arpiài , vrb Synonyms e antonyms
afufai,
arrapagnare,
aungrare,
craspuare,
furai,
irrobbare,
sdorrobbai
Translations
French
enlever,
kidnapper
English
to kidnap
Spanish
raptar
Italian
rapire
German
rauben,
entführen.
bocàre , vrb: bogai,
–are,
–ari,
vocare Definition
leare o portare de aintru a fora, fintzes in su sensu de fàere bíere, de ammostare, de cumprèndhere una cosa de sa parte chi si paret o chi s'ischit; ispogiare unu trastu chi si portat bestiu, fàere andhare o fuire a fora, fàere bènnere mancu, ispèndhere, nau de cantidade pigare una parte o fintzes totu po immenguare; acabbare; istesiare de pare, mòvere de s'incàsciu (fintzes un'arremu); essire de su letu de s'erriu; nau de piciochedhu mascu comente est créschiu, cumenciare a fàere sèmene; leare, brivare de un'incàrrigu (bogare dae + nm. incàrrigu, funtzione)
Synonyms e antonyms
ilgiogare,
innoigare,
irbesciai,
isgioghedhare
/
acansare,
balanzare,
iscrúfere,
lograi,
otènnere
/
bochire,
brotai,
caciare,
essire,
ilbratare,
leai,
nàrrere
/
irburrare
| ctr.
insertai,
intrae,
istichire,
pònnere,
tzacare
/
aciúngiri,
coglire
Idioms
csn:
b. dae su mundhu = bochire; b. a manigare = pònniri cosa in mesa a papai; b. una cosa che ozu dae sa broca = a pagu a pagu; a si ndhe b. (de una cosa) = chistionaisindi cun ccn., abbogàresi, chistionàrendhe; bogàresi su bratzu (o àteru mermu) = mòere su bratzu dae s'incàssiu sou; b. su bratzu, sa conca, su pódhighe = istèrrere su bratzu, aparare sa conca a dainanti, istirare su pódhighe; bogare sa cara = fai bella figura; bogare dae su meu, dae su tou = fàghere cambiare idea a mie, a tie; petzi narat chi… e dae cue no lu bogas = no arrennescis a dhi fai nàrriri nudh'àteru, a dhi fai cambiai idea (ma si narat fintzas "bogare a ccn. dae ccn. cosa" in su sensu de si dha fai lassai, de dha lassai a pèrdiri); bogai, bogaisindi su frius, su fàmini = caentàresi, manigare; bogàreche sos… (númeru) annos = fai, lòmpiri is (númeru) annus; bogàreche su surcu (nau de s'àcua chi passat acuendi)= lòmpiri a s'acabbada de su surcu; bogai is pinnicas de sa brenti = mascàresi bene; bogai frocus o froris = fàghere difetu, chircare iscusas; bogare sas fortzas = fàghere totu sa fortza chi unu podet, mustrare sas fortzas chi unu tenet; bogai s'atza o sa punta a su gortedhu = arrodare; b. a pizu una cosa = pònnerela a craru, chircàrela, suguzarendhela; (una cosa o una chistioni) ndi bogat is ogus = est ladina, si bit a sola; bogai lèpuris a campu = iscobèrrere una cosa; bogai ollu, súciu de is perdas = fàghere prus de su chi si podet; bogare fae, linu, patata = tirai fà, linu, bogai patata de asuta de terra; bogare frutu = fai frutu (nau de is matas); bogare unu traste a corriolos = iscorriolare; bogare linna = isperrare linna, fàghere sa linna a perras, a ascras; bogai sa pedhi a unu = leàreli sa pedhe, iscorzare, bochire; bogai ccn. cosa (chi si narat) a unu = bogare fogu, nàrrerendhe male; bogai a unu mincidiosu = bogàrelu a faularzu, nàrrereli faularzu; bogare a unu a mortu, a cojuadu = pònnere in ziru sa boghe chi est mortu, cojuadu, e gai; bogare triballu, bogai cosa de fai = pònniri a trabballai, a fai, donai trabballu, fai òperas chi pigant genti a trabballai; bogare una leze, una moda noa = aprovare, fàghere una leze noa, imbitzare a un’àtera costuma; bogàreche sa moda, su físsiu = cambiai costuma, lassai su fítziu
Sentences
a sas festas bogant sos santos in portessione ◊ apustis próidu at bogadu su sole ◊ acabbau su dillúviu, sa genti est afainada a nci bogari s'àcua de is domus ◊ sas berbeghes a fàmine sunt boghendhe pagu late ◊ che ant bogadu su re e che cherent bogare su paba puru! ◊ est binu chi ti che bogat sos afannos ◊ boga binu dae sa cuba a sas ampullas! ◊ bogachendhe ca est tropu su chi mi as postu in su piatu! ◊ triballa ca ti che bogas su fritu! ◊ moghiat sa manu pro che bocare musca e muschitu ◊ sos irballos che cherent bogados ◊ sos físsios che cherent bogados a minore ◊ si at bogau su bràciu, su pei ◊ si che at bogadu sas dentes pro si pònnere dentiera ◊ duos sodhos chi tenet che los bogat in cosas de nudha ◊ boga dinai si bollis a ti fai trabballu! ◊ sas próidas a meda ant bogadu sos benos ◊ depeus bogai chi nosàterus si depeus istimai ◊ su primu piatu de su chi coghiat che lu bogaiat a sos pòveros de sa carrela
2.
agabbare, finire: si est irmalaidadu e no che at bogadu s'annu ◊ lassaidendenche bogare s'annu e ndhi foedhaus!◊ s'abba est paga e no bi la faghet a che bogare su surcu ◊ custas iscarpas mi che bogant totu su zerru ◊ che bogamus custa tenta e nos pasamus ◊ sas provistas no che bogant su mese, su zerru, s'annu, ca sunt paga cosa
3.
bochire: s'apesta chi che lu boghet, a isse solu! ◊ ite mi tantat chi ti che bogo dae su mundhu!…◊ no che l'at a bogare su fritu, puru, cun totu cussa cuguzura!…
4.
nàrrere, chistionai: no bos ndhe bochedas chin nemos! ◊ aiat gana de ghirare a bidha, ma timiat a si ndhe bocare chin su babbu ◊ bae a sa furca: cosas de bocare a campu sunt, custas?! ◊ bòcandhe a campu tue, si ndh'ischis àteras, de cantones! ◊ ant bogadu sa boghe chi…◊ bogau mi ant a isposa sentza de tenni amorau!
5.
acabbai: bogamidhu de càbidu! ◊ como li bogamus de cabu ca semus istracos ◊ a isse dae s'otada o dae su sonete no che lu bocabant! ◊ tui, bogau de is gazetinus no càstias àteru!
6.
fàghere frutu, linna noa: ite ndhe as bogadu de tantu triballu? ◊ un'ómini tenèt una mata de pira chi no bogàt mai frutu ◊ at a bogare dae raighinas, ma sunt totu fruedhas pirastrinas! ◊ s'ollastu abbruxau in beranu torrat a bogai ◊ sas olias ant bogadu olia paga ◊ ant bogadu una muneda noa
7.
triballare de una tzerta manera: nau dh'iat s'idea de si bogai un'arrogu de narboni po dh'arai a trigu ◊ cussa terra si l'at bogada a binza ◊ sa terra cheret bogada a ràllia pro bi prantare bide
8.
sos pisedhos mascros, candho sunt in sos tréighi o batórdighi annos, comintzant a bogare
9.
de totu custu balanzu, candho che bogas sas ispesas ti abbarrat pagu ◊ bogaus duus o tres, cassadoris de vàglia no nci nd'at ◊ de una suma che ndhe bogas un'àtera e bides cantu ti abbarrat ◊ bogadiche sa tzacheta e apícala! ◊ est malu a si che bogare pizu de bestimenta si su tempus no est assentadu in caentu ◊ cussa furriada mala de istrada che cheret bogada ◊ a Fulanu che l'ant bogadu dae síndhigu, dae mastru, dae preíderu ◊ chi no ponis immenti, in iscola, ti nci bogant!
Surnames and Proverbs
prb:
crobu cun crobu no si ndi bogant s'ogu
Etymon
ltn.
vocare po vacare
Translations
French
arracher,
sortir,
enlever,
ôter,
extraire
English
to take off,
to dig out
Spanish
sacar,
quitar,
extraer
Italian
cavare,
estrarre,
levare,
ricavare,
dedurre,
portare fuòri,
emanare,
eméttere,
secèrnere,
eiaculare,
sprigionare,
tògliere,
sottrarre,
asportare,
espèllere,
espùngere,
rimuóvere,
destituire
German
herausziehen,
gewinnen,
ausströmen,
ausscheiden,
ejakulieren nehmen,
entziehen,
entfernen,
ausschließen wegräumen,
ausmerzen.
caciàre , vrb: cassae,
catzare Definition
bogare, fàere istesiare, fuire, andhare atesu; leare o bogare calecuna cosa chi no serbit; prnl., lograre una cosa disigiada (nau fintzes de bisóngiu, óbbrigu)
Synonyms e antonyms
irbersulare,
irghelare,
iscabbúllere,
iscastedhare,
ispitzigare,
leai,
mòere,
pristare,
sputzai
| ctr.
auntzare,
inciulai,
batire,
chèrrere,
cramare,
pònnere
Idioms
csn:
catzàresi su capoto = bogaresiche su capoto; catzàresi su sonnu = iscidaisindi; catzàresi unu disizu, sa preítia, su bisonzu, sa muga, unu dépidu, un'óbbrigu, su sidi, su machine; catzàresi o ischíresi catzare sa musca = èssiri bellu a si difèndiri; catzàresi s'impinnu, sa promissa = fai sa cosa impromítia, fai su chi est de doveri; catzare sos canes = fàgherelos asseliare chi no diant a subra a ccn.; catzare fogu = èssiri arrabiaus, fogosus in su fai
Sentences
càtzache dai domo cussa zente e tue etotu achipi a su trabàgliu! (A.P.Appeddu)◊ sos malafatores che cherent catzados ◊ catzadichela cuss'erba chi ti est atacada a sa camisa! ◊ catza su cane, no mi móssighet!◊ at iscutu sos cartzones po dhis cassae su pruine
2.
apo fatu custu pro mi caciare su disígiu ◊ sunt pagos sos chi si podent catzare dogni gustu ◊ ch'est pigadu a s'àrbure: za si l'at catzadu su disizu de sa figu!…◊ si no cherides intèndhere peràulas malas, catzàdebbos s'óbbrigu e bos lassant in pasu ◊ andho a santu Bainzu de Portu a mi catzare s'impinnu ◊ cun custu dinari nos catzamus sos dépidos ◊ a fizu meu candho teniat deghessete annos mi l'apo catzadu e mandhadu a imparare un'arte ◊ sont essitos deretos catzanne focu
Etymon
itl.
cacciare
Translations
French
chasser,
enlever
English
to drive out,
to take out
Spanish
alejar,
echar
Italian
scacciare,
espèllere,
tògliere,
eliminare
German
vertreiben,
ausschließen.
iddoàre , vrb: ildoare,
irdoare,
irdogare,
isdoare,
sdogai Definition
essire o bogare de pare is doas (nau de carrada); nau in cobertantza, apèrrere, bogare de pare, fàere a orrugos de su cropu o de s’orruta, nau de ccn. crepare de su tzacu o de àteru
Synonyms e antonyms
cherpai,
ildeossare,
isdegorare,
isteressare
Sentences
mai carrada apo bidu ildoendhe ◊ est a puntu de s'irdogare che una cupa, imbriacu!
2.
sa gente tostada de s'errisu agiummai si dhue iddoànt candho iant inténdiu sa cosa ◊ su coro mi si fit irdoganne dae sa gana de li nàrrere chi emmo ◊ indunindunu, iscostiànnesi che pípera, su babbu si fit irdogatu: si fint pesatas sas tràchitas de sas voches (A.Pau)
Etymon
srd.
Translations
French
enlever les douves,
démolir,
écraser
English
to smash,
to unstave
Spanish
quitar las duelas,
romper,
destrozar
Italian
sdogare,
sfracellare,
sfasciare
German
die Dauben entfernen von,
zertrümmern,
zerbrechen.
irmeudhàe, irmeudhàre , vrb: irmidudhare,
irmiodhai,
smoedhari Definition
bogare o pèrdere su meudhu, pèrdere sa fortza
Etymon
srd.
Translations
French
enlever la moelle,
épuiser
English
to weaken,
to take the marrow out
Spanish
desmeollar,
debilitar
Italian
smidollare
German
das Mark herausnehmen aus,
entkräften.
irragàre , vrb Definition
bogare sas ragas, is cratzones de orroda de su costumu de s'ómine; bogare sa castàngia de su scriscioni (o primu corgiolu)
Synonyms e antonyms
irraghilare,
isbragare,
isbragugliare
/
ischissonare,
iscocotare,
iscucudhare
2.
sa castanza s'irragat in campu ◊ sa castanza s'irragat e ndh'essit desesi candho est bene lómpida
Etymon
srd.
Translations
French
enlever la bogue
English
to husk
Spanish
sacar las castañas del erizo
Italian
diricciare
German
schälen.
ischissonàre , vrb: iscrissonare,
scriscionai Definition
bogare sa raga (ischissone) a sa castàngia, bogare sa castàngia de su corgiolu ispinosu
Synonyms e antonyms
irragare,
iscocotare,
iscucudhare
Sentences
mi pogno a iscrissonare castagna a manos límpias! ◊ est ischissonanno e bodhinno castagna
Etymon
srd.
Translations
French
enlever la bogue
English
to husk
Spanish
quitar el erizo de las castañas,
escabuchar
Italian
diricciare
German
Eßkastanien schälen.
iscungiàre , vrb: iscunzare,
scungiai Definition
tròchere o trantzire sa cungiadura de unu muru, de una cresura, apèrrere su logu
Synonyms e antonyms
abbèrrere,
ischesurare
| ctr.
cugnare,
serrai
Etymon
srd.
Translations
French
enlever l'enceinte
English
to take fencing away
Spanish
descercar
Italian
tògliere la recinzióne
German
den Zaun wegnehmen.
isocríre , vrb Definition
betare o segare is ogos a sa linna
Synonyms e antonyms
isocrare
Etymon
srd.
Translations
French
enlever les bourgeons
English
to take out buds
Spanish
desyemar,
deschuponar
Italian
sbocciolare
German
entknospen.
spedriài , vrb: ispedriare*,
sperdai,
sperdiai Definition
arregòllere, pinnigare sa pedra iscapa po illimpiare is terrenos (si narat fintzes de is pudhas chi papant arena); nau de gente, annestrare, giare educatzione; nau de sonu surdu o boghe sorrogada, iscrarire, cambiare e sonare bene
Synonyms e antonyms
ispedrigare
Sentences
cussu dranghilloi mannu ciai podiat andai a sperdiai, ca no est cancarau!
Translations
French
enlever les pierres
English
to take stones away
Spanish
despedregar
Italian
spietrare
German
Steine aus Feldern entfernen.
tòdhere , vrb Definition
pigare cun is manos siat in su sensu de arregòllere (de terra, de sa mata) po chistire, pònnere in s'istrégiu, e siat in su sensu de istesiare / pps. tódhiu
Synonyms e antonyms
acabidae,
acoglire,
arragolli,
bòdhere,
bodhire,
leai,
todhire
| ctr.
lassai
Idioms
csn:
po si tòdhere su fàmene = pro si catzare sa gana, su fàmine; tòdhere s’obbrigassione = catzàresi un'óbbrigu, torrare unu piaghere
Sentences
dae ogros tódhiche s'iscuru! ◊ pro si tòdhere sa nechidade cust'ómine si la cantat de gosi ◊ so cudhu de sos frutos de mal'oltu e todho inoghe indàtile pro figu ◊ chie ti los todhet sos pessamentos dae conca? ◊ custu mi nche todhet su sonnu ◊ si che at tódhiu sas ulleras dae cara ◊ carchi cosa che l'ant tódhia ca fit tropu
Etymon
ltn.
tollere
Translations
French
enlever
English
to take away
Spanish
quitar
Italian
tògliere
German
abnehmen.