Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

abbacràsta , nf: abbagrasta, acuagrasta Definitzione s'abba chi portat s'olia e chi, candho est mólia, si ndhe iscèberat e si fúliat po chistire s'ógiu límpiu; s'abba de su giodhu, sa chi s’iscèberat faendho su butiru; nau in cobertantza, cosa de pagu valore, machine Frases pro chirriare bene s'ozu dae s'abbagrasta a sos isportinos lis cheret betadu abba budhindhe 2. tue in conca bi giughes abbagrasta, bellu meu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu eau restante du procéde de préparation des olives Ingresu water remnants of olives processing Ispagnolu oleaza Italianu àcqua residuata dalla lavorazióne delle olive Tedescu nach der Bearbeitung von Oliven oder Milchprodukten entstandene Flüssigkeit.

abbía , prep: abbias, avia Definitzione a bia a = a cara a…, a bia de…, fache a… / èssere abbia a carrela = abbertu in campu, de unu totu Sinònimos e contràrios cada 1 Frases sos coros nostros sunt abbia a su Segnore ◊ sunt annenne abbias de sa domo ◊ isse si movet abbia de s'intrada e deo sigo ifatu ◊ benide a dresta, abbia de sa riba cun nois a su passu ue podet andhare zente bia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vers Ingresu towards Ispagnolu hacia Italianu vèrso Tedescu gegen, nach.

abbidamènte , avb: abbididamente, abbididarmente Definitzione coment’e biendho (craru) su chi s'est faendho o chi si bolet fàere, apostadamente, ischindho e bolendho su chi si faet (ctr. de malascigura) Sinònimos e contràrios abbidentemente, abbiduduidu, apostadamente Frases cussa fit mancàntzia fata abbididamente e la depiat pagare ◊ chi si fetat male in fadhina, pro no ischire, si podet cumprèndhere, ma abbididarmente nono! ◊ cussu est dannu fatu abbididarmente, no est irmarru! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu en connaissance de cause Ingresu after due consideration, deliberately Ispagnolu con conocimiento de causa Italianu a ragion veduta, deliberataménte Tedescu nach reiflicher Überlegung.

abbisòca , avb Definitzione mi parit ca…, forcis…, abbisumeu chi… Sinònimos e contràrios abbisomeu, abbisu, soca 2 Frases mi aponent unu giubedhu e abbisoca mi lu probant! ◊ abbisoca depet torrare a tucare deretu! ◊ abbisoca sezis in festa! ◊ Bissenta at dimandhadu abbisoca prus a issa etotu chi no a sos àteros Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu peut-être, à mon avis Ingresu perhaps Ispagnolu en mi opinión Italianu a mio avviso, mi pare che…, fórse Tedescu meiner Meinung nach, ich meine, daß, vielleicht.

abbisoméu , avb: abbisumeu Definitzione a pàrrere meu, segundu su chi ndhe pentzo geo, stau ca… mi parit chi… Sinònimos e contràrios abbisoca, abbisu, istimmei, mísparra, naromeu, stamega Frases abbisumeu andho, como chi no est proindhe! ◊ abbisumeu ses macu, tue, a nàrrere cosas goi! ◊ abbisumeu frocat! ◊ abbisumeu no l'ischis, Frantziscu, chi sunt totu sas cosas cambiadas! (Seu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu à mon avis Ingresu in my opinion, may be Ispagnolu en mi opinión Italianu a mio parére, fórse Tedescu meiner Meinung nach, vielleicht.

abbísu , avb Definitzione a bisu, a pàrrere (meu), po cantu si biet, si paret: si podet nàrrere in su sensu própriu, e duncas cun ccn. duda, ma fintzes in su sensu de una cosa segura e ladina e s'imperat agiummai sèmpere cun sa cng. "chi" / abbisu meu, abbisu mia chi…; no ischire ite abbisu pigare = no ischire su médiu de leare, ite tocat a fàghere Sinònimos e contràrios abbisoca, abbisomeu Frases abbisu chi pioet! ◊ si bos betades manu, a sos concluos, abbisu chi sos punzos bonos creides! ◊ abbisu chi azis gana de bufonare! 2. abbisu ses macu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu peut-être, évidemment Ingresu perhaps, evidently Ispagnolu en mi opinión Italianu a mio avviso, mi pare che…, evidenteménte Tedescu meiner Meinung nach, ich meine, daß, offenbar.

apústi , avb, prep: apustis, postis Definitzione tempus chi benit aifatu, fatante a calecuna cosa o a un’àteru tempus Sinònimos e contràrios abosca, acoa, addaboi, apoi, deboschindhe, otonni | ctr. aprimu, innantis Frases apustis torra e presenta su donu tuu! ◊ apustis non mi nd'incuru prus 2. apustis de custu no iscieus nudha de issu ◊ apo a vènnere apustis vostru ◊ apusti de una mesoredha ndi fuant essius ◊ apusti mortu comunigaidhu! ◊ apustis chi at fatu una poriga de passus est torrau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu après Ingresu after Ispagnolu después Italianu dópo, pòi Tedescu nachher, nach.

assamodàre , vrb: assemodare Definitzione bestire a sa moda, bene Sinònimos e contràrios allaputzai, allepuritzare 2. est una giòvana assemodada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pomponner, parer Ingresu to make fit tightly Ispagnolu vestir a la moda, acicalar Italianu vestire secóndo la mòda, attillare Tedescu nach der Mode anziehen.

befàna , nf Definitzione genia de personàgiu pentzau che una fémina bècia chi batit is donos a is piciochedhos su note de su chimbe abbreschendho a su ses de ghennàrgiu Sinònimos e contràrios marragoti Frases a sa befana dhue crent su fedu ma no is mannos ◊ mai befana in faci apu biu, ma dh'ia a bolli biri e fuedhai (F.Pischedda)◊ is pagus bortas chi nci atafàt a sa crapita giusta, sa befana lassàt adítziu adítziu duas figus sicadas Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu "befana" Ingresu epiphany, ugly woman Ispagnolu "Los Reyes" (Magos) Italianu befana Tedescu Befana, alte, gerechte Hexe, die, nach der italienischen Volksüberlieferung.

buchiài , vrb: abbuchiari, buchiare Definitzione fàere buchiadas, mòvere sa buca comente faet unu in dificurtade arrespirandho, morindho Sinònimos e contràrios acaogare / ispirare 2. su coru miu est giai buchiendi Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu haleter Ingresu to gasp Ispagnolu boquear Italianu boccheggiare Tedescu nach Luft schnappen.

cabudexèna , nm Definitzione su tempus luego apustis de sa chena / a c. = apustis chenadu Sinònimos e contràrios apustixena Frases dónnia cabudexena bessestus a su friscu, in s'istadi, in bidha ◊ candu nonna mi contàt is contus dh'ascurtau totu su cabudexena Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu après-dîner Ingresu afterdinner Ispagnolu sobremesa Italianu dopocéna Tedescu Zeit nach dem Abendessen.

cascaredhàre , vrb Definitzione fàere o betare càschidos, fàere sa buca coment'e cascandho Sinònimos e contràrios cascai 1, cascajare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bâiller, haleter Ingresu to yawn Ispagnolu bostezar, boquear Italianu sbadigliare, boccheggiare Tedescu gähnen, nach Luft schnappen.

daesécus, daeségus , avb, prep: daisecus, daisegus, dasegus, dausegus, desegus, diesegus Definitzione apalas, s'ala contrària a ue unu (o una cosa) est abbaidandho; coment'e tempus inditat su passau / istare o èssere a daesegus de un'àteru = (nau de ccn.) èssere cunsiderau prus pagu, contare prus pagu; in daisegus meu, tou, sou, e gai Sinònimos e contràrios acoacò, addaesegus, aissegus, incuadas, insegus | ctr. ananti, innanti Frases su mundhu no torrat in daesecus! ◊ si podia torrare vinti annos a daisegus, tambene! ◊ a isse lu zughia in daisegus e no lu podia bídere ◊ dae dausegus sa mama altzaiat sa chintorza addopiada fatendhe finta de l'iscúdere ◊ custa brulla mi l'ant fata sos de daisegus ◊ a diesegus dhue fuit una cortiza ◊ ponidi in diesegus! 2. cussa cosa est in daisegus de domo ◊ si cuesit in diesegus de una punta ◊ cussa cosa est in dasegus de sa gianna ◊ neune si cheret a daesegus de un'àteru!◊ s'ómine est addainanti meu e deo so caminendhe in daisegus suo Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu derrière Ingresu behind Ispagnolu detrás, atrás Italianu diètro Tedescu hinten, hinter, nach.

iscocài, iscocàre , vrb: iscrocai 1, scocai Definitzione istare abbandha abbaidandho o iscurtandho su chi faent is àteros, faendho finta de àteru, coment'e osservandho po bíere calecuna cosa Sinònimos e contràrios afantanai, crasteare, iscuciare, oretare, orixedhai, ospiare Frases mi agatu girugirus, iscochendu tra matas e tra molas de arrú, ascurta ascurta (Gd.Piras)◊ est origas a sa porta de sa càmbara po iscocai sa filla ◊ sa mama est iscrochendi su piciochedhu po biri ita fait Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lorgner, épier Ingresu to glance at, to spy on Ispagnolu espiar, acechar, atisbar Italianu sbirciare, spiare, origliare Tedescu verstohlen betrachten, spähen nach.

iscrèdere , vrb: iscrèere, iscrètere, iscrèiri, iscrere, scrèiri Definitzione prnl., lassare o acabbare de crèdere, no crèdere prus a sa cosa chi unu est ibertandho, no crèdere ca si biet sa cosa comente est / pps. iscréditu, iscréitu, iscrétidu, iscrétiu / iscrei a unu = fai a manera chi no pentzit prus a sa cosa chi fiat abetendi Sinònimos e contràrios disaprensionai, discrèiri Frases mi fia iscreindhe candho apo bidu chi fizis istentendhe ◊ bah, dèu mi ndi andu, ca madiru miu si at a èssiri giai iscrétiu! ◊ aspetamus galu, ca mancari siat tardu no est ora de iscrèdere ◊ passeit unu bellu pagu de tempus e incumintzeit a s'iscrètere ◊ su mardiedu si depit portai aillargu de is angionis istitaus po si nd'iscrei 2. dónnia tantu mannant a calicunu a s'iscrèere, a preguntare, a ischire sas intentziones de cudhos malintrannados 3. cussa est cosa chi naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ne plus attendre après avoir vainement attendu Ingresu to give up weating vainly (after a long time) Ispagnolu descreer Italianu sméttere di aspettare dópo aver attéso invano Tedescu nach einer langen Wartezeit, das Warten ablassen.

majonèta , nf Definitzione genia de fémina bècia, fata a pentzamentu, chi nanca iat a bènnere su note de Pasca de is Tres Gurrès a batire giogos a is piciochedhos… Sinònimos e contràrios befana Terminologia iscientìfica fnt Tradutziones Frantzesu "befana" Ingresu befana (kindly old witch who brings children toys at Epiphany) Ispagnolu vieja que trae regalos a los niños para los Reyes Italianu befana Tedescu Befana, alte, gerechte Hexe, die, nach der italienischen Volksüberlieferung.

palangài , vrb: parangai Definitzione pònnere a un'imboe, tròchere e incrubare a una parte; fintzes tròchere o incrubare sa conca a s'idea de unu prus forte Sinònimos e contràrios fritire, inconchinare, incruai Frases su bentu at parangau sa mata a una parti ◊ su bentu de soli parangat cambus e ischinas ◊ a parangai s'ischina a trabballai siat! ◊ su sedili de sa màchina parangadhu totu! ◊ no potzu istai e mi parangu totu a una parti 2. cussu at poderau presoni medas bortas po mori de no si èssiri parangau a is ideas de chini boliat sa guerra Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu déséquilibrer, pencher Ingresu to unbalance Ispagnolu desequilibrar, balancear Italianu sbilanciare, pencolare Tedescu nach einer Seite hängen.

paltibàris , nm, avb: partebari, partibaris Definitzione partes oguales; oguale s'unu cun o a s'àteru Sinònimos e contràrios barigua / apare, debarapai, interpare, parebare Maneras de nàrrere csn: èssere a p. = mesu goi e mesu gai; fàchere a p. = una borta s'unu, una borta s'àteru, a borta a borta Frases già bi est su partibaris: ognunu andhat pro contu sou, si no andhant de acordu 2. si ghetant butadas befianas cantendusí partebari mutetus e cantzonis Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu alternativement Ingresu alternately, mutually Ispagnolu alternativamente, recíprocamente Italianu alternativaménte, vicendevolménte Tedescu abwechselnd, einer nach dem anderen.

pòsca, pòscas, pòsche, pòsches , avb, prep: abosca Definitzione su tempus apustis de un'àteru / su como posca = sa cosa de un'iscutighedha como, de un'iscutighedha innantis; èssere de como a posca a… = de unu mamentu a s'àteru (ma tirendi acò) Sinònimos e contràrios acoa, addaboi, apoi, apusti, daboscas, otonni | ctr. innantis Frases si cheres brunúsciu e paghe, prima pensa e posca faghe! ◊ no neres como "Emmo" e posca "No"◊ pagu poscas apo pérdidu s'isperàntzia ◊ si coghent coment'e una cugutza e posca nachi fundhant un'imperu!… 2. posca de àere illuminadu sa terra, su sole che est colcadu dae ora ◊ píghidas nues posca de sa traschia dannu e dolu in bidhas e cussorzas ant lassadu (G.A.Salis)◊ est unu chi at a bènnere posca de a mie ◊ a bidha torreit posche de pagas chidas 3. dea merie lassandho a mengianu, dea mengianu lassandho a merie, de como a posca a dhi betare manu! ◊ medas betzos no si ammentant de como a poscas! ◊ rimbambíndhedi ses, chi no ti arregodas su como posca! Sambenados e Provèrbios prb: iscuru a chie costat bene innanti e male posca! Ètimu ltn. *pos(t)+ca Tradutziones Frantzesu après Ingresu after Ispagnolu después Italianu dópo, pòi Tedescu nachher, nach.

secúndhe , prep: segundhu, segundis, sicundhe, sicundhu, sicunne, sicunnu, sincundhu Definitzione foedhu chi (a solu o cun sa prep. a) acumpàngiat unu númene o pronúmene po giare s'idea chi calecuna cosa est cunforma, adata, adatada a cussu: si podet nàrrere fintzes a solu po giare un'idea de diferente possibbilidade Sinònimos e contràrios cuforma Maneras de nàrrere csn: sicundhe mene, tene, isse = a pàrriri miu, tuu, suu; a sicundhe de… = segundhu su…; in sicundhe + nm. pl. chi inditat logu = in tzertos (nm.)… dhoi at (nm.) aundi… Frases secundhe issu no si ndhe acatat un'àtera gai bella ◊ sicunnu ite faches fuitinne! ◊ segundhu tue mi pagas cun cosas de nudha!…◊ su telarzu faghet sonu divressu segunnu su chi tesset ◊ a sincundhu s'istampu su bobborrotzi ◊ a segundu de su daori si pigat sa mexina ◊ si bendit sa cosa a segundu de su tempus ◊ a segundis, est cosa de arriri o de timiri ◊ Cristos est torradu a biu segundhu sas Iscrituras ◊ sicundhu tene est gai 2. podet andhare bene comente podet andhare male: segundhu! ◊ in sicundhe cussorjas andhat peri su focu ◊ gopai andàt a domu insoru po dhis aderetzai is pilus, dónnia tres cidas o una borta su mesi, segundu (B.Lobina) Sambenados e Provèrbios prb: segundhu su pastore sas belveghes Ètimu ltn. secundum Tradutziones Frantzesu selon Ingresu in accordance with, according to Ispagnolu según Italianu secóndo Tedescu nach, gemäß.

«« Torra a chircare