aferritài , vrb Definitzione
segare orrobba o paperi a ferros; in cobertantza, nàrrere male de s'àteru
Sinònimos e contràrios
afolfigare,
aforticare 1,
slinguai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coupailler,
médire
Ingresu
to cut into small pieces,
to speak badly
Ispagnolu
tijeretear,
cortar,
hablar mal,
criticar
Italianu
sforbiciare,
tagliuzzare,
sparlare
Tedescu
zerschneiden,
schlecht reden.
aponciài , vrb: (a-pon-ci-a-i)
aponsare,
aponsiae,
aponsiare,
apontziai,
apontziare,
apuntziai,
apuntziare,
puntziare Definitzione
su si giare a bíere sériu, coment'e giaendhosi importu mannu o fintzes credendhosi pagu; camminare, foedhare o fàere sa cosa tropu addàsiu, tropu a sa lena; a logos fintzes ammurrionare, primmare / apontziai su murru = itl. stòrcere il muso
Sinònimos e contràrios
allodhiai
Frases
su piciocu arricu si fut apontziau candu Gesús dh'iat nau de bendi totu e de dhu donai a is pòburus
Ètimu
itl.
ponzare
Tradutziones
Frantzesu
parler avec affectation
Ingresu
to speak affectedly
Ispagnolu
hablar con afectación
Italianu
parlare con gravità,
con affettazióne
Tedescu
ernst,
in gezierter Weise sprechen.
arrogantàre , vrb: arrogantziare Definitzione
foedhare male, arrespòndhere, brigare, coment'e faendho is prepotentes, is barrosos, is tostorrudos, chentza bòllere arreconnòschere s'arrexone de is àteros; fàere is prepotentes / a. su trotu = pretare su dortu, sighire a pretènnere sa resone ischindhe de no ndh'àere
Sinònimos e contràrios
abbetiae,
campaniare
Frases
arrogantat sena frenu e puntígliat pro dogni gnagneria ◊ cudhos sunt torrados a arrogantare cun issu, a bortas a briga e a bortas in paghe ◊ Rosina si los leit amore amore e sos balentes no apeint prus it'e arrogantare ◊ insistis e poi no la piantas, ischindhe chi as tortu e arrogantas! (T.Curcu)
2.
su fogu est arrogantziendhe: peri sa carrela sunt brujendhe pabilu, fozos, e sa zente fuit gridendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
parler avec arrogance
Ingresu
to speak with arrogance
Ispagnolu
hablar con arrogancia
Italianu
parlare con arroganza
Tedescu
mit Anmaßung sprechen.
baltzigàre , vrb Definitzione
foedhare in cobertantza
Sinònimos e contràrios
alaviai,
suspare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'exprimer par métaphore
Ingresu
to speak metaphorically
Ispagnolu
metaforizar
Italianu
metaforeggiare
Tedescu
sich bildlich ausdrücken.
butàre , vrb Definitzione
torrare de s'istògomo sa cosa chi unu at papau; sartare, essire fora; foedhare male de ccn. / b. sàmbene = fai sacrifícius mannus, ispudai sànguini
Sinònimos e contràrios
arrevesciai,
bòmbere,
bombitai,
caciae,
rebessare
/
afolfigare
Frases
su frailarzu paret unu moro che chi s'inferru ndhe l'apat butadu (P.Casu)◊ est giustu chi s'inferru butet in sinu tou fàmine e peste (P.Mossa)
2.
mi ant tochedhau sa zanna: mi nche butat su coro… no est cosa de bonu! ◊ un'istrepitzu paret chi mi che butet su coro, ma est solu unu lèpore chi mi colat in daennantis ◊ ti ch'est butandhe su dinare dae uricras!
3.
s'ala chi li pistidhat no cumprendhet e butat subra de chie no l'ofendhet ◊ sa buca la zughet che vulcanu butendhe de continu fogu allutu (D.Ena)
Ètimu
itl.
buttare
Tradutziones
Frantzesu
rejeter,
vomir,
rendre,
médire,
dire du mal
Ingresu
to throw up,
to speak badly
Ispagnolu
vomitar
Italianu
rigettare,
sparlare
Tedescu
brechen,
schlecht reden (über+Akk.).
faedhàre , vrb, nm: favedhare,
foedhae,
foedhai,
foedhare,
fuedhai,
fuedhari Definitzione
tènnere sa capacidade de nàrrere, manigiare una limba a boghe po nàrrere calecuna cosa mescamente s'unu cun s'àteru; nau de cosa bella meda, chi est ispantosa, faet meravíglia / faedhu su chi ti apo nau! = fàghelu su chi ti apo nadu!
Sinònimos e contràrios
allecare,
arragionare,
chistionai,
cuntrastare,
nàrrere
/
faedhonzu,
limbàgiu
| ctr.
ammudai 1,
cagliare,
citire
Maneras de nàrrere
csn:
faedhàresi cun unu = saludàresi; no si faedhare cun ccn. = èssere a primma; faedharesindhe, de una cosa = fuedhai de ccn. chistioni, cun ccn., chistionaisí; fuedhai a iscarada = faedhare chentza rispetu; faedhare a unu = chistionaidhu circhendi de dhu cumbínciri, pedendidhi ccn. cosa; faedhare cun d-unu, cun ccn. = istai a chistionu s'unu cun s'àteru; faedhare a unu, una cosa = circai a unu, circai una cosa, aperaulare, itl. prenotare; faedhare male, bene = fuedhai, arrispúndiri a fuedhus malus, nàrriri mali, fuedhai cun arrispetu, cun tinu, isciri chistionai; faedhare in suspu = fuedhai in cobertantza, de cumprèndiri isceti chini iscít sa chistioni, imperendi unu fuedhu pro un'àteru; faedhare a limba lada = fuedhai sentza de nàrriri bèni is fuedhus, acomenti fait s'imbriagu o chini est perdendi is sensus; fuedhai a iscusi = faedhare a s'iscúsia, abbellu, chi azummai mancu s'intendhet si no parendhe s'origra acurtzu; faedhare candho píssiat sa pudha = mai; faedhare a dortu e a rugadis = fuedhai a brétiu, sentza de critériu, sentza de arrexonai
Frases
no ti foedho de sos primos annos, candho fia pastoredhu ◊ faedhet donzunu comente ischit, in logu nostru che in aterue ◊ de is figuras chi pintas si nd'eus a fuedhai ◊ apo a essire a foedhare, a nàrrere "Ite bella criatura: ditzosu a chie l'at a incapare!"◊ su mastru nos proibbeit de faedhare sa limba nostra ◊ de cantu est birgonzosu mancu faedhat: si parat mudu, petzi ti abbàidat ◊ Giuanni Batista at foedhau no cun sa boxi isceti ma cun su sànguini suu!
2.
portu unu giogu ch'istat fuedhendi! ◊ càstia ita cosa bella: parit ca fuedhat! ◊ mamma fariat is cocòis pintaus a sarreta cun símbula de trigu: pariat ca fuedhànt!
3.
iant incumentzau a chistionai in fuedharis istràngius ◊ no si cumprendiat de aundi funta ni de su bestiri e ni de su fuedhari ◊ sa língua de mamma est unu fuedhai de su coru chi intrat ne is venas e àrtziat s'ànima a celu!
4.
cheret faedhadu a calicunu si nos podiat azuare ◊ si as bisonzu de lu faedhare no istes a ora a ora ◊ cheret faedhadu unu tratore pro nos arare cussa terra ◊ ndhe depo batire sos durches chi aia faedhadu dae gianteris
5.
cun cussos no nos faedhamus ca semus in malas ◊ za sunt parentes, e custrintos puru, ma no si faedhant! ◊ si sunt agatados a costazu apare in crésia e si sunt faedhados
6.
si li faedhas male si annicat ◊ de isse ndhe faedhant bene totugantos ◊ innantis ndhe faedhat male, de sa zente, e posca lis faghet su bellu in cara
Sambenados e Provèrbios
prb:
su fuedhai meda fait sa dí pitia ◊ de su tantu faedhare ndhe sutzedint sos errores ◊ limba chi no faedhat a corcorija si faghet
Ètimu
ltn.
fabellare
Tradutziones
Frantzesu
parler,
adresser la parole
Ingresu
to speak
Ispagnolu
hablar
Italianu
parlare,
dialogare,
rivòlgere la paròla a qlc
Tedescu
anreden (a,
cun = Akk.),
sprechen (cun = mit + Dat.),
zusprechen.
slinguài , vrb Definitzione
foedhare male, pònnere male de s'àteru
Sinònimos e contràrios
aferritai,
allimbare,
annegiai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
médire
Ingresu
to speak badly
Ispagnolu
hablar mal
Italianu
sparlare
Tedescu
schlecht reden (über).
suài , vrb: sulai,
sulare,
surare Definitzione
surbare, bogare o fàere sulu, ària, bentu, fintzes in su sensu de su sonu chi faet s'ària chi essit o passat a fortza; torrare àlidu, bogare súlida, nàrrere calecuna cosa a murrúngiu o a iscúsiu, pònnere in s'origa, nàrrere, giare a ischire; prènnere de sulu, de ària
Sinònimos e contràrios
sulvare,
surbiai
/
fruscidare,
frusiai,
moidare,
sulietai,
zumiai
/
respirai,
musciai
Maneras de nàrrere
csn:
sulai che píbera = istare a súlidas de arrennegu, survilare; no sulat ne suba e ne suta = no fuedhat, no bollit fuedhai, no muscit (in cobertantza, innòi "suba" est sa buca e "suta" su pertusu)
Frases
suididhu ca gei iscapat pampa, cussu fogu! ◊ bati linna a su fogu, o cres chi nos sulamus sas ungras?! ◊ cussu frúschiu li pariat su surare de sa colovra
2.
su connau no sulàt prus: si fiat mortu! ◊ babbu tuu depit arriposai: chi nisciunus sulit a dhi segai su meigama! ◊ cussu no iscidiat nudha: chini si dh'at suau?
3.
sos de s'Altu ant detzisu chi pro rezer sa nassione totu devimus sulare buscichedhas de sabone ◊ paret suladu de cantu est rassu, cussu cristianu! ◊ si li alterat dogni pilu e si ponet che píbera a sulare ◊ su malloru, sulendi che píbera, si nci dh'iscudit asuba a conca bàscia isciamiendu is corrus acutzus
Ètimu
ltn.
*subilare
Tradutziones
Frantzesu
souffler,
respirer
Ingresu
to blow,
to breathe,
to speak
Ispagnolu
soplar,
resollar
Italianu
soffiare,
fiatare
Tedescu
blasen,
etwas verlauten lassen.
suspàre , vrb Definitzione
nàrrere is cosas in cobertantza, foedhare a suspos, fintzes in cara de chie depet intèndhere ma chentza nàrrere sa cosa tropu ladina
Sinònimos e contràrios
alaviai,
baltzigare
Frases
sa sogra istat sempre suspendhe contr'a sa nura: ma cudha puru za no est tonta, za la cumprendhet s'antífona!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
parler argot
Ingresu
to use slang,
to speak allusively
Ispagnolu
hablar en jerigonza
Italianu
parlare in gèrgo,
sótto metàfora
Tedescu
durch die Blume sprechen.