sa família (E.Nieddu)◊ sa festa fiat un'ocasione po èssi prus afiantzaus is bècius cun is giòvunus
Etimo
spn., ctl.
afiançar
Traduzioni
Francese
garantir
Inglese
to warrant
Spagnolo
afianzar,
garantizar
Italiano
garantire,
avallare
Tedesco
bürgen für.
annudhài, annudhàre , vrb: annullai,
annullare Definizione
cunsiderare o pònnere chi una cosa fata no balet, est in debbadas, no est validora, su dha cunsiderare nudha, segare un’acórdiu
Sinonimi e contrari
abbolire
Frasi
annudhamus su cuntratu, amus diversas ideas! (G.A.Cossu)
Traduzioni
Francese
annuler
Inglese
to cancel
Spagnolo
anular
Italiano
annullare
Tedesco
für ungültig erklären.
apenài, apenàre , vrb rfl Definizione
tènnere dolu, làstima, piedade, provare pena, dispraxere, su si interessare de calecuna cosa o de ccn. assumancu po làstima, po piedade
Sinonimi e contrari
apiadai
Frasi
su padronu si ndh'est apenadu e li at abbonadu su dépidu ◊ suporto tanta pena e tantu istragu: apenadindhe, apena! (P.Pisurzi)◊ de sa vida chi fatzu apenadindi! ◊ cussu pòburu béciu s'est apenau po mei ◊ a mei mi apenat su coru su intendi a issa!
2.
eo t'iscrio, si tue ti ndhe apenas de lègere su chi t'imbio ◊ si apenet de iscultare unu lamentu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'apitoyer,
avoir de la compréhension
Inglese
to be moved
Spagnolo
compadecerse
Italiano
impietosirsi,
avére comprensióne
Tedesco
Mitleid haben,
für jdn Verständnis zeigen.
arresolièra , nf Definizione
ampudhita a pònnere rosóliu, licore
Terminologia scientifica
stz
Traduzioni
Francese
buteille à liquer
Inglese
rosolio bottle
Spagnolo
botella para rosoli
Italiano
rosolièra
Tedesco
Glasbehälter für Rosolio.
càsticu , avb: càstigu,
càstiu 1 Definizione
a c. = po is die de festa / zipone, beste de càstigu, de càstiu = su bonu
Sinonimi e contrari
| ctr.
fitianu
Frasi
custos pantalones mi los lasso a càstigu ◊ si ponias mente a mie lu tias portare a càstigu in sas dies bagadias, cussu pinzos ◊ su sartu mi tevet leare sas misuras pro unu bestire de càstigu ◊ a su tempus sa peta in sas domos fit a càstigu ◊ ti ses bestiu chin sa beste de càsticu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réservé pour les grandes occasions
Inglese
reserved for the feasts
Spagnolo
para las fiestas
Italiano
riservato per le fèste
Tedesco
für die Festtage aufbewahrt.
cumbeniàre , vrb: acumbeniare* Definizione
pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo
Sinonimi e contrari
acumbenentziare
Traduzioni
Francese
doter un appartement de tous les conforts
Inglese
to provide with comforts
Spagnolo
poner comodidades en la casa
Italiano
provvedére del conveniènte,
di comodità
Tedesco
für die Bequemlichkeit sorgen.
eàndhe! , iscl Definizione
e + andhe = ite mannu, ite bellu, ite bonu!, ma càstia!…; a bortas fintzes in su sensu de allodhu!, mindhe!
Sinonimi e contrari
andhe!
/
acondhe
Frasi
eandhe amore chi at tentu, a si ndhe fuire dae preíderu pro una fémina! ◊ eandhe dultzura, cussa! ◊ eandhe dannu chi nos ant fatu! ◊ eandhe làstima de zòvanu andhadu male! ◊ eandhe cosa chi as fatu a mi azuare!
2.
eandhe unu de cussos chi irrobbesint a babbu!
Traduzioni
Francese
comme,
que
Inglese
what,
how
Spagnolo
que
Italiano
che (agg.)
Tedesco
was für ein...,
was für eine!.
favoríle 1 , agt Definizione
chi est a favore, chi andhat in favore
Sinonimi e contrari
| ctr.
contràriu
Frasi
chie est favorile a s'unu e chie est favorile a s'àteru
Traduzioni
Francese
favorable
Inglese
favourable
Spagnolo
favorable
Italiano
favorévole
Tedesco
günstig,
für,
dafür.
gatèra , nf Definizione
genia de istampu in is gennas po passare is gatos a ghenna serrada
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
chatière
Inglese
cat-door
Spagnolo
gatera
Italiano
gattaiòla
Tedesco
Durchschlupf für Katzen.
isconcassòne , nm: sconcassori Definizione
genia de molinu po pistare pedra a fàere a giarra
Traduzioni
Francese
broyeur à gravier
Inglese
crusher
Spagnolo
trituradora para grava
Italiano
frantóio per ghiàia
Tedesco
Steinbrecher für Kies.
órriu 1 , nm: úrriu Definizione
cadinu de preta o tiras de canna, mannu meda, po pònnere laore chistiu / mannu cantu un'ó. = mannu meda
Sinonimi e contrari
cadinu,
granale,
lóscia
Frasi
su trigu est siguru in s'órriu ◊ annos de fadigas acolumant sos órrios de sos matimannos ◊ in nedhue bi at órriu seguru, sas incunzas sunt totu devastadas
Terminologia scientifica
stz
Traduzioni
Francese
gros panier cylindrique à provisions
Inglese
cylindrical basket of interlaced canes to keep grain
Spagnolo
hórreo
Italiano
granàio cilìndrico di canna intrecciata
Tedesco
Strohkorb für den Weizen
po , prep: pro Definizione
prep. chi s'impreat pruschetotu po inditare iscopu, ma fintzes càusa, favore, o precisare a ite, a chie, o cantu est limitada una cosa: cun su vrb. in sa forma de s'inf. tenet diferentes impreos no sèmpere bene distintos
Sinonimi e contrari
ca
Modi di dire
csn:
pro me, po mene, po mimi = a pàrrere meu (o fintzes po fàere bene a mimi, po torracontu meu); pro a tie = pro te, po tui; pro cantu no… = sigomente, andhe chi no…; pro èssere chi…, pro chi no… (valore cuncessivu) = cun totu chi…, fintzes si no…; pro èssere chi… = própiu ca…; pro… (+ vrb.) = in arriscos, in perígulu de…; su pro = totu su chi si podit nàrriri o cunsiderai a favori (de ccn. cosa); unu po un'àteru = in càmbiu, a su postu o in parti de un'àteru; pro gai…, pro gai e pro gai… = po cussu e po cussu, prusaprestu…; est biu pro miràculu, semus salvos pro sa fide = itl. mediante, per mèzzo di
Frasi
babbu tou ti mandhat a iscola pro istudiare ◊ si triballat pro campare ◊ po atendi un'ómini nci bollit sa pobidha ◊ seu innòi po dhi fai cumpangia
2.
po trassas assimbillat a su babbu, po bonugoru a sa mama ◊ pro bisonzos gai za mi arranzo a sa sola ◊ pro físsios za ndhe zughet, cussu! ◊ po cantu eis a bivi no dh'eis a iscaresci ◊ su chi apu fatu dèu, po Cíciu, no dh'at fatu mancu su fradi ◊ custu dhu fatzu po doveri ◊ ant brigadu pro chistiones de pàsculu ◊ mi seu dépia tupai is càrigas po su fragu mau ◊ ses istracu pro duos passos chi as postu ◊ cussu est su pràngiu po oi ◊ l'ant bantadu pro su bonu fàghere ◊ s'iscola, pro su chi bi fint pótidos andhare, no fit piàghida mancu a issos ◊ cumprendit allu po cibudha ◊ po mimi bai tui! ◊ si no fit istadu pro s'azudu sou no ndhe aias fatu de nudha a solu!
3.
pro chi + cong. = mancari, fintzas si: pro chi mi apat renusciadu tempus e sorte, so sempre cudhu cumpagnu afetzionadu (G.A.Cossu)◊ sos míseros de benes e de pannos, pro chi sient astutos, parent tontos (M.Murenu)◊ so isperanno chi dhi fete cuntentu lizenno custa cantilena, pro chi no siet una balentia ◊ si li dant peta, màndhigat, pro chi siat peta de cane! ◊ po chi portis sa conca murra, lah no ti acontessat de arregolli surra! ◊ fit fémina bella, pro chi no apat tentu bona sorte
4.
pro + inf. = si (ispantu), azummai: pro l'aer bidu a sa torrada, cun sos pes iscaldidos de suore!…◊ candho la fipo parturindhe l'apo penada duas dies: pro bi lassare sa vida, mama e fiza! ◊ pro mi ndhe pissiare, de su dolore! ◊ ndh'est rutu dae artu: pro bi lassare sa pedhe!
5.
pro + inf. = a su postu de…, cantu chi…, pro gai e pro gai, pro cussu e pro cussu: pro che pèrdere su puntu de s'onore menzus cherio pèrdere milli benes! ◊ pro tènnere a mimme, at nau su sóriche, sórico sa soca! ◊ pístadi sa limba, pro nàrrere machines! ◊ mòrrere pro mòrrere menzus a betzu ◊ dh'apu pigada po èssi una fémina de bixinau ◊ pro gai nos líbberas a Barabba! ◊ po pedra e pedra za che ndh’at in Terra chi carrare ndhe podes tota die (Sale)
6.
pro + inf. = càusa, ca: iscuru a chie pedit pro no àere! ◊ daghi si pesant, custos fogos mannos si movent pro no àere arresetu ◊ su mali parit mancu po tenni cumpangia ◊ cudhos chi de richesa fint dotados, pro èssere tontos sunt rutos a fundhu (G.Frassu)◊ su Sardu masedu no si est lamentau e po èssi masedu est sempri poboritu! ◊ si ti apo fatu un'averténtzia no l'apo fatu pro ti chèrrere male! ◊ po èsseres risortu, Deus meu, ghite regalu mannu chi mi as dau! (L.Loi)◊ piga custu, ma no po ti meritai, lah!
7.
pro + bi + inf. = si + verbu, pro inditare disizu o impudu: e ite pro bi l'ischire, chie est cussu chi mi at fatu dannu… banzu li tia dare! ◊ e ite pro fàghere a paris, candho si ndhe tzacant a inoghe a furare!…◊ pro bi l'àere ischidu chi fit gai tramposu!…… ◊ po dh'ai iscípiu ca fiat pagu riconoscenti aici!…
8.
meda cosa perdesi ma mi ndhe acunnortesi pro cantu no so mortu ◊ pro èssere chi ses mannu za ndh'as zutu de cabu!…◊ pro èssere chi so mannu mi depes rispetare de prus ◊ at tímiu po dh'arrestai ◊ pro chimbe francos chi tenimus che l'ispendhimus fora e chentza bisonzu puru!…◊ bosu ge fuedhais pagu, ma po tronai!…
Etimo
ltn.
pro
Traduzioni
Francese
pour
Inglese
for
Spagnolo
por,
para
Italiano
per
Tedesco
für,
zu,
um,
durch,
wegen.
titía , nf Definizione
farinedhu de paperi (upm), paperi orrugau a piticu
Traduzioni
Francese
confetti
Inglese
confetti
Spagnolo
confeti
Italiano
coriàndoli
Tedesco
was für eine Kälte!