abbacràsta , nf: abbagrasta,
acuagrasta Definition
s'abba chi portat s'olia e chi, candho est mólia, si ndhe iscèberat e si fúliat po chistire s'ógiu límpiu; s'abba de su giodhu, sa chi s’iscèberat faendho su butiru; nau in cobertantza, cosa de pagu valore, machine
Sentences
pro chirriare bene s'ozu dae s'abbagrasta a sos isportinos lis cheret betadu abba budhindhe
2.
tue in conca bi giughes abbagrasta, bellu meu!
Etymon
srd.
Translations
French
eau restante du procéde de préparation des olives
English
water remnants of olives processing
Spanish
oleaza
Italian
àcqua residuata dalla lavorazióne delle olive
German
nach der Bearbeitung von Oliven oder Milchprodukten entstandene Flüssigkeit.
abbía , prep: abbias,
avia Definition
a bia a = a cara a…, a bia de…, fache a… / èssere abbia a carrela = abbertu in campu, de unu totu
Synonyms e antonyms
cada 1
Sentences
sos coros nostros sunt abbia a su Segnore ◊ sunt annenne abbias de sa domo ◊ isse si movet abbia de s'intrada e deo sigo ifatu ◊ benide a dresta, abbia de sa riba cun nois a su passu ue podet andhare zente bia
Etymon
srd.
Translations
French
vers
English
towards
Spanish
hacia
Italian
vèrso
German
gegen,
nach.
abbidamènte , avb: abbididamente,
abbididarmente Definition
coment’e biendho (craru) su chi s'est faendho o chi si bolet fàere, apostadamente, ischindho e bolendho su chi si faet (ctr. de malascigura)
Synonyms e antonyms
abbidentemente,
abbiduduidu,
apostadamente
Sentences
cussa fit mancàntzia fata abbididamente e la depiat pagare ◊ chi si fetat male in fadhina, pro no ischire, si podet cumprèndhere, ma abbididarmente nono! ◊ cussu est dannu fatu abbididarmente, no est irmarru!
Etymon
srd.
Translations
French
en connaissance de cause
English
after due consideration,
deliberately
Spanish
con conocimiento de causa
Italian
a ragion veduta,
deliberataménte
German
nach reiflicher Überlegung.
abbisòca , avb Definition
mi parit ca…, forcis…, abbisumeu chi…
Synonyms e antonyms
abbisomeu,
abbisu,
soca 2
Sentences
mi aponent unu giubedhu e abbisoca mi lu probant! ◊ abbisoca depet torrare a tucare deretu! ◊ abbisoca sezis in festa! ◊ Bissenta at dimandhadu abbisoca prus a issa etotu chi no a sos àteros
Etymon
srd.
Translations
French
peut-être,
à mon avis
English
perhaps
Spanish
en mi opinión
Italian
a mio avviso,
mi pare che…,
fórse
German
meiner Meinung nach,
ich meine,
daß,
vielleicht.
abbisoméu , avb: abbisumeu Definition
a pàrrere meu, segundu su chi ndhe pentzo geo, stau ca… mi parit chi…
Synonyms e antonyms
abbisoca,
abbisu,
istimmei,
mísparra,
naromeu,
stamega
Sentences
abbisumeu andho, como chi no est proindhe! ◊ abbisumeu ses macu, tue, a nàrrere cosas goi! ◊ abbisumeu frocat! ◊ abbisumeu no l'ischis, Frantziscu, chi sunt totu sas cosas cambiadas! (Seu)
Etymon
srd.
Translations
French
à mon avis
English
in my opinion,
may be
Spanish
en mi opinión
Italian
a mio parére,
fórse
German
meiner Meinung nach,
vielleicht.
abbísu , avb Definition
a bisu, a pàrrere (meu), po cantu si biet, si paret: si podet nàrrere in su sensu própriu, e duncas cun ccn. duda, ma fintzes in su sensu de una cosa segura e ladina e s'imperat agiummai sèmpere cun sa cng. "chi" / abbisu meu, abbisu mia chi…; no ischire ite abbisu pigare = no ischire su médiu de leare, ite tocat a fàghere
Synonyms e antonyms
abbisoca,
abbisomeu
Sentences
abbisu chi pioet! ◊ si bos betades manu, a sos concluos, abbisu chi sos punzos bonos creides! ◊ abbisu chi azis gana de bufonare!
2.
abbisu ses macu!
Etymon
srd.
Translations
French
peut-être,
évidemment
English
perhaps,
evidently
Spanish
en mi opinión
Italian
a mio avviso,
mi pare che…,
evidenteménte
German
meiner Meinung nach,
ich meine,
daß,
offenbar.
apústi , avb, prep: apustis,
postis Definition
tempus chi benit aifatu, fatante a calecuna cosa o a un’àteru tempus
Synonyms e antonyms
abosca,
acoa,
addaboi,
apoi,
deboschindhe,
otonni
| ctr.
aprimu,
innantis
Sentences
apustis torra e presenta su donu tuu! ◊ apustis non mi nd'incuru prus
2.
apustis de custu no iscieus nudha de issu ◊ apo a vènnere apustis vostru ◊ apusti de una mesoredha ndi fuant essius ◊ apusti mortu comunigaidhu! ◊ apustis chi at fatu una poriga de passus est torrau
Etymon
srd.
Translations
French
après
English
after
Spanish
después
Italian
dópo,
pòi
German
nachher,
nach.
assamodàre , vrb: assemodare Definition
bestire a sa moda, bene
Synonyms e antonyms
allaputzai,
allepuritzare
2.
est una giòvana assemodada
Etymon
srd.
Translations
French
pomponner,
parer
English
to make fit tightly
Spanish
vestir a la moda,
acicalar
Italian
vestire secóndo la mòda,
attillare
German
nach der Mode anziehen.
befàna , nf Definition
genia de personàgiu pentzau che una fémina bècia chi batit is donos a is piciochedhos su note de su chimbe abbreschendho a su ses de ghennàrgiu
Synonyms e antonyms
marragoti
Sentences
a sa befana dhue crent su fedu ma no is mannos ◊ mai befana in faci apu biu, ma dh'ia a bolli biri e fuedhai (F.Pischedda)◊ is pagus bortas chi nci atafàt a sa crapita giusta, sa befana lassàt adítziu adítziu duas figus sicadas
Etymon
itl.
Translations
French
"befana"
English
epiphany,
ugly woman
Spanish
"Los Reyes" (Magos)
Italian
befana
German
Befana,
alte,
gerechte Hexe,
die,
nach der italienischen Volksüberlieferung.
buchiài , vrb: abbuchiari,
buchiare Definition
fàere buchiadas, mòvere sa buca comente faet unu in dificurtade arrespirandho, morindho
Synonyms e antonyms
acaogare
/
ispirare
2.
su coru miu est giai buchiendi
Etymon
srd.
Translations
French
haleter
English
to gasp
Spanish
boquear
Italian
boccheggiare
German
nach Luft schnappen.
cabudexèna , nm Definition
su tempus luego apustis de sa chena / a c. = apustis chenadu
Synonyms e antonyms
apustixena
Sentences
dónnia cabudexena bessestus a su friscu, in s'istadi, in bidha ◊ candu nonna mi contàt is contus dh'ascurtau totu su cabudexena
Etymon
srd.
Translations
French
après-dîner
English
afterdinner
Spanish
sobremesa
Italian
dopocéna
German
Zeit nach dem Abendessen.
cascaredhàre , vrb Definition
fàere o betare càschidos, fàere sa buca coment'e cascandho
Synonyms e antonyms
cascai 1,
cascajare
Etymon
srd.
Translations
French
bâiller,
haleter
English
to yawn
Spanish
bostezar,
boquear
Italian
sbadigliare,
boccheggiare
German
gähnen,
nach Luft schnappen.
daesécus, daeségus , avb, prep: daisecus,
daisegus,
dasegus,
dausegus,
desegus,
diesegus Definition
apalas, s'ala contrària a ue unu (o una cosa) est abbaidandho; coment'e tempus inditat su passau / istare o èssere a daesegus de un'àteru = (nau de ccn.) èssere cunsiderau prus pagu, contare prus pagu; in daisegus meu, tou, sou, e gai
Synonyms e antonyms
acoacò,
addaesegus,
aissegus,
incuadas,
insegus
| ctr.
ananti,
innanti
Sentences
su mundhu no torrat in daesecus! ◊ si podia torrare vinti annos a daisegus, tambene! ◊ a isse lu zughia in daisegus e no lu podia bídere ◊ dae dausegus sa mama altzaiat sa chintorza addopiada fatendhe finta de l'iscúdere ◊ custa brulla mi l'ant fata sos de daisegus ◊ a diesegus dhue fuit una cortiza ◊ ponidi in diesegus!
2.
cussa cosa est in daisegus de domo ◊ si cuesit in diesegus de una punta ◊ cussa cosa est in dasegus de sa gianna ◊ neune si cheret a daesegus de un'àteru!◊ s'ómine est addainanti meu e deo so caminendhe in daisegus suo
Etymon
srd.
Translations
French
derrière
English
behind
Spanish
detrás,
atrás
Italian
diètro
German
hinten,
hinter,
nach.
iscocài, iscocàre , vrb: iscrocai 1,
scocai Definition
istare abbandha abbaidandho o iscurtandho su chi faent is àteros, faendho finta de àteru, coment'e osservandho po bíere calecuna cosa
Synonyms e antonyms
afantanai,
crasteare,
iscuciare,
oretare,
orixedhai,
ospiare
Sentences
mi agatu girugirus, iscochendu tra matas e tra molas de arrú, ascurta ascurta (Gd.Piras)◊ est origas a sa porta de sa càmbara po iscocai sa filla ◊ sa mama est iscrochendi su piciochedhu po biri ita fait
Etymon
srd.
Translations
French
lorgner,
épier
English
to glance at,
to spy on
Spanish
espiar,
acechar,
atisbar
Italian
sbirciare,
spiare,
origliare
German
verstohlen betrachten,
spähen nach.
iscrèdere , vrb: iscrèere,
iscrètere,
iscrèiri,
iscrere,
scrèiri Definition
prnl., lassare o acabbare de crèdere, no crèdere prus a sa cosa chi unu est ibertandho, no crèdere ca si biet sa cosa comente est / pps. iscréditu, iscréitu, iscrétidu, iscrétiu / iscrei a unu = fai a manera chi no pentzit prus a sa cosa chi fiat abetendi
Synonyms e antonyms
disaprensionai,
discrèiri
Sentences
mi fia iscreindhe candho apo bidu chi fizis istentendhe ◊ bah, dèu mi ndi andu, ca madiru miu si at a èssiri giai iscrétiu! ◊ aspetamus galu, ca mancari siat tardu no est ora de iscrèdere ◊ passeit unu bellu pagu de tempus e incumintzeit a s'iscrètere ◊ su mardiedu si depit portai aillargu de is angionis istitaus po si nd'iscrei
2.
dónnia tantu mannant a calicunu a s'iscrèere, a preguntare, a ischire sas intentziones de cudhos malintrannados
3.
cussa est cosa chi naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu!
Etymon
srd.
Translations
French
ne plus attendre après avoir vainement attendu
English
to give up weating vainly (after a long time)
Spanish
descreer
Italian
sméttere di aspettare dópo aver attéso invano
German
nach einer langen Wartezeit,
das Warten ablassen.
majonèta , nf Definition
genia de fémina bècia, fata a pentzamentu, chi nanca iat a bènnere su note de Pasca de is Tres Gurrès a batire giogos a is piciochedhos…
Synonyms e antonyms
befana
Scientific Terminology
fnt
Translations
French
"befana"
English
befana (kindly old witch who brings children toys at Epiphany)
Spanish
vieja que trae regalos a los niños para los Reyes
Italian
befana
German
Befana,
alte,
gerechte Hexe,
die,
nach der italienischen Volksüberlieferung.
palangài , vrb: parangai Definition
pònnere a un'imboe, tròchere e incrubare a una parte; fintzes tròchere o incrubare sa conca a s'idea de unu prus forte
Synonyms e antonyms
fritire,
inconchinare,
incruai
Sentences
su bentu at parangau sa mata a una parti ◊ su bentu de soli parangat cambus e ischinas ◊ a parangai s'ischina a trabballai siat! ◊ su sedili de sa màchina parangadhu totu! ◊ no potzu istai e mi parangu totu a una parti
2.
cussu at poderau presoni medas bortas po mori de no si èssiri parangau a is ideas de chini boliat sa guerra
Etymon
srd.
Translations
French
déséquilibrer,
pencher
English
to unbalance
Spanish
desequilibrar,
balancear
Italian
sbilanciare,
pencolare
German
nach einer Seite hängen.
paltibàris , nm, avb: partebari,
partibaris Definition
partes oguales; oguale s'unu cun o a s'àteru
Synonyms e antonyms
barigua
/
apare,
debarapai,
interpare,
parebare
Idioms
csn:
èssere a p. = mesu goi e mesu gai; fàchere a p. = una borta s'unu, una borta s'àteru, a borta a borta
Sentences
già bi est su partibaris: ognunu andhat pro contu sou, si no andhant de acordu
2.
si ghetant butadas befianas cantendusí partebari mutetus e cantzonis
Etymon
srd.
Translations
French
alternativement
English
alternately,
mutually
Spanish
alternativamente,
recíprocamente
Italian
alternativaménte,
vicendevolménte
German
abwechselnd,
einer nach dem anderen.
pòsca, pòscas, pòsche, pòsches , avb, prep: abosca Definition
su tempus apustis de un'àteru / su como posca = sa cosa de un'iscutighedha como, de un'iscutighedha innantis; èssere de como a posca a… = de unu mamentu a s'àteru (ma tirendi acò)
Synonyms e antonyms
acoa,
addaboi,
apoi,
apusti,
daboscas,
otonni
| ctr.
innantis
Sentences
si cheres brunúsciu e paghe, prima pensa e posca faghe! ◊ no neres como "Emmo" e posca "No"◊ pagu poscas apo pérdidu s'isperàntzia ◊ si coghent coment'e una cugutza e posca nachi fundhant un'imperu!…
2.
posca de àere illuminadu sa terra, su sole che est colcadu dae ora ◊ píghidas nues posca de sa traschia dannu e dolu in bidhas e cussorzas ant lassadu (G.A.Salis)◊ est unu chi at a bènnere posca de a mie ◊ a bidha torreit posche de pagas chidas
3.
dea merie lassandho a mengianu, dea mengianu lassandho a merie, de como a posca a dhi betare manu! ◊ medas betzos no si ammentant de como a poscas! ◊ rimbambíndhedi ses, chi no ti arregodas su como posca!
Surnames and Proverbs
prb:
iscuru a chie costat bene innanti e male posca!
Etymon
ltn.
*pos(t)+ca
Translations
French
après
English
after
Spanish
después
Italian
dópo,
pòi
German
nachher,
nach.
secúndhe , prep: segundhu,
segundis,
sicundhe,
sicundhu,
sicunne,
sicunnu,
sincundhu Definition
foedhu chi (a solu o cun sa prep. a) acumpàngiat unu númene o pronúmene po giare s'idea chi calecuna cosa est cunforma, adata, adatada a cussu: si podet nàrrere fintzes a solu po giare un'idea de diferente possibbilidade
Synonyms e antonyms
cuforma
Idioms
csn:
sicundhe mene, tene, isse = a pàrriri miu, tuu, suu; a sicundhe de… = segundhu su…; in sicundhe + nm. pl. chi inditat logu = in tzertos (nm.)… dhoi at (nm.) aundi…
Sentences
secundhe issu no si ndhe acatat un'àtera gai bella ◊ sicunnu ite faches fuitinne! ◊ segundhu tue mi pagas cun cosas de nudha!…◊ su telarzu faghet sonu divressu segunnu su chi tesset ◊ a sincundhu s'istampu su bobborrotzi ◊ a segundu de su daori si pigat sa mexina ◊ si bendit sa cosa a segundu de su tempus ◊ a segundis, est cosa de arriri o de timiri ◊ Cristos est torradu a biu segundhu sas Iscrituras ◊ sicundhu tene est gai
2.
podet andhare bene comente podet andhare male: segundhu! ◊ in sicundhe cussorjas andhat peri su focu ◊ gopai andàt a domu insoru po dhis aderetzai is pilus, dónnia tres cidas o una borta su mesi, segundu (B.Lobina)
Surnames and Proverbs
prb:
segundhu su pastore sas belveghes
Etymon
ltn.
secundum
Translations
French
selon
English
in accordance with,
according to
Spanish
según
Italian
secóndo
German
nach,
gemäß.