acristianàdu , agt Definitzione
chi tenet calidades de cristianu
Sinònimos e contràrios
bonu,
sàbiu
2.
acristianadu già ses, e bene, mih!…
Ètimu
spn.
acristianado
Tradutziones
Frantzesu
sage
Ingresu
wise
Ispagnolu
sensato,
cuerdo
Italianu
sàvio
Tedescu
weise.
aíci , avb: ainci,
aitzi Definitzione
deosi, de custa o in custa manera, ma fintzes in cussa manera, deasi, comente naro geo, comente naras tue / aici etotu = su matessi, su própriu
Sinònimos e contràrios
aggae,
asi,
asiche,
deasie,
diasinchi,
goe
Frases
Babbu nostu, siat fata sa volontadi tua comenti in su celu ainci in sa terra! ◊ aitzi si narat in sadru!
2.
dhu cunsideramus aici etotu, mancai siat peus de nosu
Ètimu
ctl.
així
Tradutziones
Frantzesu
ainsi,
comme cela
Ingresu
so
Ispagnolu
así
Italianu
così
Tedescu
auf diese Weise.
aponciài , vrb: (a-pon-ci-a-i)
aponsare,
aponsiae,
aponsiare,
apontziai,
apontziare,
apuntziai,
apuntziare,
puntziare Definitzione
su si giare a bíere sériu, coment'e giaendhosi importu mannu o fintzes credendhosi pagu; camminare, foedhare o fàere sa cosa tropu addàsiu, tropu a sa lena; a logos fintzes ammurrionare, primmare / apontziai su murru = itl. stòrcere il muso
Sinònimos e contràrios
allodhiai
Frases
su piciocu arricu si fut apontziau candu Gesús dh'iat nau de bendi totu e de dhu donai a is pòburus
Ètimu
itl.
ponzare
Tradutziones
Frantzesu
parler avec affectation
Ingresu
to speak affectedly
Ispagnolu
hablar con afectación
Italianu
parlare con gravità,
con affettazióne
Tedescu
ernst,
in gezierter Weise sprechen.
asciensciàre , vrb: assiensciare Definitzione
andhare abbellu, fàere su sàbiu, crèschere de sabiore
2.
est ómine asciensciadu e no che ispeldísciat su dinari
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
sage
Ingresu
to be wise
Ispagnolu
ser sensato
Italianu
èssere sàvio
Tedescu
weise sein.
deàsi, deasíche, deasíe , avb: diaici,
diainci,
diasi Definitzione
in cussa manera
Sinònimos e contràrios
adiaitzi,
aggae,
aici,
dedeai
| ctr.
dedeoi
Frases
intendhindhe s'ómmine diasi inchietu fúrriat de palas e si che andhat ◊ a dirràsciu deasie dae annos no pioiat ◊ orrobbas chi mi che andho zeo puru, deasi andhaus paris! ◊ deasiche iat fatu, comente dh'iant nau
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ainsi
Ingresu
so
Ispagnolu
así
Italianu
così
Tedescu
so,
auf diese Weise.
dedeói , avb: dedioi,
deosi,
deosinche,
degoi,
diosi Definitzione
de custa o in custa manera, comente seo biendho, naendho
Sinònimos e contràrios
aggae,
aggoi,
aici,
angosi,
goe
| ctr.
dedeai
Frases
a ite puntu, trenu, ses torradu: no fisti dedioi assesugiadu candho currias subra sos binàrios (G.Monzitta)◊ dedioi imbadhinant sos poetes! ◊ deosi no andhat bene! ◊ acontza sos faedhos: no ti permito de mi faedhare dedeoi! ◊ dedeoi, mih, abbà, si càriat su pane!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ainsi
Ingresu
like that,
so
Ispagnolu
así
Italianu
così
Tedescu
so,
auf diese Weise.
gàe , avb, cng: aggae,
gai,
gaici,
gaie Definitzione
deasi, in cussa manera, comente naras tue, comente apo nau deo (e si narat fintzes cun sa prep. de); tenet su sensu de paga precisione, chentza unu critériu precisu, a cudha manera; cun sa prep. in dhu narant po logu in su sensu de a cussa parte, in cussu logu
Sinònimos e contràrios
aici,
asi,
asiche,
bai 2,
gasi*
/
cue
| ctr.
goe
Maneras de nàrrere
csn:
e gai (candu si narat fendi una lista chi iat a pòdiri sighiri) = e àteru, itl. eccètera; e gai… (pro inditai su chi ndi dipendit de su chi s'est nau innantis) = e pro cussu…; no bi at che gai = custa/cussa est sa menzus manera, sa menzus cosa, o fintzas "bèni fatu!, aici tocat!, aici imparas!"; gai… (+ agt.) chi… = tanti… chi…; cantu… gai… = comenti… aici, ateretanti…; pro gai e pro gai, menzus… = po cussu e po cussu, mellus…, itl. tanto vale…; goi e gai… = goi e goi… (comintzendhe unu chistionu, nendhe o contendhe su chi at nadu un'àteru, o fintzas pro no torrare a nàrrere su chi s'àteru at nadu, a zisa de riassuntu chi però no si faghet); gai… cantu… = in sos paragones (sa segundha parte si podet fintzas lassare chentza nada); gai cheret chi… = nono, gai, chi…, poita mellus no?… (donendi unu certu); èssere gai chi…, èssere gai gai pro… = acanta acanta a…, ite mi tantat chi…; no est gai… (+ númene, azetivu) = no est gai (nm., agt.) meda; gai etotu = su matessi, su própiu; unu, una… (+ nm.) gai = che cussu, che cussa
Frases
proite naras gai? ◊ goi o gai, andhat bene su matessi ◊ si lu leas gai, cudhu pisedhu, petzi l'artérias! ◊ mancari gaie, che sórighe ispirendhe mi tremia (A.Dettori)◊ bastat gai! ◊ già chi mi giuras gaie, giuro de mòrrere cun tegus! ◊ totu sos chi andhant in cussa manera bona parte de gai l'ant finida ◊ so de gai a lu crere a no lu crere ◊ annos e annos est de gai, cussu poberitu ◊ tui ses abbituau a iscriri cosas de gaici
2.
fit una cosa gai, nudha de seguru ◊ no bi faghia nudha, ma so andhadu gai, tantu pro abbaidare ◊ fia nendhe, gai: ma no est abberu! ◊ proa gai etotu, a tantare cantu podet pesare cussa cosa!
3.
in nois duos bi est sa difaréntzia e gai amos divèscia sa cusséntzia! (Piras)◊ fia impitzadu e gai no apo pótidu fàghere àteru
4.
est un'ómine gai mannu chi no colat in sa zanna ◊ est unu pisedhu gai cabosu chi no bi at bisonzu de li abbiare sa cosa ◊ totu custu fogu no bi at bisonzu, za no est fritu gai! ◊ no est gai calura, ocannu ◊ cantu sunt bonos a legiferare gai tenzant aficu de mandhigare! (L.Ilieschi)◊ gai fetat de barras cantu ischit a fàghere triballu! ◊ gai bidat sole cantu l'apo bidu deo! ◊ gai iscat a manigare cantu est bonu a triballare! ◊ gai iscat a fàghere de barras cantu ischit a leare forramenta!
5.
tenet berbeghes, crabas, porcos e gai ◊ in duos s'azuant, si chistionant e gai
6.
che sunt andhaos in gai
7.
custa borta a bois de sa fae s'iscorza: no bi at che gai! ◊ postos in galera sos malafatores: no bi at che gai! ◊ comintzadu e finidu cheret, su triballu: no bi at che gai!
8.
goi e gai, mamma mi at nadu a bos dimandhare unu bículu de sabone! ◊ ndh'est bénnidu su babbu: Goi e goi, nachi, a mi la dades custa cosa?
9.
aite bi andhas si no bi faghes nudha: pro gai e pro gai mancu bi andhes! ◊◊ a candho gai no bi triballat, in cosa lébia e fàtzile, ite at a èssere si l'agatat inzotosu! ◊◊ nono, gai, chi ti ses postu a fàghere carchi cosa, cantu chi ses zoghendhe!…◊ gai cheret chi ti ponzas a triballare!…◊◊ so gai chi no ti do colpos de mazu! ◊ so gai gai pro li betare manu! ◊ so gai gai a lu picare a tzafos! ◊◊ dèo so impitzadu e tue gai etotu ◊ oe triballamus e cras gai etotu ◊◊ crapas gai in bidha nostra no nche ndhe amus
Tradutziones
Frantzesu
ainsi
Ingresu
so
Ispagnolu
así,
así que
Italianu
così,
sicchè
Tedescu
auf diese Weise,
so.
genía , nf: ginia,
inzia,
zenia Definitzione
totu su chi distinghet una cosa o una categoria de cosas de dónni’àtera / ginias = calidade de binu biancu fatu de uas diferentes
Sinònimos e contràrios
arràcia,
creze 1,
iscera,
iscrípia,
paru,
vúglia
/
manera
Frases
seus totus de una própiu genia ◊ èguas!… dèu no mi coju cun fémminas de cussa genia! ◊ sa limma faet diferentes pópulos e natziones e faet in modu chi areos, genias, aréntzias si potzant connòschere e adatare (P.La Croce)
2.
funt follas piticas e mannas, fatas a dogna genia
Ètimu
itl.
genia
Tradutziones
Frantzesu
genre,
sorte
Ingresu
kind
Ispagnolu
género
Italianu
gènere
Tedescu
Art,
Weise.
ghísa 1 , nf, nm: gisa,
ghisu 1 Definitzione
coment'e…, de sa matessi manera de…
Sinònimos e contràrios
disa,
manera,
zisa
Frases
andhaiat a ghisu de tzintzigorru ◊ li picat unu tochedhu de coro a ghisa de si che l'essiret de petorras! ◊ mi at nuscatu e at intesu s’arrastu a ghisa de cane de catza ◊ si dh'at posta in tzugu a ghisu de issarpa
Ètimu
ctl., spn.
Tradutziones
Frantzesu
manière,
façon
Ingresu
manner
Ispagnolu
guisa
Italianu
guisa
Tedescu
Art,
Weise.
módu , nm: motu Definitzione
su comente si faet o acontesset una cosa; nau de is verbos, est unu piessignu chi inditat si s'atzione est reale, solu possíbbile, dipendhenthe de un'àtera o cumandhada (is modos definios faent custu cun is desinéntzias personales; is modos indefinios inditant s'atzione chentza precisare sa persona e no precisant bene mancu su tempus)
Sinònimos e contràrios
manera
Maneras de nàrrere
csn:
si fit a m. de… = si faghiat a…, si fut possíbbili a…; pònniri m. = regulare, zúghere o fàghere a régula; fàghere a m. de…, in m. chi…= fai a manera de…, fai su possíbbili po…, po chi…
Frases
arratza de modos chi tenides faghindhe sa cosa!…
2.
si fit a modu de ti ndhe furare andhao ventureri in terra anzena! ◊ eus a fai in modu de dh'acuntentai ◊ inforrat su pani totu debressi in modu chi su forru s'iscidrit su prus pagu possíbbili
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
façon
Ingresu
manner
Ispagnolu
manera
Italianu
mòdo
Tedescu
Art,
Weise.
sàbiu , agt, nm: sàpiu,
sàviu Definitzione
chi o chie cricat s'arrexone, pentzat e faet totu is cosas ischindhodhas e cun cunsideru, abbaidandho sèmpere su prus giustu, su méngius, su chi andhat bene po issu etotu e po àtere / sàpiu che abba (chentz'abba no si campat!) = sàbiu meda
Sinònimos e contràrios
acristianadu,
assiensciadu,
bonu,
gusariosu,
sabidore
| ctr.
locu,
macu
Frases
fit fémina sàpia che abba ◊ s'ómine sàbiu istransit s'astru malu (G.Ruju)◊ su de ischire medire sa peràula est virtude primalza, ca sa peràula medida resultat piús sàbia (P.Pillonca)◊ chini ascurtat is fuedhus mius e dhus ponit in pràtica at a èssi símbili a un'ómini sàbiu chi at fraigau sa domu sua in sa roca (Ev)
Sambenados e Provèrbios
smb:
Sabiu
/
prb:
s'ómine sàbiu no chircat fatos anzenos ◊ sos macos imbolant, sos sàvios collint
Tradutziones
Frantzesu
sage
Ingresu
wise,
sage
Ispagnolu
sabio
Italianu
sàggio,
sapiènte
Tedescu
weise,
wissend,
Weise.