Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

acoài, acoàre , vrb Definitzione pònnere, andhare o istare s'unu aifatu de s'àteru, acoa, e fintzes abbandhonare; tirare agoa, tirare a longas, acostire cun sa coa a calecunu tretu comente faet unu carru o un'àteru mezu po carrigare o iscarrigare cosa Sinònimos e contràrios acodiai / aisetare Frases cussas pòberas terra sunt acoatas 2. sa zente est acoendhe: pro pagare isetat sas úrtimas dies Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se mettre derrière Ingresu to put in line Ispagnolu poner en hilera Italianu accodare Tedescu hintereinanderreihen.

addaeségus , avb, prep: addaisecus, addaisegus, addausegus, addesegus, addiassecus Definitzione unu tretu apalas, unu tanti de tempus apustis de un'àteru / a. meu, tou, sou, e totu deasi Sinònimos e contràrios acoacò, aissegus, apabas, daesecus, incuadas, indissecus, insegus | ctr. addaenanti, ananti Frases pedalendhe a tota fua, a cudhu mi lu lasso addausegus ◊ custu pabilu est iscritu addaisegus puru 2. addaesegus meu nudha lasso, si no postas de pè in su terrinu ◊ lemis sa calada addesegus de crésia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu derrière Ingresu before, back Ispagnolu atrás, detrás Italianu diètro Tedescu hinten (Adv.), vergangen (Adv.), hinter (Präp.).

aisségus , avb, prep: asegus, assecus, assegus Definitzione su tretu apalas de una cosa o de unu / avb. de tempus: a s'assegus = a úrtimu de totu, a fine e a candho, apustis; pigai a unu a lanas de asegus = leàrelu a purpedhas de culu Sinònimos e contràrios acoacò, addaesegus, daesecus, incuadas, insegus | ctr. ananti 2. si est giradu a dogni ala e at bidu, própiu aissegus de una foza, un'afarighedhu chi pariat una mela allizada ◊ su soldadedhu at detzisu tandho de si cuare aissegus de una tabbachera 3. olvida, nessi, a s'assegus, s'amarigore de sa vida: ca no balet chi pentida ti boltes, poi, a insegus! ◊ a s'assecus sa bidha fit torrata unu burdellu niedhu che furesi 4. creimí ca ti pigu a lanas de asegus! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu derrière Ingresu back Ispagnolu atrás, detrás, tras, detrás de Italianu diètro Tedescu hinter, hinten.

calcanzíle , nm: carcangili, carcanzile, cracagnile Definitzione sa parte de asegus, in is iscarpas, su giru a inghíriu de su cracàngiu, in pitzu de su tacone, s'ispronera Sinònimos e contràrios bracangili / cdh. calcagnili Frases s'óciu atentu connoschet s'imprenta de unu consumau carcanzile Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu le derrière d'une chaussure Ingresu heelside of the shoes Ispagnolu talón Italianu parte posterióre della scarpa Tedescu hinterer Teil des Schuhes.

cambàre , vrb Definitzione abbarrare, istare o lassare agoa, asegus, a una bandha, immentigare, sartare cosa lassandhodha chentza fàere; foedhandho de cosa chi si betat de un'istrégiu (abba, binu, late e cosas deasi), pèrdere, in su sensu chi una parte de sa cosa chi si betat no calat totu impare cun s'àteru ma torrat coment'e agoa in costas de s'istrégiu chi s'imbuidat e po cussu orruet a fora de s'istrégiu prenendho; rfl: èssere o fàere prus pagu de un'àteru Sinònimos e contràrios acadiare, acogiai, codiare, coigiare, ilmentigare, incoizare, lassai, scaresci / scabidai Frases l'apo sighidu e cambadu, a isse, ca deo camino prus lestru ◊ betendhe su late dae s'isterzu at cambadu e che ndhe at rutu a terra ◊ coita, no ti cambes, ca sinono est peus a sighire sos àteros! 2. seberade su menzus e cambade su malu! ◊ s'olia l'ant collida male: ndh'ant cambadu meda ◊ chentza nos ndhe sapire amus cambadu un'àrbure de olia chentza collida ◊ derisero apo cambadu sa lughe de fora alluta ◊ in binza amus cambadu fundhos chentza binnennados: tocat de andhare a s'atenta! ◊ so torradu ca apo cambadu cosa chi depia leare! 3. so essidu e apo cambadu sa lughe alluta ◊ abbàida si acobore apo cambadu sas craes mias in domo tua! 4. cussos za no si cambant: si lis daes una cosa, nessi ateretantu ti ndhe torrant! ◊ pro mandronia za no ti cambas, tue puru! Tradutziones Frantzesu rester derrière qqn., qqch., être derrière Ingresu to leave out Ispagnolu dejarse atrás Italianu tralasciare, distanziare, lasciarsi diètro qlcs., qlc., stare diètro Tedescu auslassen, hinter sich lassen.

codiàre , vrb: acodiare, cuidare 1 Definitzione lassare agoa a ccn. o una cosa camminandho passandho prus ainnanti, lassare cosa chentza fàere, chentza ndhe dha leare, lassare e bastat coment'e candho unu s'imméntigat, lassare o fintzes acabbare de fàere cosa; andhare aifatu de s'arrastu / no codiare cosa = furai totu Sinònimos e contràrios acadiare, acogiai, cambare, cogiai, coigiare, incoizare, lassai, scaresci / sensai | ctr. pigai, furai Frases essit foras de su semenadu e totora l'intórticat s'aradu o códiat terrinu ancora intreu ◊ su maridu fit mortu e l'at codiada sola chin sos fizos ◊ su teracu si at codiau sa ghistrale ◊ mamma aprontaiat donzi cosa, chena cuidare sas lezes 2. no nche codiabat sa missa mancu pro sas cosas prus bellas de custu mundhu 3. fae e chibudha, basolu, patatu e azu… no codiaias nudha! ◊ de matzone aumentant sos delitos: - no códiat porchedhu e ne anzone (D.Mele) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu laisser qqnqqch derrière soi, oublier qqch Ingresu to omit, to disregard Ispagnolu colar, dejar Italianu lasciare indiètro Tedescu unterlassen, jdn. zurücklassen.

daesécus, daeségus , avb, prep: daisecus, daisegus, dasegus, dausegus, desegus, diesegus Definitzione apalas, s'ala contrària a ue unu (o una cosa) est abbaidandho; coment'e tempus inditat su passau / istare o èssere a daesegus de un'àteru = (nau de ccn.) èssere cunsiderau prus pagu, contare prus pagu; in daisegus meu, tou, sou, e gai Sinònimos e contràrios acoacò, addaesegus, aissegus, incuadas, insegus | ctr. ananti, innanti Frases su mundhu no torrat in daesecus! ◊ si podia torrare vinti annos a daisegus, tambene! ◊ a isse lu zughia in daisegus e no lu podia bídere ◊ dae dausegus sa mama altzaiat sa chintorza addopiada fatendhe finta de l'iscúdere ◊ custa brulla mi l'ant fata sos de daisegus ◊ a diesegus dhue fuit una cortiza ◊ ponidi in diesegus! 2. cussa cosa est in daisegus de domo ◊ si cuesit in diesegus de una punta ◊ cussa cosa est in dasegus de sa gianna ◊ neune si cheret a daesegus de un'àteru!◊ s'ómine est addainanti meu e deo so caminendhe in daisegus suo Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu derrière Ingresu behind Ispagnolu detrás, atrás Italianu diètro Tedescu hinten, hinter, nach.

forròne, forròni , nm Definitzione sa forra de su cracàngiu de is botinos, fintzes cracàngiu etotu Sinònimos e contràrios / cdh. furroni 2. aiat ligadu s'àteru cabu de s'ispau a su forrone de sa bote Terminologia iscientìfica sbb Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu renfort intérieur du derrière d'une chaussure Ingresu inner backside of a shoe Ispagnolu contrafuerte Italianu parte posterióre intèrna della scarpa Tedescu Futter.

ifàtu , avb, prep: infatu, ivatu Definitzione in fatu, acanta ma agoa de ccn. cosa: cun númenes chi inditant tempus s’impreat fintzes coment’e agt. ma chentza acórdiu Sinònimos e contràrios afatu, deavatu, fatu 2, imbeniente / apustis | ctr. ananti, innanti Maneras de nàrrere csn: unu infatu de s'àteru = itl. uno di séguito all'altro; andhare o èssere a tzapu ifatu = andai avatu de s'arau istrechendi a marra is leis mannas de terra; èssere, bènnere, andhare ifatu apare, de pare = unu ifatu de s'àteru, unu luego apustis de s'àteru; èssere ifatu de carchi cosa = impitzados a contivizare carchi cosa, o fintzas apilliados, in chirca de una cosa, apitu pro carchi cosa; torrare a ifatu in su tempus = torrai acoa, in daisegus; ifatu meu, tou, sou, nostru e gai; a s'infatu = apustis Frases su pitzinnu andhat a innantis e issos sighent ivatu ◊ si mi cumbenit ti sigu infatu ◊ semus intrados isse a dainanti e nois ifatu ◊ su pudhéricu si firmat e non ponet ifatu ◊ giuco ifatu totu sa gustissa de s'Ísula ◊ beni ifatu nostru! 2. ispinghe su butonedhu tres vias ifatu de pare! ◊ passat santu Sidore cun is boixedhus suus infatu de is bòis de bidha ◊ cussa ndhe perdet sa conca infatu a s'ómine! ◊ at tentu sos fizos unu ifatu de s'àteru in pagu tempus ◊ bi at chie si gastat su dinari ifatu de sas féminas 3. non bi at àpidu dificultade peruna a si fàghere torrare su fúbbaru sa chida infatu (S.Patatu)◊ su santuaini ifatu lompia sos ses annos ◊ sa die ifatu so andhadu a iscola ◊ duas cidas a s'infatu ndi fiat arribbada sa novidadi a bidha Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu derrière Ingresu close, behind Ispagnolu tras, detrás Italianu apprèsso, diètro Tedescu hinter.

isculivíta , nf: sculivita Definitzione cropu giau cun sa manu aperta a nàdigas Sinònimos e contràrios culifita, innadiada, innannariada, nadiada / ttrs. iscurivita Frases sa mama li at sestadu duas isculivitas tzochedhosas, a su pitzinnu, ca at fatu dannu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup sur le derrière Ingresu spank (ing) Ispagnolu nalgada Italianu sculaccióne Tedescu kräftiger Schlag auf den Hintern.

traséri , nm Definitzione de sa parte de apalas de sa carena, sa chi si ponet cicindho; (nau pl.) is alas de palas de unu bestire Sinònimos e contràrios ciapanarju, ciapione, strafanàriu / bulla, coedha Terminologia iscientìfica crn Ètimu ctl., spn. traser Tradutziones Frantzesu derrière, arrière-train Ingresu bottom Ispagnolu trasero Italianu sedére Tedescu Gesäß.