acòa , avb, prep: agò, agoa, agou Definitzione a coa, tempus apustis, pustis de…; in daesegus, apalas / torrare agoa = itl. indietreggiare; torrare agoa sa lughe = itl. riflettere Sinònimos e contràrios addaesegus, aissegus, apabas, afatu / abosca, addaboi, apoi, apusti | ctr. innantis Maneras de nàrrere csn: acoa meu, tuo, suo = apustis meu, tou, sou; a s'acoa = assassegus; su martis de agoa = martis de carrasegare; su prat'e agoa = in isposonzu, zenia de brulla chi si faghet a su cojadu nou (piatu cun corza, ossos e àteru de frundhire chi li presentant cuguzadu che a… sa menzus cosa) Frases a arrí agoa, a sa scuada de is ballus! ◊ chiscellu, a su cane: miret chi acoa murrunzamus nois! ◊ immou papai e agou andais! ◊ issu abbarrat agoa ca depit èssi s'úrtimu ◊ su de agou pigadhu in cou! ◊ a s'acoa at pentzau in su malu 2. recuint acoa de s'iscurigada ◊ sa maista dhu poniat agò de sa lavagna candu fadiat a mau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu après Ingresu after Ispagnolu atrás, trás Italianu indiètro, addiètro, dópo Tedescu zurück, nachher, dann.

addabói , avb: daboi Definitzione tempus apustis Sinònimos e contràrios abosca, acoa, apoi, apusti | ctr. innanti Frases si sunt fidantzados e addaboi si sunt cojuados 2. addaboi de mandhigadu si che allargat dae sos àteros Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu après, ensuite Ingresu afterwards Ispagnolu después Italianu dópo Tedescu nachher.

afàtu , avb, prep: aifatu, ainfatu, avatu Definitzione apustis, cun su significau siat de tempus e siat de logu / torrare aifatu = torrare issegus Sinònimos e contràrios acoa, devatu, ifatu | ctr. innanti Frases dogna tanti su celu dh'assurcant is lampus e avatu avatu s'intendit su carru de nannai…◊ depet sighire avatu sentza faedhare ◊ si coru bat sordau dèu avatu sorigu! ◊ portu is gatus avatu coment'e carancas! 2. àrtziat is peis unu avatu de s'àteru ◊ in tzitadi funt is féminas chi andant avatu de is óminis… 3. curriant avatu cosa sua coment'e dus canis ◊ fiat sempri avatu nostru: innui andiaus nosu beniat issa! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu après, ensuite Ingresu after Ispagnolu después, tras Italianu dópo, diètro Tedescu hinten.

apústi , avb, prep: apustis, postis Definitzione tempus chi benit aifatu, fatante a calecuna cosa o a un’àteru tempus Sinònimos e contràrios abosca, acoa, addaboi, apoi, deboschindhe, otonni | ctr. aprimu, innantis Frases apustis torra e presenta su donu tuu! ◊ apustis non mi nd'incuru prus 2. apustis de custu no iscieus nudha de issu ◊ apo a vènnere apustis vostru ◊ apusti de una mesoredha ndi fuant essius ◊ apusti mortu comunigaidhu! ◊ apustis chi at fatu una poriga de passus est torrau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu après Ingresu after Ispagnolu después Italianu dópo, pòi Tedescu nachher, nach.

dabòscas , avb: daeposca, deposca Sinònimos e contràrios acoa, addaboi, apusti, daboschindhe, otonni, posca* Frases comintzadu passu passu, coladu soe a trotighedhu e daeposca lómpidu soe a fua manna Tradutziones Frantzesu après Ingresu after Ispagnolu después Italianu dópo Tedescu dann, danach.

fatuvàtu , avb Definitzione luego, deretu apustis, avatu; dónnia pagu tempus, dónnia tanti, tanti bortas, a físciu (itl. fintzes periodicamente) Sinònimos e contràrios ifatu / atoratora, fissientementi, otora Frases s'undha andhat e benit e paret chi li apat mandhadu fatuvatu s'ànima de su fizu emigradu ◊ at leadu prémiu Fulanu e fatuvatu Fulana ◊ caminaiat fatuvatu a sa mama 2. fatuvatu mi ndhe la bido in domo ◊ fatuvatu andaus a bíngia a candu po una cosa a candu po un’àtera ◊ sos lampos fatuvatu allumant de fiama s'orizonte ◊ fit una candhela a carburu e fatuvatu mi lassaiat a s'iscuru ◊ fatuvatu mi torras a sa mente Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu aussitôt après, souvent, de temps en temps Ingresu at once, close, often, at intervals Ispagnolu luego, enseguida, a menudo, de vez en cuando Italianu sùbito apprèsso, spésso, sovènte, a intervalli Tedescu daneben, oft, in Abständen.

iscrèdere , vrb: iscrèere, iscrètere, iscrèiri, iscrere, scrèiri Definitzione prnl., lassare o acabbare de crèdere, no crèdere prus a sa cosa chi unu est ibertandho, no crèdere ca si biet sa cosa comente est / pps. iscréditu, iscréitu, iscrétidu, iscrétiu / iscrei a unu = fai a manera chi no pentzit prus a sa cosa chi fiat abetendi Sinònimos e contràrios disaprensionai, discrèiri Frases mi fia iscreindhe candho apo bidu chi fizis istentendhe ◊ bah, dèu mi ndi andu, ca madiru miu si at a èssiri giai iscrétiu! ◊ aspetamus galu, ca mancari siat tardu no est ora de iscrèdere ◊ passeit unu bellu pagu de tempus e incumintzeit a s'iscrètere ◊ su mardiedu si depit portai aillargu de is angionis istitaus po si nd'iscrei 2. dónnia tantu mannant a calicunu a s'iscrèere, a preguntare, a ischire sas intentziones de cudhos malintrannados 3. cussa est cosa chi naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ne plus attendre après avoir vainement attendu Ingresu to give up weating vainly (after a long time) Ispagnolu descreer Italianu sméttere di aspettare dópo aver attéso invano Tedescu nach einer langen Wartezeit, das Warten ablassen.

pòsca, pòscas, pòsche, pòsches , avb, prep: abosca Definitzione su tempus apustis de un'àteru / su como posca = sa cosa de un'iscutighedha como, de un'iscutighedha innantis; èssere de como a posca a… = de unu mamentu a s'àteru (ma tirendi acò) Sinònimos e contràrios acoa, addaboi, apoi, apusti, daboscas, otonni | ctr. innantis Frases si cheres brunúsciu e paghe, prima pensa e posca faghe! ◊ no neres como "Emmo" e posca "No"◊ pagu poscas apo pérdidu s'isperàntzia ◊ si coghent coment'e una cugutza e posca nachi fundhant un'imperu!… 2. posca de àere illuminadu sa terra, su sole che est colcadu dae ora ◊ píghidas nues posca de sa traschia dannu e dolu in bidhas e cussorzas ant lassadu (G.A.Salis)◊ est unu chi at a bènnere posca de a mie ◊ a bidha torreit posche de pagas chidas 3. dea merie lassandho a mengianu, dea mengianu lassandho a merie, de como a posca a dhi betare manu! ◊ medas betzos no si ammentant de como a poscas! ◊ rimbambíndhedi ses, chi no ti arregodas su como posca! Sambenados e Provèrbios prb: iscuru a chie costat bene innanti e male posca! Ètimu ltn. *pos(t)+ca Tradutziones Frantzesu après Ingresu after Ispagnolu después Italianu dópo, pòi Tedescu nachher, nach.

postigràs , avb: pusticràs, pustigràs Definitzione sa die chi benit aifatu de cras, duas dies apustis de oe Sinònimos e contràrios impusticràs, postis Frases oi est su 23, cras su 24 e pustigràs est Paschixedha! ◊ oje in iscola chèglio imparare deretu a lèghere, cras imparo a iscríere e pusticràs sos lúmeros Terminologia iscientìfica tpc Ètimu ltn. post cras Tradutziones Frantzesu après demain Ingresu the day after tomorrow Ispagnolu pasado mañana Italianu dopodomani Tedescu übermorgen.

sichissíchi , avb: sighisighi Definitzione chi benit luego aifatu, apustis, a pagu tretu, a pagu tempus / èssere s., a s. = a su tene tene, apunt’a lu sighire, a lu tènnere (fintzes genia de giogu, po aciapare) Frases fit una fera de ómine bandhidendhe a sighisighi cun sos carabbineris Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ensuite, après Ingresu next to, just later Ispagnolu inmediatamente después Italianu apprèsso, sùbito dópo Tedescu darauf, kurz nachher.

«« Torra a chircare