mamúdu , agt, nm: mamutu,
mumutu Definition
nau de s'iscuru meda, candho no si biet nudha; iscuru meda, iscurigore
Synonyms e antonyms
mamucu,
mútiu
Sentences
in s'iscuru mumutu un'ómine s'at pérdiu custa note…◊ custu nche intrat in s'iscuru mamutu de s'irménticu
2.
semmus a mumutu a no si biet mancu a irrocare!
Etymon
srd.
Translations
French
nuit noire,
noir comme dans un four,
noir comme dans la gueule d'un loup
English
pitch dark
Spanish
obscuro como boca de lobo
Italian
bùio pésto
German
stockdunkel.
mi , prn Definition
prn. de 1ˆ persona sing. siat m. che f. manigiau coment'e cmpl. diretu o indiretu: iscriendho si ponet méngius abbandha candho si narat innanti de su vrb., totu a unu cun su vrb. candho si narat apustis cun imperativu o gerúndiu (postu deosi a úrtimu, dhue at logos chi diventat mia); segundhu su vrb. (prnl.) si ponet chentza un'impreu precisu: mi creu, m'impesso, mi pesso, mi parzo, mi fato (= creo, pentzo, pàrgio, fatzo, ma cun significau distintu de custos verbos)
Sentences
tue a mie mi ses bidindhe ◊ lèami cun tegus! ◊ bidindhe mi sezis? ◊ dha chistionu e issa parit ca est ascurtendimia ◊ Gesugristu miu, agiudamia tui! ◊ cun custa lepa est fàtzile chi mi sego ◊ seis agiudandhomi totus ◊ credeimia totu su chi seu nendi ca est berus!
2.
ite mi ndhe narais? ◊ ita mi fais? ◊ donamidha tui cussa cosa! ◊ mi segu un'arrogu de casu ◊ mi dhu pigu ◊ de cussa cosa no mi nd'apu lassau ◊ chi mi dhu giaes mi dhu leo
3.
como tenzo sonnu e mi drommo ◊ mi creu chi no tengas arrexoni ◊ innantis mi pesso, apustis andho ◊ m'impesso deo su mastru! ◊ biu m'eis a fillu miu? ◊ oe mi parzo menzus, mi est essida sa frebba ◊ dhu biu aici a mi fatzu: Custu depit èssi macu!
Etymon
ltn.
mihi, me
Translations
French
moi (oggetto e nei complementi retti da prep.),
me (termine,
in presenza di lo,
la,
li,
le,
ne),
me (compl.),
moi (con un verbo all'imperat. positivo)
English
to me
Spanish
me
Italian
me,
mi
German
mich (Akk.),
mir (Dat.).
orijibesànte , agt Definition
chi pecat a origas, chi intendhet pagu
Synonyms e antonyms
surdànciu,
surdatzu,
surdíghinu
| ctr.
orijilébiu
Etymon
srd.
Translations
French
un peu dur d'oreille
English
hard of hearing
Spanish
duro de oído
Italian
sordastro
German
schwerhörig.
pàdinu , agt, nm Definition
nau de logu, chi est pagu pagu in calada, chi est in pendhente a una bandha; a logos, abba lena
Synonyms e antonyms
tombiu
Etymon
ltn.
*patidus
Translations
French
un peu incliné
English
sloping
Spanish
un poco inclinado
Italian
leggerménte inclinato
German
etwas schief.
pedhànciga, pedhàntziga , nf Definition
coment'e pígiu de pedhe, pedhutu tostau
Synonyms e antonyms
pedhutu,
pedhíciula
Sentences
a unu famidedhu dat sa tita, ma li mordet cun fele sos cabixos che pedhànciga sicos (P.Casu)◊ e chie bi la faghet a mastigare custa pedhànciga?!…
Translations
French
structure fibreuse par laquelle un muscle s'insère sur un os
English
dry skin
Spanish
piel dura y seca
Italian
pellètica
German
Feuerschwamm.
pòre , nm Definition
cantidade manna, meda, aira / avb., a p. = meda
Synonyms e antonyms
aira,
meda,
muntone
/
bundhàntzia
Sentences
che ghirabat unu pore de dinare ◊ terra bona cussa: su pore chi ocannu est batindhe l'ant a zúchere a montovu! ◊ cun totu su pore chi aiant, medas fint bestios che pidores ◊ bidu as su pore de s'erba chi bi est? ◊ l'ant arrocau unu pore de carabbineris ◊ in cussa dommo bi est su pore: cada gràssia de Deus!
2.
nche li mandhant robba de ortu, frútura e binu a pore ◊ arribbant a pore sas rúnchines ◊ si fit divertiu a pore ◊ sa musca si li ghetaiat a pore
Etymon
ctl.
por
Translations
French
myriade,
un très grand nombre de
English
multitude,
very much
Spanish
sinfín,
muchísimo
Italian
mirìade,
moltìssimo
German
Myriade,
sehr viel.
prejàre , vrb: aprentziare*,
presiare,
pressiare,
pretziai,
pretziare Definition
apostivigare, istabbilire cantu si balet una cosa, pònnere unu valore o prétziu a calecuna cosa, dimandhare su prétziu de cosas a bèndhere; pònnere in càrculu e dimandhare po àere calecuna cosa, unu praxere, un'agiudu, brindhare a ccn. po calecuna cosa / pretziare una fémina, un'ómine = bíere o cricare de cumprèndhere ite si balent una fémina, un'ómine
Synonyms e antonyms
dimandhare,
percontare
/
combidare
Sentences
no si podet cumprèndhere nen pretziare cultura, limba, arte si no ponimus mente a sas régulas e modos de produtzione de unu pópulu ◊ fit pressiada e calculada che bona massaja ◊ est una poesia chi prétziat su tribàgliu de sos artesanos
2.
de piagheres mi ndhe ant fatu àteros e ndhe apo duritu a los torrare a presiare
3.
a su betzu chi l'at sanada l'at pretziadu a s'afidu ◊ mi ant presiadu a distimonzu pro un'isposu ◊ no aiat cuizadu una bajana chentza pretziada, ma neune lu cheriat ◊ l'apo pretziadu a bènnere a domo ◊ at presiadu totu sas amigas a manigare ◊ is amigus m'ant pretziau a sa festa, ma no potzu andari
Translations
French
estimer,
solliciter un service,
inviter
English
to esteem,
to ask a favour,
to invite
Spanish
apreciar,
rogar,
convidar
Italian
apprezzare,
chièdere un favóre,
invitare
German
schätzen,
um einen Gefallen bitten,
einladen.
premiài, premiàre , vrb Definition
giare su prémiu
Sentences
custu fit unu pastu de premiare pro su cundhimentu
Translations
French
accorder un prix
English
to give a prize
Spanish
premiar
Italian
premiare
German
prämiieren.
preutíre , vrb Definition
istidhigare su lardu allutu a sa petza orrostindho po dha fàere prus saboria
Synonyms e antonyms
allardare,
ispinghinare,
istedhiare,
untinare
Sentences
iferchit s'anzone, comintzat a l'arrustire e a lu preutire chin lardu
Translations
French
arroser un rôti
English
to baste
Spanish
enlardar
Italian
pillottare
German
spicken.
regiràre , vrb: rezilare,
rezirare Definition
essire de tinu, ammachiare po ccn. cosa o calecunu (pruschetotu po amore): giogare, tocare su crebedhu
Synonyms e antonyms
dessessire,
ilgirare,
irbariare,
iscansae,
issentire,
vogliare
Sentences
est bella chi ndhe faghet regirare! ◊ pro me regiras e peleas, ma ses perdendhe tempus debbadas! ◊ mi ndhe so rezirendhe, so fora de tinu ◊ in coro intendho unu turmentu chi mi fachet sa mente rezilare ◊ faghiat rezirare su chervedhu, de cantu fit bella
Translations
French
avoir un chagrin d'amour
English
to suffer agonies
Spanish
desvivirse,
morirse
Italian
spasimare
German
schmachten.
ricatadòre , nm Definition
malafatore chi arrecatat gente po dh'iscabbúllere cun sa fortza o ammeletzu dinare o àteru chi tenet
Sentences
sos ricatadores si fint corcaos in costazos de su ricatau e si fint durmios a firmu
Translations
French
saisissant,
qui pratique un chantage
English
blackmailer,
kidnaper
Spanish
chantajista,
secuestrador
Italian
sequestratóre,
ricattatóre
German
Kidnapper.
scuncodrài , vrb: isconcordare*,
scuncordai,
scuncordare Definition
segare s'acórdiu, essire in malas, bogare de pare o isconciare una cosa o unu logu bene allichidiu, fintzes cambiare su tempus de bonu a malu / s. sa coja = essire fora de pare maridu e muzere
Synonyms e antonyms
disconcordiare,
isconciare,
isordulare
| ctr.
cuncodrai
Sentences
Peparosa nd'est cuntenta chi tui àpasta scuncodrau cun su vicàriu ◊ cun issu fustis sempri impari, ma eus scuncordau e no si fait a biri prus
2.
cumentza a ndi scuncodrai s'ingirialetu! ◊ no nc'est prus nisciunus a comporai: cumbenit a scuncordai totu e a si spesai!
3.
e no mi scuncòdristi su sànguni! ◊ oi est dí bella ma su tempus nanca torrat a scuncordai
Translations
French
rompre un accord,
décomposer,
mettre en désordre
English
to break an agreement,
to disarrange
Spanish
romperquebrar un acuerdo,
desarmar,
desarreglar
Italian
romper l'accòrdo,
scompórre,
méttere in disórdine
German
die Vereinbarung brechen,
zergliedern,
durcheinanderbringen.
stantajonàu , agt Definition
chi est firmu prantau; chi est ora meda castiandho prantau firmu
Synonyms e antonyms
ficadu,
istantarillau,
ritzu
Translations
French
planté comme un piquet
English
stock-still
Spanish
encandilado
Italian
impalato
German
kerzengerade.
surdíghinu , agt Definition
nau de ccn., chi pecat a origas, chi est unu pagu surdu
Synonyms e antonyms
surdànciu
Etymon
srd.
Translations
French
un peu dur d'oreille
English
hard of hearing
Spanish
duro de oído
Italian
sordastro
German
schwerhörig.
trabentàre , vrb: atrabentare,
traventare,
treventare Definition
betare o cuare o fintzes pigare e pònnere in d-unu trabentu, in d-una péntuma o gruta, in logu chi no dhu potzant o est difícile mannu a dh'agatare; fintzes solu andhare, tzucare a calecunu logu / trabentare fogu = traghedhare fogu, isparare
Synonyms e antonyms
irborrocare,
irrainare,
ispantumare,
isperrumai,
issussiare,
trapantare
/
abbuare,
acuae,
apatai,
aprecolare,
cuerrai,
impertusare,
intuvedhare,
intuzare,
istugiai,
tudai
/
furai
Sentences
si ch'est trabentadu in sas badhes ue teniat su bestiàmine ◊ mi mancat su poledhu: cale lampu nche l'at trabentau?! ◊ pro isse fit giómpida s’ora de si traventare e lassare sa bidha ◊ sas fórtighes a ue che las azis traventadas, chi no las agato?! ◊ a su secuestradu si l'ant traventadu aterue ◊ menzus mortu o traventadu, pro li atacare cussos!
2.
si fit colau marzane si nche aiat trabentau peri sa gama! ◊ su riu che traventaiat totu candho si leaiat sas campuras
3.
pone in motu sa màchina ca traventamus a Orune!
4.
sos carabbineris li ant trabentau focu e li ant chimentau su bratzu
Etymon
srd.
Translations
French
jeter dans un rocher
English
to throw down
Spanish
despeñar,
precipitar
Italian
dirupare
German
abstürzen.
únu , art, agt, nm, prn Definition
artículu indeterminativu, podet acumpangiare númene mascu sing. candho est pagu precisu, po unu bastat chi siat (ma a bortas ndhe inditat unu precisu puru ma chi no si bolet nàrrere); podet inditare cantidade (segundhu comente si narat fintzes meda), èssere su primu de is números positivos apitzu de su zero: 1 in números àrabbos, I in números romanos; est foedhu impreau a su postu de su númene de una css. persona (e podet pigare sa forma pl). Coment'e art. e agt. andhat bene sèmpere apostrofau candho si agatat ananti foedhu chi cumènciat cun vocale e no si ponet candho su nm. dh'acumpàngiat un'agt. nau a ispantu o ironia (bellu chichiu ses!…); coment'e agt. si fúrriat a fémina dónnia borta chi cun àteros números acumpàngiat su foedhu mila (binti una mila, chentu e una miza), si fúrriat a pl. acumpangiandho un'àteru númeru po giare s'idea de una cantidade pagu precisa, in su sensu de agiummai, a fúrriu de…, a oros de… (apu fatu unus cantu isbàglius, unas cantu fartas), in agt. cumpostu (es. bintunu, trintunu, o fintzes binti unu) cumandhat faendho cuncordare a singulare su númene chi benit aifatu (es. tenzo bintun'annu, est una chedha de trint'una craba)
Synonyms e antonyms
unidade
/
fulanu
Idioms
csn:
su bàtor'unu, su chimb'unu, e gai = su 25, su 20 peschentu, o unu de bàtoro, unu de chimbe; a unu a unu, a unus a unus, a unos a unos = unu per borta, a pagos a pagos (itl. alla spicciolata, uno per volta); unu chi est unu = mancu unu sceti, mancu unu a si dhu fichiri in is ogus; no … unu = mancunu, nudha; unos cantos, unus cantu, unas cantu, agt. e prn. = una pariga, unu tzertu tantu (cun númeru = in s'oru de, itl. circa); pònnere o fàghere duas a unu = ammisturai, pònniri totu a unu duas cosas diferentis; èssere totu unu = (nau ponendi apari una cosa cun un'àtera), èssiri sa própiu cosa (e segundu acomenti dhu narant bollit nàrriri "diferenti meda, meda mellus"); èssere o còghere a unos (nadu de frutuàriu) = cale cotu cale nono, cale bonu cale malu; unu pro unu = unu per borta, si est a dhus pigai a unu a unu; unu pro medas (upm) = una síngula cosa, mescamente minuda, nada pro ndhe inditare medas chentza chi siat nm. colletivu (es. s'olia = unu calesisiat númeru de olias-frutu, o fintzas olia in cantu distinta de donzi àteru frutu o linna e duncas "totu s'olia", "totu sas olias", ma fintzas una ebbia, e a donzi modu "un'olia" est meda diferente de "una chedha, unu tallu" – nm. colletivu – in cantu po fàere "un'olia" bastat una síngula olia, ma po fàere "una chedha" o "unu tallu" serbint unos cantu pegos)
Sentences
no passat dí de s'annu chi no ispuntit unu frori ◊ est andhadu a chistionare un'ómine ◊ un'ómine (no si narat ne chie e ne cale) una borta est andhadu a chircare fémina ◊ unu babbu e una mama depent pessare a sos fizos ◊ custu fatu est acontéssiu prus de unu séculu fait ◊ ne portaiat una de muschelda!…◊ in monti dhui iat unu pastori
2.
s'unu benit innantis de su duos ◊ sa pessone zughet unu nasu, ma duos ogros
3.
unu no est s'àteru! ◊ ge nd'at fastigiau unu, cussa picioca!… ◊ essindhe a cumandhu amus bidu a unu ◊ si mi poniant a seberare no ndhe tia chircare un'àterunu ◊ custu fit unu mai bidu e ne connotu ◊ bi cherent unos e àteros ◊ bi at unu a boghes: chie est?
4.
sos terrinos los fato rèndhere de unu chimbanta ◊ s'apillieit a li dare su batorunu de su carvone ◊ sa de tres una de sos Sardos che sunt peri su mundhu ◊ bramo a chilcare sos mundhos de su firmamentu totu a unos a unos (P.Sulis)◊ at imprassau a unus a unus is de sa cumpangia ◊ a unu a unu isparindhe sunt sos amigos ◊ unu chi est unu no si at a salvare ◊ unos cantos no crent in custas cosas ◊ unas cantu cosas serbint a mimi ◊ unus cantu funt andaus a bidha ◊ no mi ndh'at dadu unu chi est unu! ◊ at leadu sa birra e sa gazosa e ndhe at fatu duas a unu (G.Ruju)◊ atapare su conzu a sa pedra o sa pedra a su conzu totu est unu ◊ custu péssighe est malu: est a unos (G.Ruju)◊ unu pro unu cussos mi los zogo a istrampadas ◊ su mundhu est unos chimbe continentes ◊ ndi portu unus trinta chilus de casu ◊ de trigu no bi ndh'at ispigadu unu fundhu!
Etymon
ltn.
unus
Translations
French
un,
individu,
type
English
a,
an,
one,
individual,
someone
Spanish
un,
uno,
tío,
fulano
Italian
un,
uno,
indivìduo,
un Tìzio
German
ein,
irgendeiner.